"Cén fáth san?" arsa m'iníon agus muid ag chasadh thár geataí RTÉ ar Lána Nutley.
Bhíomar tár éis casadh isteach ó Bhóthar Steach Lorcháin ag dul i dtreo oispidéal Naomh Uinseann agus thugamar faoi dearadh go raibh picéad ag na geataí. "Cé hiad siúd?" a d'fhaifraigh sí orm. Mhínigh mé gur ag gearán faoin easpa Gaeilge ar RTÉ a bhí siad. "Cén fáth san?"
Is cuimhin liom go maith an streachail agus a troid a bhí ann chun seirbhís teilifíse a fháil - ós comhair cúirte agus fiú ansin ag lorg éisteacht sa Teanga Náisiúnta. Uair amháin fiú fuair mé £10 costaisí ón gcúirt mar nach raibh An Post i ndán ateangaire a fháil agus nach raibh muid sásta labhairt i mBéarla ós comhair cúirte. Is cuimhin liom bheith ar phicéad taobh amugh de Phriosún Mhuinseó ar son cara a bhí curtha istigh ann de bharr nach raibh a cheadúnas teilifíse íochtha aige.
 |
| Cludach le Robert Ballagh! |
An leabhair atá ann atá an so-léite. Ar bhealach, go mór mór ag an tús is eachtra atá ann. Ó dhreap Ciarán Ó Finneadha Aeróg Ard Mhontrose sna seachtóidí go dtí gur phléasc na tinte ealaíne i mBaile na hAbhann 1996. Mar a deireann Seán Ó Cuirreáin "Tá fíorbhua na scríobhnóireachta agus na scéalaíochta" ag an údar. Ritheann an scéal ar aghaidh agus is beag áit atá fágtha gan iniúcadh agus taighde a bheith déanta aige.
Insítear na scealta agus na heachtraí ar an mbóthar casta chuig an spríoch. Scéal na ceannródaithe dána neamheaglach ina bpoball ar bharr Chnoc Mhordáin a "d'athraigh chuile rud!" Léiríonn an údar an naimhdeas cuid de a bhí nimhneach go leor. Tá sé soiléir go raibh Micheál D Ó hUigin go láidir, stuacánach fiú, ina thacaíocht don tógra go dtí a chur i gcrích i gcroí lár Ghaeltacht Chonamara.
Ach ní ceart a rá go bhfuil an leabhair ina "dhuanmholadh" don tógra. Tá cuir síos ar na dearcthaí nó an coimhlint atá le feiscint sa "súil eile." Tá dearcadh poball na Gaeilge lonnaithe sa ceantair ina bhfuil Béarla mar gnáth teanga á gceantair. Ansin tá pobal na Gaeltachta atá ina gcónaí sa milieu Ghaelach. Agus ansin tá "Pobal an Bhéarla" nach bhfuil Gaeilge acu. Conas seirbhís cuí a thabhairt dóibh go léir? Agus an seirbhís don Ghaeilge atá inti nó seirbhís i nGaeilge.
Anuas ar sin tá ceist na bhfigiúirí agus maoiniú. Tá an seirbhís ag brath ar fógraíocht mar aon le airgead ón Rialtas i mBaile Átha Cliath. Bhí an deachtaireacht acu i rith na géarchéime airgid ar ndóigh agus ó thaobh figiúirí de bíonn lucht fógraíochta ag iarraidh luach a gcuid airgid a fháil agus má tá figiúirí íseal ann... Léiritear na polasaithe atá á chuir ag an seirbhís i réim chun déileáil leis na fadhbanna sin.
Bhí mé ag leamh an leabhair agus mé ar thuras i dtréan agus thug duine ós mo comhair go raibh mé ag léamh an leabhair. Is cosúil nach raibh aon Ghaeilge aige mar dúirt sé gur thaitn TG4 leis go bhfuil na cláracha i bhfad níos fearr ná na cinn ag RTÉ go mór mór na "documentaries." Déanann an údar tagairt don tuiscint seo atá go forleathan sa tír agus go bhfuil an cáineadh úafásach a bhí láidir ag bunú na seirbhíse beagnach go léir imithe. Is beag éilimh anois ann le TG4 a dhúnadh.
Bhí deachtaireacht agamsa an chóras a úsáidtear le foinse a aithint a thuiscint ach mar sin féin níor chuir sé isteach ar an taitneamh is mé á léamh. I ndairíre is beag leabhair a léigh mé a bhí scríofa chomh maith leis ó thaobh soiléireachta de. Tá mé ag súil leis an gcéad leabhair dá shaghas ón údar céanna - scéal an Choimisinéar Teanga b'fhéidir nó scéal Fheidhmeanaíocht na Seirbhíse Sláinte.
Tá cuid de na deachtaireachtaí agus na ghearán fós ag TG4 agus is dócha go mbeidh go deo. Ach má tá spéis agat i scéal bhunú TG4 agus ar chonas ar éirigh leis le 20 bliain anuas is fiú go mór an leabhair cuimsitheach 1 seo a léamh.
* "Súil Eile," Seán Tadgh Ó Gairbhí; Cois Life 2017; ISBN 978-1-907494-43-7
1. Tá saineolaithe níos léanta ar na chursaí seo ná mise a deireann nach bhfuil an leabhair seo cuimsitheach ná baol air. Seans go bhfuil ábhar leabhair eile ann?
