Comharsa béal dorais!

Ein hiaith, ein gwlad, ein cenedl!

Is cuimhin liom go maith a chéad uair a thug mé cuairt ar an mBreatain Bheag. Is le dream daoine sa Réalt a bhí mé agus d'fhánamar i mbaile i lár na tíre, Machynlleth. Bhí eaglais de chuid Ord Na Slánaitheoraigh ann agus bhuaileamar leis an sagart a bhí i bhfeighil agus ní déanfidh mé dearmad go deo ar a dúirt sé linn, "The people here are incurably Welsh!" Ar ndóigh Sasanach a bhí ann!

Thóg mé leabhair amach le deanaí. Channaigh mé ag an am sin ach níor léigh mé go dtí anois é. Is leis an tAth. Pádraig Ó Fiannachta "Comharsa Choimhthíoch," leabhair bheag (80 llch nó mar sin) a foilsíogh ag FÁS i 1957 atá ann. Agus é ina shagart óg caith sé seal thoir sa tír sin agus seo cúntas anseo ar a fhoghlaim sé faoin náisiún agus muintir agus ar ndóigh a dteanga.

Tá cuir sos aige ar stair na tíre - an chuid de nach raibh ar eolas agam. Tá béim faoi leith aige ar chúrsaí chreidimh ar ndóigh agus ar na fáthanna nach ionann an creidimh atá acu ansin agus atá ag Sasana. Mar in Éirinn d'fhán an chos mhuintir dílis don sean chreidimh le linn aimsire an Athrú Chreidimh. Bhí líon mairtíreach ann mar againne. Tá duine amháin acu, Risteard Gwynn a maríodh i Wrecsam (15 Deireadh Fomhair 1584) le na focail "Iesu, trurarha wrthyf!" (A Íosa déan trócaire orm) ar a bhéal. Canónaíodh é ag an bPápa Pól VI sa bhlian 1970.

Ar chúiseanna éagsúla a mhníonn sé sa leabhair fágadh na gnáth daoine gan sagairt agus cé go raibh an Eaglais Gallda ann ó Shasana níor raibh ach Bearla acu san. Ní go dtí gur tháinigh na Neamhaontaigh agus na Módhaigh istig ann tháinig borradh chreidimh ann mar do labhair siad i dteanga na daoine agus rinneadar an Bíobla a aistriú. Mar sin scaip eolas ar léitheoireacht i mBreatnais i measc na daoine. Mar aon leis sin spreagadh amhránaíocht agus níos deanaí fás ar ghluaiseachtí eile culturtha. Mhair cuid de na sean nósanna chomh maith - Nosen Lawen (céilithe) agus penellion (Amhránaíochta speisialta dúchasach).

Tá béim ar leith aige ansin ar ath-fhás an Eaglais Caitliceach arís ann mar a bheithfeá ag súil. Bhí tabhacht nach mór ar na hÉireannaigh a tháing ann le hobair sna mianaigh. Thosaigh é seo aimsir an Ghorta Mór agus ina dhiaidh.

Sa caibideal deireannach "É seo agus é siúd!" tógann sé ar thuras ó Eryri (Snowdonia) & Yr Wyddfa, ó tuaidh, an sliabh is airde sa tíre thar timpeall an chósta ó dheas chomh fada le Caerdydd an príomh chathair agus soir uaidh.

Leabhair an spéisiúl é seo mar scríobhad é sular thosaigh an gluaiseacht láidir Scoile Bhreatanachta - ar a bhfuil na Gaelscoileanna in Éirinn bunaithe. Bhí an teanga faoi ionsaí, mar atá fós, agus mar sin bheadh spéis ag na Gael ann mar leabhair.

Ach thár rud ar bith eile tá an manadh "Ein hiaith, ein gwlad, ein cenedl!" le cloisint sna leathannaigh seo. (An teanga, an tír, an pobal!)

Cymru am byth!

Y Ddraig Goch