Trasna na Bóinne

Léigh mé a dara leabhair ag Earnán de Blaghd ar a shaol "Slán le hUltaibh" ag deireadh na bliain seo caite. Bhí sé agam le fada agus sílim gur léigh mé fadó nuair a céadh foilsíodh é. Cúntas atá ansin ar a shaol i gCiarraí agus go dtí gur gabhadh é agus dibríodh as an tír é roimh Éirí Amach na Cásca.

Luaigh Alan Titley an saothar seo ina léacht ag an Oireachtas agus é ag caint faoi foinnse staire i leabhair faoi stair 1916 nó i stair na tíre. Ba spéisiúil an rud é dó nach n-úsáití saothar an Bhladhaigh (agus saothar eile ó Seán T Ó Ceallaigh , Liam Ó Briain 7sl) i mór mór na leabhair atá scríofa faoi Éirí Amach na Cásca nó ar stair na tíre agus í óg. (Bhí sé ina Thánaiste i Rialtas W.T. Cosgrave). Spreag sé mé an leabhair a bhí agam a léimh arís.

Theastaigh liom an dá leabhair eile a fháil agus chuaig mé isteach i siopa nua ag Cló Iar-Chonnacht ar an Spidéal ag lorg an céad leabhair de chuid an Bhladhaigh - Trasna na Bóinne. Bhí ortha dul go domhain i stóras na comhluchta agus thánadar amach le cóip de. Foilsíodh ag Sáirséal & Dill é agus bhí na leathannaigh beagáinín buí le h-aois mar a bheitheá ag súil le leabhair a cuireadh i gcló sa bhliain 1957.

Tá an leabhair seo thár a bheith spéisiúil agus tá cúntas ar a shaol mar buachaill óg Cruifearach (focal nua domsa ar Phreisbitéireach) i ndeisceart Co Aontroma. Ar chonas ar éirigh an suim i gcúrsaí Ghaeilge ó chailíní aimsire a bhí ag a mhuintir! Már a bhí tuiscint aige ar Éire mar náisiún faoi leith agus eile.

Tá sé thar a bheith spéisiúil mar fear óg i mBaile Átha Cliath gur thóg Seán Ó Cathasaigh, an dramadóir, isteach i mBrathaireachas Poblachta na hÉireann é. Cé gur cáirde mór lena a chéile - beirt Protastúnach iad - ní raibh fhios ag Earnán go raibh spéis ar bith ag an Cathasaigh i gcúrsaí drámaíochta. Tá an chúntas ar ranganna ag Conradh na Gaeilge go mór mór an Rang a bhíodh ar Sinéad Ní Fhlanagáin agus an tóir a bhí ar na ranganna sin ag fír óg na haimsire sin. Is cosúil go raibh sé an bhruidúil i mBaile Átha Cliath.

Chuaigh sé ansin ag iriseoireacht ó thuaidh arís agus ar ndóigh níor luaidh sé a shuim i gcúrsaí phoblachtánacha. Tá sé an suimiúil ar chúrsaí chreidimh go mór mór i gCúige Uladh.

Pic aimsithe agam i mblag an spéisiúl Mhark Thompson

Nuair a bhí sé ansin ghlach sé páirt i gcúrsaí dramaíochta agus insíonn sé scéal faoin duine de na h-aisteoirí i ndráma éigin (The Drone le Rutherford Mayne) a bhí páirt mar bhean ghránna ann. Chuala sí daoine a rá chomh ghránan is a bhí si. Goineadh an cailín bocht go géar. Bhí sé ag caoineadh ag an deireadh agus chinn sí gan dul ar an stáitse don gcéad léirú eile an oíche dár gcionn. Ar ndóigh bheadh deiredh leis an ndráma seo dá dtarlódh seo. Mar iriseoir chuaigh Earnán díreach chuig an nuachtáin áitiúl, a bhí le teacht amach ar maidin agus d'iar sé ar an eagathóir cead an aiste critice nó léiríu ar an ndráma a scríobh. Mhol sé dul chuig an dráma agus "gurbh annamh a bheadh seans ag (lucht féacanna) fiú i gcathreacha móra an domhain aisteoireacht níos fearr na aisteoireacht an chailín seo!" Ar ndóigh bhí sí lán sásta dul ar an stáitse as sin amach. Mar a dúirt sé,  "gan dabhat ar domhain is mór an tsócmhainn do thír ar bith iriseoireacht neamhspleach ionraic!"
Ní fhéadfadh Donald Trump é a rá níos gonta!

Chríochnaínn an sceal le cúntas ar a chinneadh gach rud a bhí déanta aige go dtí sin a chríochnú agus dul ó dheas go Corca Dhuibhne le feabhas a chuir lena a chuid Gaeilge agus "nach bhfágfainn Ciarraí gan roinnt mhaith Gaeilge bheith foghlamtha agam fiú dá mbeadh orm dul isteach i dTeach na mBocht sa Daingean mar fear siúil agus fanacht roinnt míosa ann."

Bhi roinnt focail agus tearmai nua domsa sa leabhair seo agus tá focloírín beag mar aguisín leis (Féach thíos).

Molaim go mór a leabhair seo a léamh, tá neart rudaí beaga ann faoin saol a bhí in Éirinn ann ag deireadh na naoi aoise déag go dtí 1910 nó mar sin.