26.8.19

Brat na hÉireann, m'athair agus na hAuxies!

Bhí clár ar RTÉ 1 am lón ar an Sathrain faoi eachtra a thárla i rith cogadh na saoirse inar dúnmaraíodh bean óg in Oirthear na Gaillimhe. Bhí roinnt mhaith eolas faoi ach fós féin níl an scéal iomlán le fáil.

M'athair agus a dheirfiúr timpeall an ama sin!
Chuir sé ag smaoineamh dom ar scéalta a chualathas i mo chlann féin ag an am sin agus nach bhfuil mórán eolas agam faoi.

Bhí teach samhradh ag mo shean-mhuintir i Sean Chill Co Átha Cliath - ó thauidh ó Bhrí Chualainn. Tá fhios agam cá bhfuil an teach sin. Nuair a bhí mise óg deanadh Bairic na Ghardaí as an dteach céanna. Bhí cónaí acu i lár na cathrach (Cuinne Sr Prionsias & Sráid Thomáis) agus is cosúil go raibh nós acu dul amach go Sean Chill sa Samhradh.

Ar an lá áirithe seo bhí cineál fleadh nó céiliúradh de shaghas éigin agus bhí m'athair agus a dheirfiúr óg ann agus bhí brat beag na hÉireann acu. Tháinig lorraí lán de hAuxiliaries - rannán armtha de chuid an RIC bunaithe ag Winston Churchill i mí Iúl 1920 le "cabhair" do na póilíní. Ní h-ionann iad agus na Dúchrónaigh ach ní mór an difríocht eatartha i ndairíre.

An scéal a chualathas sa chlann ná gur stop siad a lorraí agus thógadar na páistí thár n-ais chuig an teach. Thastaigh siad na bratacha a thabhairt leo ach diúltaigh mo sheanmháthair dá n-iarratas. Agus ní raibh sí sásta eolas a thabhairt dóibh ar cad as a dtáinig na bratacha. D'imigh na saighdiúirí agus ní dhearnadar aon rud faoi.

Dérfainn go raibh m'thair timpeall 5 bliain d'aois agus a dheirfiúr thart ar dhá bhliain d'aois.

Níl aon eolas eile againn faoi!

• Seo scéal eile ón aimsir sin: Seanchas clainne agus Cogadh na gCarad.

14.8.19

"Tan" ar an gCéibh!

Bhí mé thíos ag Céibh Cheann an Bhóthar nó Céibh an Station inné nuair a thug me faoi dearadh go raibh péire shúl ag breathnú orm go fiosrach.
Cé thusa?
Éan a bhí ann, faoileán de short éigin.

Bhí faoileann bán ag snámh san uisce agus taobh leis bhí éan eile a bhí cosúil leis an ceann a bhí úm scrudú! Cheap mé go raibh sé aisteach go raibh dhá éan ag snámh le chéile mar sin agus iad chomh éagsúil ona chéile - ceann amháin bán le sciatháin liatha agus an ceann eile donn agus dorcha. Bhí eireaball dubh ortha leis.

Thár n-ais ag an teach dom thosaigh mé ag lorg eolas faoi chén chineál éin a bhí ionta. Bhí an ceann bán éasca go leor le deanamh amach. Faoileán scadán (Larus argentatus) a bhí ann. Ach céard faoin ceann fiosrach agus a ceann eile a bhí ag snámh leis an gceann bán?

Fuair mé amach gur faoileán scadán óg atá ionta. Is cosúil go dtógann sé roinnt blianta leis an dáth donn & dubh sin a chailliúnt ach diadh ar ndiaidh éiríonn siad níos gile go dtí go mbíonn siad fásta suas i gceart.

Is éan mór atá ann agus is minic a feictear ealtú ag ionaid dumpála ag lorg rud le n-ithe. Seo an dailtín a sciobann sceallóg amach as do lámh muna bhfuil tú cúramach. Is cosúil gur seo a thárla go Emma Ní Chearúil (@gingeripod) cupla lá ó sin i gcroí lár cathair Átha Cliath. N'fheadar an ceart "Tans" a thabhairt ortha - donn agus dubh is atá siad agus iad óg?

Ní nach íonadh tá conspóid ann in áiteanna toisc iad ag éirí ró-dhána ar fad agus polaiteoirí áirithe ag caint faoi iad a chiondíothú.

Cúntas ortha ar Birdwatch Ireland (Béarla)
Cúntas eile ortha ar shuíomh RSPB (An Bhreatain - Béarla)
Cúntas ar WIKIPEDIA an Bhéarla.

 Faoileán Scadán Fásta                                      (Pic le Kurt Kulac ar 2007-06-09)

11.8.19

Breathnaigh nó féach?

Bhíos ar aifrenn ar maidin! Is minic a théim ann agus go dtarlaíonn é gan mórán aird á thabhairt agam ar an míorúilt a thárlaíonn ag an mbórd ann faraoir. Agus is ró mhinic a léitear na ceachtanna, na sailm agus an soiscéal agus seanmóin athmhachnamhach as t-sagairt bhoicht agus ní hamháin nach smaoiním ortha níos déanaí ach ní féidir liom a rá tár éis dom an séipéal a fhágáil cad a dúirt sé nó cén ábhar a bhí sna léachtaí nó sna sailm.

Inniú bhí mé ag brionglóid agus na leachtaí á léamh nuair a chuala mé focail ón psalm á rá ag an léitheoir. Sa paróiste againne tá aistriú go teanga na ndaoina curtha ar na scrioptiúr agus mar sin tá blas Chonamara ar na píosaí a léití ag an aifreann. Mar sin tá difríochtí idir iad agus an aistriú oifigiúl nó caighdeánach.

Seo an píosa - is ó Salm 32 (nó 33 i mBioblaí eile) mar a léadh ar maidin é:

"Breathnaigh,
tá súile an Tiarna ortha siúd a bhfuil a eagla,
ortha siúd a chuireann a ndóchas ina bhuanghrá,
agus fuadóidh sé a n-anam ón mbás, agus cothódh sé iad in am an ghorta."

B'é an focal "fuadóidh sé" a tharraing m'aird. Ní smaonóinn féin ar an focal sin a úsáid ach nach bhfuil sé go deas? Nach léiríonn sé an dóchas agus an lúcáir gur cóir a bheith i gcroí gach Críostaí?

Agus seo an aistriú oifigiúil den bpíosa céanna:

"Féach, tá súile an Tiarna ar lucht a eaglaithe,
orthu sin a chuireann a ndóchas ina bhuanghrá,
chun go bhfuadódh sé a n-anamacha ón mbás
is go gcothódh sé iad in am an ghorta." 

Go bunúsach tá an brí ceannann céanna ag an dá aistriú ach nach bhfuil an ceann a léadh inár Séipéal ar maidin níos dearfaí. Deireann ceann amháin go mbeidh Dia uilechumhachtach ag déanamh rud éigin chun rud éigin eile a dhéanamh. Sa ceann eile ach sa ceann a chuala mé ar maidin tá sé ag breathnú orainn agus tá sé chun muid a cothú nó a sabháil ón mbás. Agus nach bhfuil "Breathnaigh!" i bhfad níos deise na "Féach?"

Nach ait na rudaí a chuireann ag smaoineamh muid?

5.8.19

Tiomsú ón mBreatain Bheag!

Bhí aithne agam ar an Ath Diarmuid Ó Laoghaire agus mar sin bhí spéis agam an leabhair seo a léimh.

Mise agus an tAth Diarmuid ag
Leabharlann Náisiúnta na Breataine Bige, 

Aberystwyth1968
Ba saineolai ar na teangacha ceiltecha é agus Breatnais ar a thoil aige. Is minic a bhí mé ag aifreann (yr Offeren) á céiliúradh aige sa teanga sin. Is cuimhin liom an íontas agam go raibh an ainm ar Chéiliúradh Eocairisteach mar a bhí againne agus chomh diffriúil ó n chuid tíortha eile - Mass (be), Messe (de & fr), di massa (it), Missam (laid). Bhí mé ag turas le muintir An Réalt i Machynlleth na Breatiane bige leis sa bhlian 1968 nuair a bhulai me don gcéad uair leis an fear séimh ard seo.

Ach thár n-ais chuig an leabhir beag seo - Glór ár nGaolta a thug sé air agus bhuaigh sé duais aistriúcháin ag Oireachtas 1992. Is cnuasach ghearr scéalta "na linne seo" a scríodh sa Bhreatnais ar dtús. Tosnaíonn sé le mion-bheathfhainéis na n-údar agus tá idir cainteoirí dhúchais agus daoine a fhoghlaim í níos deanaí ann.

Tá meascánn ceart de scéalta ann, chuid acu a taitn go mór liom cuid eile nár taitn.

Ceann díobh a bhí faoi ceannt ar throscáin comharsa a bhí tár éis bháis. Sceal daonna go leor, muintir na comharsanachta ag dul tré stuif Mrs Huws. Bean a bhain "le scata a labhródh Béarla i gcónaí, bíodh gur fearr a bhí an breatnais acu.." Tá cur síos ar an gceannt féin a léiríonn pearsantacht na daoine atá ag tairiscint ann. Agus ansin ag smaoineamh ar a tharlódh nuair a faigheann siad fhéin bás agua cad a thárlódh len a gcuid stuif fhéin nach féidir a thabhairt isteach san uaig leo! (Ceant & Cait le Kate Roberts).

Mise ag léamh Glór na nGaolta! (2019)
Tá mé ag fás! (#Léinín)
Tá scéal eile a thaitn go mór liom. Y Llythyr (An Litir) le R. Gerallt Jones. Tá Breatnach óg as ceantair Breatainaise (samhlaigh Ceantar Ghaeltachta) ag dul chuig scoil chónaithe don chéad uair. Ta an scoil i Sriúsbraí i Sasana - timpeal cúig ciliméadar nó mar sin ó teorainn na Breataine Bige. Tá cuir siós ar a thuras sa traen mar a bhuaileann sé le daltaí na scoile chéanna ach tá Béarla cu siúd agus Béarla i bhfad níos fearr ná an Béarla a bhí aige féin.

"Céard é seo?" a deireann duine amháin acu.
"Welshie...can't understand a word of English!"
"Bloody hell fellers, we'll have some fun with this when we reach there!"

Ní raibh cúrsaí níos fear sa scoil bhí bean "ina seasamh chomh díreach le saighdiúir.. bean mhísciamhach, hata clúimh ar a ceann, a béal ina shnaith díreach teann trasna, bata siúil caol dubh ina lámh." Labharann sí leis an mbuachail óg, "Are you Jones?"

"Is mise Joni Jones, Missus" a deireann sé. "Well from now on you will be Jones, Jones J. We don't like names like Johnny at school do we? And nice little boys don't say Missus, Jones. My name is Miss Danby..."

Tá sé soiléir nach dtaitníonn an áit leis idir eagla agus dímheas na múinteoirí ar a thír féin agus ar ndóigh caighdeán an bhia ann agus leaba chrua! Ar an nDomhnach bíonn ar na daltaí litreach a scríobh abhaile deireann an Máistir leo scríobh go bhfuil siad go maith... agus scríonn ár Joni abhaile a rá go bhfuil sé OK, gur shroich sé an áit, go bhfuil an an áit agus an bia an-deas agus go bhfuil sé ag súil leis na laethanta saoire...

Is cosúil go bhfuil sé gafa leis an gcóras.

Tá sé scéalta déag sa chnuasach seo agus is spéisiúl iad a léamh le comparáid a dheanamh ar saol agus dearcadh ár nGaolta i gcomparáid lenár saol is dearcadh féin.

• Glór ár nGaolta, Diarmuid Ó Laoghaire SJ a d'aistrigh; Coiscéim a fhoilsigh 1992



• Seans go mbeidh spéis agat sa píosa seo chomh mhaith: Comharsa béal dorais! 

3.8.19

An Timpeallacht Gheilleagrach.


Leanann geilleagar na hÉireann de bheith ag fás ar luas láidir agus tá buacacht na gníomhaíochta eacnamaíche intíre agus fás láidir ar onnmhairí ag tacúleis an bhfás sin, cé go bhfuil fás ar éiginnteacht maidir le hionchais eacnamaíocha agus constaicí seachtracha. 

Ar an taobh intíre, bhí an fás láidir leathan ar fhostaíocht, mar aon le tuilleamh méadaithe, arna chothú ag dálaí fabhracha airgeadais agus ag tuilleadh feabhais ar dhálaí airgeadais teaghlaigh agus gnólachtaí, mar bhonn agus mar thaca faoin móiminteam fáis seo. Mar thoradh air sin, tá fás láidir ar chaiteachas tomhaltóirí, cé gur srianadh é beagán de bharr éiginnteachta, fad is a bhí luas faoiathbhorradh i bpríomhghnéithe den infheistíocht intíre, amhail tógáil agus foirgníocht. Ar an taobh seachtrach, in ainneoin timpeallacht gheilleagrach idirnáisiúnta níos lú fabhraí, tá ionadh faoi fhás onnmhairí ar an taobh thuas, cé go dtugtar faoi dearagur cruinníodh fás i líon beag earnálacha, agus go bhfuil forlámhas ag gnólachtaí ilnáisiúnta.

Ag féachaint chun tosaigh, tá an réamhaisnéis fós dearfach ach tá sí faoi réir leibhéil ardaithe riosca agus éiginnteachta. Is é réamhaisnéis lárnach an Bhainc Ceannais, a bunaíodh ar an tuiscint gur féidir Brexit mí-ordúil, gan chomhaontú, a sheachaint, go dtiocfaidh fás ar luas sách seasmhach ar an mbunghníomhaíocht eacnamaíoch sna blianta atá romhainn, cé go bhfuil ionchas ann go dtiocfaidh maolú áirithe ar an bhfás sin in 2019 agus in 2020. Is léiriú é an maolú tuartha ar fhás ar thionchar maolaithe an ionchais fáis dhomhanda níos lú fabhraí agus an tionchar atá ag constaicí acmhainne intíre teorantach atá ag teacht chun cinn.

Sa réamhaisnéis lárnach, meastar gur ó neart an leathnaithe ar bhunéileamh intíre a thiocfaidh an príomhspreagadh don fhás sna blianta atá romhainn, rud a léirítear san fhás láidir ar chaiteachas tomhaltóirí agus ar bhuninfheistíocht (lena n-eisiatar na gnéithe luaineacha den infheistíocht i sócmhainní doláimhsithe agus in aerárthaí). Maidir leis an leathnú i mbunghníomhaíocht le linn thréimhse intomhaiste na réamhaisnéise, tuartar go spreagfar é le tuilleadh méaduithe ar fhostaíocht agus ar ioncaim, cé go dtuartar go beidh modhnú i bhfás fostaíochta óna ráta fáis láidir le linn thréimhse intomhaiste na réamhaisnéise. Mar sin féin, agus mar léiriú ar thionchar na sonraí láidre is déanaí, tugann sé sin le tuiscint go mbeidh fás fostaíochta bliantúil thart ar 0.3 faoin gcéad níos airde don bhliain seo ná na réamhaisnéisí a foilsíodh san Fhaisnéis dheireanach. Ar an taobh seachtrach, tuartar go bhfásfaidh fás onnmhairí i gcomhréir níos mó le héileamh maolaithe i bpríomhpháirtithe trádála na hÉireann, cé go meastar go leanfaidh glan- onnmhairí de chur go dearfach le fás le linn thréimhse intomhaiste na réamhaisnéise.
Mar léiriú ar athléimneacht an éilimh intíre agus an fháis onnmhairí sa chéad leath de 2019 agus ar láidreacht an fháis fostaíochta, leasaíodh na réamhaisnéisí lárnacha do 2019 agus do 2020 a foilsíodh san Fhaisnéis dheireanach chun bisigh. De bharr réamhaisnéis níos airde ar chaiteachas tomhaltóirí in 2019 agus in 2020 den chuid is mó, tuartar go dtiocfaidh fás 4.4 ar bhunéileamh intíre i mbliana agus fás 3.3 faoin gcéad air in 2020, arb athbhreithnithe aníos iad sin de 0.4 faoin gcéad agus de 0.1 faoin gcéad faoi seach. I gcomhréir le hardú áirithe ar na réamhaisnéisí fáis onnmhairí, chun sonraí láidre le deireanas a chur san áireamh, tuartar anois go dtiocfaidh fás 4.9 ar OTI in 2019 agus fás 4.1 air in 2020, arb ardú 0.7 agus ardú 0.5 iad sin faoi seach.

Dá ainneoin sin, gabhann rioscaí ábhartha intíre agus seachtracha leis an réamhaisnéis seo. Ar an taobh seachtrach, is é Brexit an riosca is suntasaí. I bhFaisnéis Ráithiúil Eanáir 2019, leag an Banc Ceannais amach a mheastacháin ar an tionchar a bheadh ag Brexit mí-ordúil, gan chomhaontú, ar gheilleagar na hÉireann. Cé go bhfuil éiginnteacht i gceist le cleachtadh den saghas seo, tugann na meastacháin le tuiscint go laghdódh an toradh sin fás aschuir 4 phointe faoin gcéad sa chéad bhliain agus go mbeadh aschur 6 phointe faoin gcéad níos lú tar éis 10 mbliana, i gcomparáid le cás gan Brexit. Tá na meastacháin sin gan athrú agus i mBosca B (leathanach 16) den Fhaisnéis seo, cuirtear an anailís sin i bhfeidhm le féachaint ar na himpleachtaí féideartha a bheadh ag Brexit mí-ordúil, gan chomhaontú ag imeacht RA ó AE ar an 31 Deireadh Fómhair 2019 ar na meastacháin lárnacha. Tugann na torthaí le tuiscint go laghdófaí fás OTI ó 4.9 faoin gcéad go 4.5 faoin gcéad do 2019, agus go dtitfeadh fás in 2020 ó 4.1 go 0.7. Ó thaobh impleachtaí eile de, tugann na meastacháin le tuiscint go mbeadh 34,000 níos lú post ann sa gheilleagar faoi dheireadh 2020 i gcomparáid leis an leibhéal fostaíochta a thuartar sa mheastachán lárnach, fad is a bheadh an cóimheas Iarmhéid Ginearálta Rialtais go OTI thart ar 0.75 faoin gcéad ní ba mheasa.

Ar an taobh seachtrach, sa bhreis ar Brexit, tá rioscaí a bhaineann le trádáil idirnáisiúnta agus cáin fós ann, agus i bhfianaise ról tábhachtach na ngnólachtaí ilnáisiúnta laistigh den gheilleagar agus an comhchruinniú i bhfás onnmhairí, tá sé tábhachtach athléimneacht an gheilleagair a thógáil in aghaidh tarraingí féideartha don earnáil.

Ar an taobh intíre, de bharr láidreacht le déanaí in aschur agus i bhfostaíocht, tá ardú tuilleadh ar staid thimthriallach an gheilleagair, agus tá acmhainn intíre bhreise, atá teoranta cheana féin, á creimeadh. (Féach Byrne, S. agus T McIndoe Calder (2019): ‘Employment growth: Where do we go from here?’, Faisnéis Ráithiúil Bhanc Ceannais na hÉireann, Iúil 2019.)  Sa chás gur féidir Brexit mí-ordúil, gan chomhaontú, a sheachaint, meastar go mbeidh feidhmíocht láidir ann sa bhunghníomhaíocht gheilleagrach in 2019 agus in 2020. I bhfianaise staid thimthriallach fhorbartha an gheilleagair, tá riosca ábhartha ann go dtiocfadh róbhorradh agus brú pá aníos as leathnú láidir leantach. Scrúdaítear an cheist sin in alt san Fhaisnéis seo dar teideal ‘Modelling Overheating Risks in the Irish Economy’. Léirítear ann go bhféadfadh dinimic borradh-agus-cliseadh teacht as pá atá ag ardú, i bhfoirm cailliúint iomaíochta agus titim in aschur, mura bhfuil pá solúbtha anuas i gcás ina maolaítear ar dhea- dhálaí eacnamaíocha. Cé gur féidir méadú ar inimirce cuidiú le dinimic róbhorrtha sa mhargadh saothair a mhaolú, ag an am céanna, féadfaidh sé éileamh níos mó a chruthú agus brú breise a ghiniúint i gcodanna eile den gheilleagar. Cuidíonn bainistíocht mhaicreacnamaíoch chuí déileáil eis na dúshláin, agus féadfaidh ról tábhachtach a bheith ag beartas fioscach chun éileamh iomarcach a theorannú agus strus iomarcach a sheachaint ar gheilleagar atá ag feidhmiú gar d’acmhainn iomlán.

De bharr phátrún na rioscaí agus na n-éiginnteachtaí atá roimh an ngeilleagar faoi láthair, tá dúshlán agus tábhacht níos mó ag baint leis an gconair beartais fioscaigh cuí a leagan amach. Más féidir Brexit mí-ordúil a sheachaint, cuirtear béim ar leith leis an mbun-réamhaisnéis agus, go háirithe, leis an riosca róbhorrtha, ar an tábhacht a bheadh le feabhas ní b’uaillmhianaí ar an staid fhioscach. Agus aschur ag an acmhainneacht, nó gar di, chuideodh beartas fioscach ní ba dhaingne le brú éilimh a bhainistiú. De bharr na timpeallachta éiginnte, tarraingítear aird ar an ngá le spleáchas a laghdú ar ioncaim, a d’fhéadfadh a bheith sealadach, chun gealltanais caiteachais mharthanacha a mhaoiniú. Ba stuamaí amhantair a choigilt seachas iad a chaitheamh, chun dinimic chomhthimthriallach a mhaolú agus chun leathnú fioscach fritimthriallach a éascú lena ndéanfaí cobhsaíochtú i gcás cor chun donais amach anseo. Má bhíonn mainneachtain ann barrachas leordhóthanacha a fháil le linn tréimhsí dea-fheidhmíochta geilleagraí, d’fhéadfadh sé sin scóip ghníomhaíochta a theorannú amach anseo. Is maith ann don fheidhmíocht gheilleagrach láidir atá ann faoi láthair, ach ionas gur féidir a chinntiú go bhfanann an geilleagar ar chonair fáis inmharthana, tá sé tábhachtach go bhfuil beartas fioscach réamhghníomhach ann chun dinimic chomhthimthriallach a mhaolú.

Ar an taobh eile, dá mbeadh Brexit mí-ordúil ann, rachadh an staid fhioscach in olcas go hábhartha agus bheadh an timpeallacht fhioscach i bhfad ní ba dhúshlánaí. Féadfaidh go mbeadh gá tacaíocht shealadach agus dhírithe a chur ar fáil do na hearnálacha ba mhó a n-imreofaí tionchar orthu, sa bhreis ar oibriú na ngnáthchobhsaitheoirí uathoibríocha a cheadú. I gcás tionchar eacnamaíoch ní ba leithne agus ní ba ghéire, d’fhéadfadh sé a bheith cuí tacaíocht fhioscach ní ba leithne a chur ar fáil. Tá sé tábhachtach go mbeidh aon fhreagairt fhioscach i gcomhréir le hinmharthanacht fiachais fadtéarmach agus nach gcuirfear an obair chrua ar ceal a rinneadh chun creidiúnacht fhioscach na hÉireann a athbhunú agus nach mbeidh an riosca ann go dtiocfadh dinimic fiachais do- mharthana chun cinn.

• An buiséad faoi scáth ghalar na gcomharsan craiceáilte (Cathal Mac Choille, 3 Lúnasa 2019)