3.12.16

Seán Ó Riordáin - File 1916-1977

Cothrom a lae seo a rugadh Seán Ó Riordáin - 3ú lá Nollag 1916.

Is cuimhin liom é a fheiscint agus a cloisint ag caint is ag rá a chuid filíochta, é féin agus an file as Árainn, Máirtín Ó Díreáin ag ocáid in amharclann i mBaile Átha Cliath.

Tá fís d'agallamh a rinne sé le hAindrias Ó Gallchóir ar RTÉ le fáil anseo. (20/5/1970)

Is cuimhin liom níos deanaí ag leamh níos mó faoin a shaol agus an droch shláinte a bhí aige. Is cuimhin liom níos deanaí a bheith corraithe nó míshocair faoin mbealach neamh-mhothálach a lamseáladh a fhostóirí é. Ba léir nár thuigeadar cé bhí ann nó an tabhacht a bhí leis. Ach ar bhealach is sin an saol a bhíonn ag mórán údair nó ealaíontóirí Ghaeilge ina dtír féin. "Mór mo náir mo chlann féin ag díol a máthair!" 

Is bocht an rud é nach raibh An Post stampa a éisiúint in onóir don fhile seo, duine de mhórfhilí na hÉireann san bhfichiú haois.

Ni raibh mise go maith ar scoil go mór mór sa Ghaeilge ach tá dán amháin i nGaeilge a thaitn liom i gcónaí fiú nuair nach raibh fhios agam cérbh é an file féin. Tá mé ag ceapadh gurb é an rud a thaispeáin dom ar dtús go raibh rud éigin fiúntach sa Ghaeilge agus b'fhéidir sa bhfilíocht féin. Is dócha go dtathnaíonn sé lena lán againn:

Tá Tír na nÓg ar chúl an tí,
Tír álainn trína chéile,
Lucht cheithre chos ag súil na slí,
Gan bróga orthu ná léine,
Gan Béarla acu ná Gaeilge.

Ach fásann clóca ar gach droím

Sa tír seo trína chéile,
Is labhartar teanga ar chúl a’ tí
Nár thuig aon fhear ach Aesop,
Is tá sé siúd sa chré anois.

Tá cearca ann is ál sicín,

Is lacha righin mhothaolach,
Is gadhar mór dubh mar namhaid sa tír
Ag drannadh le gach éinne,
Is cat ag crú na gréine.

Sa chúinne thiar tá banc dramhaíl,

Is iontaisi an tsaoil ann,
Coinnleoir, búclaí, seanhata tuí,
Is trúmpa balbh néata,
Is citeal bán mar ghé ann.

Is ann a thagann tincéirí

Go naofa, trína chéile,
Tá gaol acu le cúl a’ tí,
Is bíd ag iarraidh déirce
Ar chúl gach tí in Éirinn.

Ba mhaith liom bheith ar chúl a’ tí

Sa doircheacht go déanach
Go bhfeicinn ann ar cuairt gealaí
An t-ollaimhín sin Aesop
Is é in phúca léannta.

Uachtarán na hÉireann, Carbhall Ó Dálaigh, ag socraid Sheáin Uí Riordáin 1977


2.12.16

Ca bhfuil Inis Mór?

Tá radharc ar Inis Mór ón teach sagainne i gcónaí. Seo pictiúir a thóg mé oíche Céadaoine timpeall ama imeachta an bháid deireannach.


Ach ó shin ní raibh an oileán le feiscint ón Mór Thír. Ar maidin is mar seo atá an radharc ón teach. An iomrall na comhbhá atá anseo - pobal iomlán geartha amach ón mór thír?


Idir an dá linn tá pobal Inis Mór agus Chonamara i lár cogadh pholataíochta idir Comhairle Chontae ne Gaillimhe, An Rialtas agus Comhlucht Príobháideach. Ní thuigim gach rud faoin gcás seo ach níl amhras ar bith go bhfuil teip uafásach ar an maorlathas agus ar chursaí cumarsáide idir an Rialtas agus an údarás áitiúl. Níor freagraíodh (go bhfios dom), an cheist riamh, "cén fáth nach bhfuil an módh céanna á úsáid ag an seirbhís seo agus atá ag na h-oileáin eile?"

Tá an "messáil" céanna ar siúl faoin gcóras aeir chuig na h-oileáin atá fós gan socrú.

Is léir nach dtuigeann an Rialtas seo cúrsaí gnó nó cursaí taistil.


• Féach ar an píosa a scríodh faoin sheirbhís aeir 1 2014 (sea 2014): Bliain eile fhaoisimh ag Árainn!

21.11.16

Corr Riasc ag guibhe? (Ceartaithe!)

Féach an iar nóta thíos!

Tá an aimsir fuair na laethanta seo ach tá sé tirim agus glan go leor le dul ag siúl. Tá siúlóidí deas thár timpeall anseo. Tá ceann deas ó dheas ón dtí againn a théann siar ó dheas chuig caladh beag - Céibh an Chaoráin nó an Chéibh Nua a thugann Tim Robinson air - agus amach uaidh tá neart carraigreacha agus oileáinín beaga. Tá An Codú féin beagáinín níos faide siar.

Inné chuamar ag siúl mar is dúil dúinn. Thugamar faoi dearadh rud éigin ag seasamh ar carraig amuigh sa bhfarraige. Is dócha gur Corr Riasc a bhí ann. Is minic atá siad le feiscint ar chosta Chonamara ach an rud is spéisiúla faoin gceann seo ná go raibh a chuid sciathán á leathadh an t-am ar fad - cosúil le sagart a rá "Orate fratres!".

Thóg me roinnt pictiúirí le mo fón. Má brútar ar an gceann thuas feicfidh tú é. Rinne me iarracht pic a thogadh leis an zoom ach níor éirigh chomh maith leo siúd thios



Iarnóta Cheartúcháin- 27 Samhain 2016: Tá mé buíoch as an mblagadóir "Mise Áine" mé a chuir ar an mbóthar ceart anseo mé nuair a dhírigh sí m'airde ar phíosa a scríobh sí anuireadh - Éan scéal. Is cosúil nach Corr Riasc atá ann ach Broigheall nó ainm a thaitníonn go mór lion, An Cailleach Dubh. Tá Scairt air an éan sin i gCúige Uladh dár le Cairde Éanlaith Éireann (Béarla).

• Seans go mbeadh spéis agat sa chean  seo faoi éan atá gaolta leis an gcorr riasc a bhí ar chúl an tí sa bhliain 2013: Éan bán i ndiaidh stoirme...

16.11.16

Ró ró luath?

Fuair mé é seo sa phost leichtreoineach anseo ó Tuismitheoirí na Gaeltachta ar maidin! Tá sé ró luath - nó an bhfuil?

"A Chairde,

Bhí drogall orainn é seo a fhógairt chomh luath seo – ach bhí daoine ag fiosrú faoi (tá sibh an-eagraithe go deo!!) mar sin rinne muid an cinneadh an scéal a scaipeadh!

Sea, beidh muid ag tabhairt cúnaimh d’fhear na féasóige arís i mbliana…bí ag scríobh!!

Tuilleadh eolais thíos. Beidh bileoga á scaipeadh ar scoileanna Chonamara agus ceantar Gaeltachta Thír Chonaill an tseachtain seo chugainn. Déan teagmháil linn más rud é go bhfuil sibh ag iarraidh go gcuirfeadh muid billeoga nó postaeir sa bposta chugaibh. Is maith le Santaí na litreacha Gaeilge!

Le buíochas

Sorcha agus an coiste."


Litir chuig San Níoclás


Tá Tuismitheoirí na Gaeltachta le cúnamh a thabhairt d’fhear na féasóige arís i mbliana agus na litreacha uilig ó ghasúir Chonamara (agus áiteanna eile ar fud na hÉireann agus na cruinne) a chruinniú le chéile agus a chur chuige, le go mbeidh sé in ann iad a fhreagairt i nGaeilge!

Ní gá do na gasúir ach a gcuid litreacha a chur sa bposta chuig an seoladh seo:

Litir chuig Santaí
F/Ch Tuismitheoirí na Gaeltachta
An Cheathrú Rua
Co. na Gaillimhe.

Bí cinnte Tuismitheoirí na Gaeltachta a scríobh ar an gclúdach litreach agus stampa a chur air lena chinntiú nach rachaidh an litir amú. Scríobh ainm agus seoladh na ngasúr ar an litir freisin nó beidh mearbhall ar an bhFear Mór!

Moltar go láidir na litreacha a bheith sa bposta roimh Dé hAoine, an 9 Nollaig.



Bímís ag scríobh agus bí go maith!

30.10.16

Crith talún!

Rugadh Naomh Benedict i Norcia na hIodáile sa bhliain 480. Thárla crith talún láidir sa bhaile sin ar maidin agys leagadh an chuid foirgintí sa cheantair.
Mar a bhí

Ina measc tá Baisleac N. Benedict agus is beag ná gur leagadh go talamh é (Iodáilis). Is cuid de mainistir é ach tuairascaíodh nár gortaíodh éinne de na manaigh ann.
Mar atá anois

Ar ndóigh tá níos mó cáil ar a mhainistir ar bharr cnoic Monte Cassino a leagadh i rith an dara cogadg domhanda ag na Meiriceánaigh. Deirtear go ndúirt Uachtarán Mheiriceá ag an am nuiar a dúradh leis faoin damáiste go léir.  "Ná bíodh imní oraibh, tá bricí againn is féidir linn é a aththógáil!"


21.10.16

Astons Stenar! Neart clocha!

Is íontach an rud a bheith i do dhaideó!

Tá beirt againne anois tá cead again iad a mhilleadh le rud éigin deas. Is féidor sin a dheéanamh agus trioblóid a sholáthar dá dtuismitheoirí. Is dócha gur cineál díoltas uainn ar an dtrioblóid a thug siad siúd dúinne agis iad óg! Níl mé ach ag magadh!

Bíonn féile ar siúl i nGaillimh gach bhliain do na páistí - Babaró (Béarla) agus chineamar ar iad a thógaint chuig chean  de na himeachtaí. Bíonn an éileamh ortha agus bhí sé deacair aon rud a chuir in áirithe cé gur níos mó ná mí roimhe a bhíomar á gcuardú. Sa deireadh cheannaigh muid ticéidí d'Amharclann Mhick Lally - nó An Druid (Bearla). Bhí dráma le bheith ann "Clocha Aston" ag complacht ón tSualainn - Teater Pero (Sualainnis).

Bhailíomar an beirt ar an lá agus ar ndóigh bhí orainn cuairtv a thabhairt ar McDonald's ar dtús agus bhí fhios acu cad a bhí uatha, bhí i bhfad níos mó trioblóide ar an sean bheirt a rogha féin a dhéanamh.

Nuair a shriochamar an amharclann bhí na sluaite ann. Is beag páiste a bhí níos sine na b'fhéidir ocht bliana d'aois agus iad go léir ag déanamh an méid sin torann le muid a bhodhrú! Ansin ligeadh isteach san halla muid agus bhí na haisteoirí an ar an stáitse ann. Nuair a bhí gach duine ina áit thosaigh an dráma féin.

Scéal a bhí ann faoi clann, athair, máthair agus a ngadhair Aston. Daoine fásta iad uilig agus ghlac fear amháin páirt an Aston. Bhí se amuigh ag siopadóireacht lá lena mháthair nuair a chonaic sé cloch agus bhí sé trua do mar bhí sé ina aonar ansin. Mar sin thóg sé abhaile é agus thosaigh sé ag bailiú clocha ó shin mar bhíodar garbh nó fuair, nó brónach nó ... - go dtí go raibh an teach lán de clocha.

Bhí sé go maith bheith ag breathnú ar na daoine óga, a bhí ciúin agus a n-aird ar a bhí ag tárliúnt ar an stáitse. Lean an taispeántas ar feadh uair a chloig nó mar sin agus ní h-amháin gur bhain na páistí taitneamh as ach bhain na daoine fásta as leis. Nuair a bhí sé thart tháinig na h-aisteoirí i measc an tslua ag caint leo go mór leis na leanaí.

An maidin dár gcionn fuaireamar teachtaireacht óna máthar. "D'inis an duine is óige den mbeirt scéan iomlán an dráma dúinn - ar a sé a cloig ar maidin!"

Nach íontach an rud a bheith i do dhaideó?

• Mas maith leat breathnú ar fhís gearr den dráma - Sualainnis le fotheidil i mBearla - a fheiscint anseo!

4.10.16

An tearmann Tearmann?

Níor cheannaigh  mé an leabhair seo ach bhuaigh mé i gcomórtas ar líne ag an bhfoilsitheor é sular ar foilsíodh é. (Gura maith agat 'Mharcais!)

Léirmheas eile
Scóip litríocht na Gaeilge á síneadh ag ‘Tearmann’ Hijmans 
(Eoin P. Ó Murchú - Tuairisc.ie)
(Smaointe Fánacah Aonghusa)
Níl ach labhair amháin eile le Alex Hijmans léite agam. "Aiséirí!" Ar bhealach ní fhéadfadh an leabhair a bheith níos difriúla ach ag an am ceanna tá sé cosúil leis. Is faoi duine as baile in áit nua agus mar a thárla ann dó nó di atá san dá leabhair!

Ar ámhairí an tsaol thosaigh mé á léamh nuiar a bhí rabhadh faoi smugairle róin, longa cogaidh Portaingéalach, ar tránna ar iarthair na hÉireann agus go rabhadar thár a bheit dainséarach. Tá cuntas thar a bheith go maith ar dlúth-theagmháil idir an Éireannach agus na créatúr nimhneach san a bheadh deachair a sharú. Bhí a léiththeoir sáite ann leis sa bhfarraige agus ansin ina intinn agus a shamhlaíocht rámhailleach. Ní haon íonadh mar dúirt an údar ar twitter le déanaí "Bhí mise tinn ar feadh trí lá mé féin nuair a chuir ceann acu ga ionam agus mé ag snámh."

Ach an scéal!

Tá sé faoi fhear óg as Éirinn i mBraisil. Eoin an tainm atá air. Rinne sé céim is cosúil i gcúrsaí cearta daonna sa bhaile agus tháinig amach go dtí an tír seo le staidéar a dhéanamh ar chursaí inti. Tá spéis aige i gcearta na bundúchasaigh agus an coimhlint idir iad féin agus na hEorpaigh a thainig chuig a dtír breis is 500 bliain ó shin agus a thóg a gcuid tailte agus a bhris a spiorad nach mór. Ar ndóigh tá cosúileachtaí leis an rud a thárla anseo in Éireann (agus atá fós ag tarlú?).

Tá alt amháin ann a chuaig go mór i bhfeidhm orm ar an ábhar seo. An fadhb atá sa tír sin na go bhfuil na daoine geala ag iarraidh an dufar a gearradh siar ionas go mbeadh talamh glan ann le barra brabúsach a fhás ann nó beithigh. Bhí taithí ag na bundúchasaigh conas saol ceart a bheith acu sa dufar ach nuair a tháining a dream eile scriosadar a shaol agus chailleadar na sean bheallaigh marachtála. Ansin nuair a thosaigh an Rialtas i  mBrasilia ag iarraidh tailte dá gcuid féin acu thosnaigh siad féin ag gearradh na crainnte mar a bhí deanta ag na hEorpaigh. Thig an lead as Éirinn cé chomh dona is a bhí an cleachtadh sin ach ní fhaca a cháirde nua cad a bhí ag cur isteach air.

"Rith fregra na ceiste leis ansin. Siondróm de chuid an iarchoilíneachas a bhí anse gan amhras: oiread ama caite ag an treabh faoi chuing na n-úinéirí talún deoranta nach bhféadfaidís ach aithris a dheanamh orthu sin agus creach a dhéanamh ar an bhforaois. Bhí athgabháil le déanamh fós ar aigne na treibhe, ba léir. Bhí tasc ansin do dhuine éigin."

Ní fhéadfadh Misneach in Éirinn é a rá níos éifeachtaí!

Leanann an scéal ar aghaidh agus i gcónaí tá spéis ag an léitheoir ar cad tá le tárlúint. Tá an coimhlint idir an treabh agus na húinéirí talún ag dul níos measa. Cé gur thug an Rilatas a gcuid talamh don treabh ní raibh na húinéirí sasta ligint dóibh agus ar ndóigh ní raibh a Rialtas sásta nó i ndán mórán a dhéanamh faoi.

Deintear scrudú ar an cuimhlint sin agus ar a éifeacht ar an Éireannach óg agus diaidh ar ndiaidh mealltar isteach sa cogadh seo go mbíonn ar roghanna uafásacha a dhéanamh.

Is fiú an leabhar seo a leamh chun tuiscint níos fearr a bheith ar fhadhb an choilíneachais ní hamháin sa Bhraisil ach in áiteann i bhfad níos cóngaraí dúinn. Ach is fiú é a léamh mar is sceal suimiúil atá ann.  Mar a dúirt léiritheoir ar chlúdach an leabhair, 'Slogtar an léitheoir isteach sa scéal go dtí an nóiméad deireanach nuair a bhristear alltacht an deiridh orainn...'

Léigh é!

3.10.16

Tá na soilse ag scaladh go lonnrach...arís!

Theip ar an aibhléise sa teach ar an Domhnach.

Núair a thárlaíonn rud mar sin bíonn mise ag guibhe gur fadhb sa cheantair atá ann agus ní fadhb istigh sa teach atá ann. Más fadhb sa teach atá ann ní mór dul á lorg agus de gnáth tárlaíonn rud mar sin san oíche agus ní féidir an fiúschlár - atá i gcónaí i gcúinne dorcha ar chúl cófra éigin (atá lá de stuif nach féidir fáil réidh leis ar eagla na heagla). Agus bíonn muid ag utamáil timpeal ag lorg coinneal nó tóirse.

"Cár fhág tusa an tóirse?"
"Ní raibh sé agam-sa, tusa an duine deireannach..."
"Bhí coinnle anse áit éigin..."
"Ní lasáin againn...!"

Bhí an fón phócha ag obair áfach agus chuir mé teachtaireach ann chuig @ESBNetworks. Thánadar ar ais i gcionn cúpla neomad ag rá go raibh fadhb sa cheantair agus go dtógadh sé b'fhéidir dhá nó trí uair a chloig len é a dheisiú.

Ar ámhairí an tsaoil níor thóg sé ach timpeall uair go leith agus bhíomar tár n-ais faoi sholas aríst.

Buíochas mór do oibrí agus córas an Bhoird.


1.10.16

An sealgaire go luath!


D'éirigh mé go moc ar maidin agus bhí sé fós dorcha. Amuigh bhí an spéir glan lán réaltach. Ó dheas bhí an  réaltbhuíon mór an sealgaire Óiríon le feiscint go soiléir ann.

Bhi cion faoi leith agam ar Óiríon, nó Orion na Gréigise agus an Bhéarla, ó bhí mé óg.  Tá a ainm an chosúil leis an sloinne s'againne agus mar bhuachail óg tá rudaí mar sin an tabhachtach. Glach mé cineál seilbh ar Óiríon bocht.

Tá buntáiste leis chomh maith ós rud é go bhfuil sé chomh éasca é a aimsiú sa spéir, go mór mór i ndorachadas na hoíche sa bhfomhair agus sa Gheimhreadh, go mór mór ar oícheanta fuair gan scamall sa spéir.
Brú ar an bpic len é a fheiscint níos fearr

Sa Bhéarla tá aimneacha ar chodanna den réaltbhuíon áirithe seo. Ina lár tá "Crios Orion" mar shampla agus ar a thaobh ta claíomh a iompar aige. Ach sa Gaeilge tá ainmneacha eile, ceann acu nach nglachtar i bpárlúis lucht na galántachta! Thug na Gael "Buaile an Bhodaigh" ar "Crios Orion" na Sasanach. Ní claoimh atá aige dár linne ach "Slat an Rí!"

Réaltnéal Óiríon
Tá dhá cheann de na réaltanna í láidre sa spéir ann leis.  Betelgeuse (Alpha Orionis) ar a bharr ar chlé agus Rigel (Beta Orionis). Sé Betelgeuse an naoiú réalt is gile sa spéir agus dath dearg air. Ach tá Rige níos gile mar an seachtú réalt is gile sa spéir. Tá dath gorm air. Uaireanta áfach bíonn Betelgeuse, a athríonn ó am go chéile, níos gile ná Rigel.

Má fhéacann tú go cúramach faoin trí réalt a deineann Buaile an Bhodaigh (nó an Crios) tá ceann de na rudaí is suimiúla sa spéir - réaltnéal Óiríon. Sé ceann de na rudaí sa spéir atá staidear deanta air ag na réalteolaí agus tá an-chuid eolais faighte amach ar chonas a deintear réaltaí agus córas plainéidí.

Nach aistean na rudaí a thagann chun cuimhne ag éirí dom ar maidin?

Seans go mbeadh spéis sna haltanna seo chomh maith agat!
Trasdul Véinéis 2012 (6/6/2012)
Mars Álainn (7/1/2016)





14.9.16

Oireachtas Chois Fharraige - 16-15 Meán Fomhair 2016!


An deireadh seachtaine seo chugainn a bheas an fhéile chultúrtha, Oireachtas Chois Fharraige 2016, ar siúl agus ag leanúint ar aghaidh go dtí an Domhnach, 25 Meán Fómhair. Thart ar Indreabhán agus An Spidéal a bheas formhór na n-imeachtaí ar bun. Ar an gclár tá meascán de Cheol, Amhránaíocht, Damhsa ar an Sean-Nós, Drámaíocht agus Amhránaíocht.

Ar an Satharn agus ar an Domhnach, 17/18 Meán Fómhair, léireofar in Amharclann Chois Fharraige (Seanscoil Sailearna) don chéad uair ‘Éirí Amach Chois Fharraige’, seó ilmheánach atá scríofa go speisialta ag Joe Steve Ó Neachtain le comóradh a dhéanamh ar Chois Fharraige agus 1916, agus chomh maith leis sin, le ceiliúradh a dhéanamh ar bhunú Chumann Forbartha Chois Fharraige leathchéad bliain ó shin i 1966 agus ar an méid a baineadh amach ó shin.

Tuilleadh Eolais agus an Clár Iomlán Anseo.

Tá bileogaí leis an gclár iomlán ar fáil anois le piocadh suas i siopaí agus áiteanna poiblí i nGaeltacht Chonamara nó tré scéal a chur ag comoradh40@gmail.com, nó téacs ag 083 8649519. Agus is féidir an clár iomlán a íoslódail mar PDF Anseo.


Tá Oireachtas Chois Fharraige á eagrú faoi choimirce Chumann Forbartha Chois Fharraige. Cosnaíonn sé thart ar €25,000 é a chur ar bun. Tá urraíocht flaithiúil fáighte ó Chomhar Creidmheasa Cholmcille aríst i mbliana, chomh maith le roinnt ó Údarás na Gaeltachta, ó TG4, ó Chomhairle Chontae na Gaillimhe agus tá beagán le tíocht ó Ealaín na Gaeltachta

Aisteach go leor, dhiúltaigh Oireachtas na Gaeilge aon urraíocht a chur ar fáil i mbliana, cé go bhfuil sé mar chúram ar an eagraíocht (faoin leagan amach nua ar na heagraíochtaí Gaeilge) a bheith ag tacú le féilte cultúrtha den chineál seo. Is ag brath ar shíntiúis ó dhaoine atá an coiste. 

Tá achainí curtha amach ag daoine ag iarraidh orthu ticéid don deireadh seachtaine a cheannacht roimhré, ar an bpraghas €25. Tá na ticéid ar fáil ó oifigí an Chomhar Creidmheasa ar an gCnoc agus ar an gCeathrú Rua, ó oifig Chomharchumann Sailearna sa tSeanscoil agus ó oifig Chomhlacht Forbartha an Spidéil. Is maith an luach airgid na ticéid chéanna mar go dtabharfaidh sé cead isteach saor in aisce do na himeachtaí uilig ar an gclár.

9.9.16

An Flying Enterprise fíor!

Tá an Flying Enterprise go mór i mbéal an phobail sna laethanta seo.  Ach chuir an tainm sin siar ar bhoithre na smaointe mé.

An scéal a chuir ar Bhoithre na Smaointe mé. (Béarla)
Agus mé óg agus ag dul ar scoil thárla eachtra ar an bhfarraige a chuigh go mór i bhfeidhm ar an mbuachaill óg seacht mbliana d'aois.

Is cuimhín liom ag rith abhaile ón scoil ag am lón le fháil amach conas mar a bhí ag éirí leis an gCaptain Carlsen ar a long a bhí i dtrioblóid - The Flying Enterprise. Laoch a bhí ann don buachaill óg sin agus is cuimhin liom bheith ag éisteacht leis na tuairiscí ar an sean raidio - an craolachán nó "wireless" a bhí san aimsir sin. Tháinig and d'imigh an fhuaim mar bhí sé i bhfad ón dtír seo.

An Geimhridh a bhí ann agus nuair a fógraíodh go raibh an bád i dtrioblóid togadh gach éinne ón mbád ach d'fhán an Captain Carlsen ar bórd. Tháinig tuga taobh leis ach níorbh fhéidir leis an bád mór a tharraingt. Chuaigh duine ón dtuga ar bhóird leis an gCaiptain Carlsen ach tár éis beagnach trí seachtaine chuaigh an Flying Enterprise go tóin poill agus longa tarthála ag breathnú air.

D'éirigh le Carlsen agus an fear eile éalú sular báthadh an long.

Ibhfad níos deanaí is cuimhin liom an eactra seo agus anois ar ndóigh tá an scéal níos cruinne scríofa síos ag Carlsen féin agus ar wikipedia Béarla anseo.

Seo scannán a bhí a thaispeáint ag an am sna pictiúlanna.


5.9.16

Fós ann! @TimireFS

Níl sé éasca teacht ar irisí Gaeilge sa lá atá inniú ann. Tá sléacht uafásach deanta ag na Rialtaisí (tré chiorraithe pionósach ar Fhoras na Gaeilge). Muna bhfuil seirbhís idirlín maith ag duine ní féidir nuacht domhain nó tuairimí suimiúla a fháil go h-éasca. Ar ndóigh tá leath leathannach ar an Luain ag an Irish Times agus bíonn nuachtáin tanaí, Seachtain, istigh san Indo ar an gcéadaoin.

Eagrán an Fhomhair!
Tharais sin níl sé chomh héasca sin teacht ar ábhar scríobhnóireachta in aon áit - go mór mór sa Ghaeltacht. Níl dul as agat ach iris a ordú trén bpost. (Tá iris agam féin agus chuirim sa phost é agus tá an costas seachadta ag éirí dochreidthe daoir - tá sé níos saoire m'iris fhéin a clóbhualadh ná coipeanna dí a chuir sa phost!)

Bíodh sin mar atá, tá iris amháin á fháil agam-sa sa phoist. Sé an iris is sine sa tír é - An Timire, atá á fhoilsiú ag na hÍosánaigh ó 1907 i leith. Go dtí bliain nó dhó ó sin fuaireadar deontas an bheag ón Rialtas ach ar ndóigh stop síad é agus anois is ar shíntiúis agus dead-mhéin na nIosánach atá sé ag maireachtáil. Tagann sé amach gach ráithe agus bím ag súil go mór leis.

Tá na haltanna gearr gur féidir iad a léamh i gcúpla neomad. Fuair mé eagrán an Fhomhair le déanaí agus arís bhí neart leitheoireachta ann. Cé gur ó stábla Chumann Íosa a thagann sé ní"iris naofa" sa sean bhrí atá inti cé go bhfuil altanna faoi cúrsaí spioradálta nó eaglasta istig inti. Mar shampla sa chéad alt tá an Poiliteoir Sóisialach, Joe Higgins ag caint faoin ghnáth duine, agus an neamhchothromaíocht idir an 1% de dhaonra an Domhain a bhfuil saibhreas níos mó acu ná an 99% eile. Tá alt eile ar Dídeannaithe. Tá dhá alt faoin dteanga ag Eoghain Mac Cormac (Glór na nGael). Tá píosaí staire ann. Tá píosa faoi caghdeán iriseoireachta sna meáin, agus alt faoin foréigin in aghaidh sa Mhaláiv. Tá mír inti do na daoine óga - le scéal le Gabriel Rosenstock.

Tá alt ro-ghearr ar an ileolaí Alan Titley agus ba bhreá liom níos mó a fhoghlaim faoin a shaol san Aifric agus an tionchar a bhí aige ar a shaol agus ar a chuid tuairimí.

Tá alt spéisiúil scríofa ag an Dr Michael Jackson, Ard Easpag Eaglais na hÉireann ar an Íosánach John Sullivan. Ba shuimiúl é tuairimí duine ó chreideamh éile ar an bhfear naofa seo.

Bhí Léirmheasanna an ar leabhair ann lesi, Dílis le Réaltán Ní Leannáin ina measc; Léirmheas ar an scannán "Demolition"; Oideas - Brioscarán le huachtair agus caora;  Alt faoin ré nua san eaglais le ganntanas chléire.

Tá scéal mistéireach Arthur Kingsley Porter a insint ag Dónall Ó Cnáimhsí. Is ar Inis Bó Finne idir Thír Chonaill agus Tóraigh. Chuaigh sé amach ag siúl lá amháin de réir tuairiscí agus ní fhachthas ó shin é. Tá neart ceisteanna faoin gcás ach tá ganntanas fhreagraí.

Taitheann sé liom agus tá mé ag súil leis an gcéad eagrán eile sa phost. Má maith leat é a fháil ní mór duit ach foirm a líonadh agus €20 a íoch anseo.

Bain taitneamh as!

9.8.16

Lacerta vivipara sa chistin!

Bhi cuairtoir istigh sa chistin againn inniú. Ní fios dúin conas ar tháinig sé isteach ach bhí sé ann ar an úrlár le feiscint go soiléir. Laghairt a thugann tearma.ie air. Níl ach an t-aon ceann anseo in Éirinn deirtear agus glaoghtar laghairt choiteann air.  Tugtar ainm eolaíochta "lacerta vivipara" nó "zootoca vivipara" air.
    Fuair mé amach ó shin ó scríos an píosa seo (gura maith agat a Dhónaill Uí Chnáimhsí)  go bhfuil ainm i bhfad níos deise air áfach earc luachra. Tá neart ainmneacha eile lúaite ar shuíomh phota focal.
Bhí sé timpeall sé n-orlach ar fhaid and dath donn dorcha air. Bhí sé ina sheasamh agus thaistigh ó bhean a tí go dtógfainn amach as an áit go sciopadh é. Thóg mé píosa nuachtáin agus rinne mé iarracht é a shleamhnú faoi ach ansin do rith sé uaim. Rith sé chomh fada leis an mballa agus buíochs le Dia ní raibh spás ann dó dul isteach i bpoll éigin. Bhí mé i ndán é a scúpáil isteach i sluasaidín agus thóg mé amach chuig an garraidh é.

D'fhág mé ar an mball ansin é agus d'fhan sé ansin ar feadh neomad ghearr agus ansin d'imig sé as radharc le preab.

• Tá  Iontaobhas Fiadhúlra na hÉireann (Béarla) ag déanamh suirbhé ar an ainmhí seo agus má feictear iad ag tuairisc air a dhéanamh leo.

Tuilleadh eolas faoi anseo i mBéarla.

4.8.16

Oireachtas Chois Fharraige 2016 ag céiliúradh Damhsa ar an Sean-Nós! #OirCF16


Tá sé socraithe anois go mbeidh Oireachtas Chois Fharraige ar bun thar dhá dheireadh seachtaine mí Meán Fómhair seo chugainn.



Tosóidh imeachtaí an Oireachtais ar an Aoine, 16 Meán Fómhair, le oscailt Taispeántas Ealaíne i gCasla, sa bhfoirgneamh ina bhfuil oifigí Oireachtas na Gaeilge ar an eastát tionsclaíoch de chuid Údarás na Gaeltachta.

Ar an Satharn agus ar an Domhnach, 17 agus 18 Meán Fómhair, beidh seó ilmheánach á léiriú san amharclann i Seanscoil Sailearna, rud atá curtha le chéile go speisialta ag Joe Steve Ó Neachtain, le comóradh a dhéanamh ar 1916, ach chomh maith le sin, le comóradh a dhéanamh ar bhunú Cumann Forbartha Chois Fharraige i 1966, leathchéad bliain ó shin.

Le linn na seachtaine dár gcionn beidh ceardlanna éagsúla ar bun sna bunscoileanna sa gceantar, idir scéalaíocht, drámaíocht, damhsa, amhránaíocht agus ealaín.

Damhsa ar an Sean-Nós
Déanfar Oireachtas Chois Fharraige a oscailt go hoifigiúl ar an Déardaoin, 22 Meán Fómhair, nuair a bheas oíche mhór Damhsa ar an Sean-Nós, le comóradh a dhéanamh ar an oíche a baistíodh ‘Damhsa ar an Sean-Nós’ ar an stíl damhsa aonair a bhí fós á chleachtadh ag daoine i gConamara: eagraíodh ‘Taispeántas Damhsa ar an Sean-Nós’ mar chuid d’Oireachtas na Gaeilge 1976 agus cuireadh síol an oíche sin, as a d’fhás is a leathnaigh an Damhsa ar an Sean-Nós, mar stíl damhsa ar fud na tíre agus thar lear chomh maith.

Le linn an dara deireadh seachtaine beidh neart ceol is drámaíocht sa gceantar, idir Fibín ag cur ‘Mac Piarais i bPictiúr’ ar an ardán, Aisteoirí an Spidéil ag léiriú an dráma iontach ‘Boicíní Bhóthair Kilburn’ agus Síle Denvir ag déanamh an seó ‘Caithréim’, atá bunaithe ar cheol agus amhráin an Phiarsaigh.

Coirmcheoil Mhór
Ar an Satharn, 24 Fómhair, beidh Coirmcheol Mhór na Féile ar bun in Óstán na Páirce, le scoth na n-amhránaithe is na gceoltóirí ar an ardán chomh maith le Cór Fear na nDéise agus Cór Chois Fharraige.

Tá Oireachtas Chois Fharraige á eagrú faoi choimirce Chumann Forbartha Chois Fharraige. Cosnaíonn sé go leor airgid é a chur ar bun. Tá urraíocht fáighte ó Chomhar Creidmheas Cholmcille ach seachas sin is ag brath ar shíntiúis ó dhaoine a bheas an coiste. 

Tá achainí curtha amach ag daoine ag iarraidh orthu ticéid a cheannacht don deireadh seachtaine roimhré ar an bpraghas €25. Duine ar bith ar mian leo síntiús a thabhairt níl le déanamh acu ach seic a chur ag Brian Ó Cuív, Teach Mór Thoir, Indreabhán, Co. na Gaillimhe.

Tá suíomh ag Oireachtas Chois Fharraige anseo ar facebook agus ar an gcóras giolcaireachta twitter anseo. Más ag tuíteáil faoi atá tú bain úsáid as an haisclib - #OirCF16


1.8.16

Ruairí Mac Easmainn - Crann fuinseoige le cur ag an gCeathrú Rua!


Beidh TG4 i lathair nuair a chuirfear crann i gcuimhne ar chuairt 1913 Ruairi Mhic Easamainn ar Chonamara ag 1.00 ar an gCeadaoin seo ag Aras Ui Chadhain ar an gCeatharu Rua.

Tabharfaidh Cumann Liam agus Thomáis Uí Fhlaithearta chun cuimhne an saothar a rinne Ruairí Mac Easmainn ar son na hÉireann agus an cúnamh a thug sé do ghasúir scoile ar an gCeathrú Rua nuair a chuirfear crann ina onóir ar an mbaile sin ag a 1p.m. ar an 3ú Lúnasa. Sin é cothrom an lae ar chuir Impireacht na Breataine chun báis é.

Ruairí Mac Easmainn le John Devoy 2014
Sa mbliain 1913 thug Mac Easmainn cuairt ar Chonamara agus chuaigh sé isteach i gcuid de scoileanna an cheantair. Bhí Scoil Náisiúnta na Ceathrún Rua ar cheann acu. Scríobh sé cuntais ina dhiaidh sin ar an mbochtaineacht a chonaic sé. Bhí an cás chomh dona, a dúirt sé, le rud ar bith a bhí feicthe aige sa gCongó ná i measc na nIndiach Putumayo le bruacha na hAmasóine. Chuir sé ciste airgid ar bun le lón a chur ar fáil chuile lá do dhaltaí Scoil Náisiúnta na Ceathrún Rua. Ar na dreamanna a chuir airgead sa gciste bhí comhlacht Chadbury—lucht déanta na seacláidí.

A dtógaint ón gcúirt i Londain!

Ba iad Patrick agus Jane Tubridy an dá mhúinteoir a bhí sa scoil ag an am—sin-seanathair Ryan Tubridy, RTE, agus a bhean. Scríobh Jane Tubridy chuig Mac Easmainn ag glacadh buíochais leis faoina chúnamh. Ar sise: “No one but an eyewitness can fully realise the depth of their poverty. It is touching in the extreme to see them coming in, many of them half-naked, to partake of the daily meal.”

Is í Mairéad Mhic Dhonncha atá ina Príomhoide ar Scoil Mhic Dara na Ceathrún Rua anois. Dé Céadaoin, , an 3 Lúnasa, cuirfidh sise crann fuinseoige san áit a raibh an bhunscoil nuair a tháinig Ruairí Mac Easmainn an bealach i 1913. Ar an suíomh sin atá Áras Uí Chadhain inniu.

Is fiú a lua go raibh baint ag Ruairí Mac Easmainn le Árainn freisin, le Liam agus le Tomás Ó Flaithearta go háithrid.. Thug sé cuairt ar Scoil Náisiúnta Fhearann an Choirce agus bhronn sé leabhra ar Thomás Ó Flaithearta a bhí ina dhalta sa scoil ag an am.

Beidh fáilte roimh chuile dhuine ag plandáil an chrainn cuimhneacháin ag 1p.m. Dé Céadaoin, 3 Lúnasa 2016.

Tuairisc i mBearla faoin ocáid san Galway Advertiser 28 Iúl 2016

Edward - m'uncail agus Máirín - mo dheirfiúr!

Mé ag smaoineamh ós árd ar cheist chasta!

Tá sean bhíobla mo shean-mhuintir sa teach againn. Tá sonraí faoin gclann, pósadh mo shean athair agus mátthair (tús 1907) agus na dátaí a rugadh na deich bpáistí a bhí acu - idir 1907 (Mí na Nollaig) agus 1921. Ansin tá dátaí bháis breactha isteach ann leis chomh fad le 1936 nuair a fuair mo shin-sean mháthair Mary bás.

Chuir mé spéis faoi leith i iontráil amháin. Sílim go bhful sé spéisiúil agus plé á dhéanamh ar Aisghairm Alt 8 den bhunracht. I mí Deireach Fomhair 1921 rugadh Edward, an duine is óige sa chlann ach ansin idir lúibíní tá an focal "stillborn!"(marbh-bheirthe). Ní raibh m'athar féin ach trí bhliain d'aois nuair a thárla seo agus ní raibh cuimhne ar bith aige air cé go raibh fhios aige gur thárla sé. Gurbh é a dheartháir a rugadh marbh é! Deirtear sa chlann gur duine é cé gur rugadh é gan beatha ar bith ina chorp bheag.

Rugadh deirfiúr dúinn féin i mí Iúl 1952. Máirín Olivia a tugadh uirthí mar rugadh ar fhéile Oilibhéir Beannaithe ag an am í. Ní raibh seans ar bith aici saol iomlán a caitheamh agus bhi a fhios san ag mo thuismitheoirí sular rugadh í. Ach is cuimhin linn sa chlann uirthí i gcónaí cé nach raibh sí linn ach dhá seachtain déag. Ní raibh seans dá laghad go mairfeadh sí. Fiú ina sean-aois bhíodh cuimhne air mo mháthair ar an naíon óg, ar Mháirín*.
Tá mé ag inseacht na scéalta seo mar bhí litir i nuachtáin éigin i rith na seachtaine ag rá nach ionann beatha duine sa bhroinn agus duine beirthe (a máthair sa chás seo). Ar bhealach bhí an scríobhnóir ag rá nach duine é nó í an té sa bhroinn. Ní féidir liomsa é sin a creidiúnt agus sin an fáth nach féidir liom vóta a caitheamh a tabhrafadh an cumhacht sin d'éinne deireadh a chuir le saol daonna sa bhroinn - ar chúis ar bith. Níl mé ag rá gur ionann an beatha atá sa mbroinn agus an beatha atá taobh amuigh dí - tá sé difriúil agus tá sé spleach. Nuair a rugadh mo dheirfiúr bhí sise spleach go dtí go bhfuair sí bás - níor smaoinigh éinne ar deireadh a chuir lena saol, sa bhroinn nó taobh amuigh di.  I ndairíre nach bhfuil muid uileag spleach ar bhealach go dtí go mbíonn muid fásta?

Ag an am céanna tuigim leis gur uafásacah an rud é don máthair agus don athair nuair a thárlaíonn tubaist mar seo agus tá dualgas láidir orainn go léir pé cúnamh gur féidir a thabhairt a thabhairt. Tá sé crua agus níos mó ná sin tá sé éasca é a rá nó a scríobh agus tuigim san. Chomh maith le sin tá sé soiléir nach dtugann an Stáit nó na hÉaglaisí cúnamh ceart do na máthaireacha.

Munar féidir le h-éinne a rá liom nách duine daonna atá sa bhroinn ní féidir liomsa a chreidiúnt nach marú duine daonna atá sa chríochniú bheatha nó ginmhilleadh seo.

Agus seo á scríobh agam tá mé cinnte nach bhfuil an ceart agamsa nó ar éinne milleán a chuir ortha siúd atá ar mhalairt tuairim.  Ní ceart dúinn breithiúnas a dheanamh ar éinne. Ta mo consias fhéin agam féin ach nach ceart dom ligint do mo chomharsan a chonsias féin a bheith aige nó aici?


* Féach ar ár gcuardah ar áit a h-adhlachadh anseo: Ag lorg Maureen -16/9/2019  agus Aimsithe-29/1/2020.

25.7.16

Banríon ar cheant!

An Mhaighdean Bheannaighthe Muire, Bainríoghan na h-Éireann.

San Irish Times gach Sathrain bíonn altanna faoi ceantanna éagsúla faoin dtír. Uaireanta bíonn rudaí an spéisiúil á dhíol ag an h-imeachataí díolacháin seo. I mbliana tá an éileamh ar iarsmaí nó ealaíon a bhaineann leis hÉirí Amach 1916 mar a bheithfeá ag súil. Ach thug mé faoi deara ábar eile ar fad ag an deireadh seachtaine seo.
An Mhaighdean Bheannaighthe Muire, Bainríoghan na h-Éireann
Dhírigh an alt sa nuachtán ar an Sathairn seo caite (Béarla)  m'aire ar Cheannt Idirlín Shamhradh a a bhí le bheidh ag an gcomhlucht Whites of Dublin (B)  Bhí pictiúir á dhíol ag an gceannt áirithe a bhí an spéis agamsa ann. Chonaic mise an íomhá seo don chéad uair 50 bliain ó shin nuair a bhain col cheathair de mo Mháthair úsáid as ar chártá ag comóradh a óirniú mar shagart sa Róimh i mí Iúl 1966. Scríobh mé faoi anuireadh in alt Banríon na hÉireann! Tá sé spéisiúil mar pictiúir mar bhain Leo Whelan, an tEalaíontóir, úsáid as Justin Keating óg mar "mainicín ealaíontóra" don Leanbh Íosa sa pictiúir.

Is cosúil gur bronnadh cóip den bpictiúir seo ar an bPápa (Pius XI) sa bhliain 1934. Tá an pictiúir sa cheannt i bhfráma le beannacht ón bPápa air agus sínithe ag an ealaíontóir.

16.7.16

Géileadh don dlí - cóir nó éagóir!

Níor léigh mé mórán a scríobh Seán Ó Cuirreáin seachas a chuid tuairiscí mar Coimisinéir Teanga. Bhí siad mionchúiseach agus cúramach, agus chomh fada agus is féidir le tuairisc dá leithéid a bheith so-léite bhíodar so-léite. Mar sin nuair a chuala mé go raibh sé le cúntas a scríobh faoi dúnmharaithe Mhám Trasna bhí fhios agam go mbeadh sé beacht, cruinn agus so léite.

Agus bhí an ceart agam.

Seán Ó Cuirreáin
Níl fhios agam cathain a chuala mé faoi Ár Mham Trasna ach cinnte ní raibh aon eolas cruinn agam ach amháin gur maríodh clann iomlán in áit iargúlta i dtuaisceat na Gaillimhe. Ach nuiar a socraíodh ar chomóradh a bheith ann beagnach ceithre bhliain ó shin rinne mé beagáinín taighde ar líne agus thuig mé an scéal níos fearr agus thuig mé leis go raibh iomrall ceartais i gceist. Ní h-amháin gur déaradh daoine ionraic ach go mfhéidir a rá go raibh an triail féin lochtach mar nar thuig na fir a bhí cúisithe i gceart cad a bhí ar siúl sa chúirt de bharr nach raibh ach Gaeilge acu féin agus ní raibh ach Béarla á úsáid ag an gcóras dlí agus lucht na cúirte. (Bhfuil mórán athrú ar chúrsaí?).

Ach tá i bhfad níos mó sa leabhair* seo.

Tuairisc
Seoladh an leabhair (Scannán gearr)
Meoin Eile 23/5/2016

Learmheas
Sárleabhar a thugann ómós cuí d’fhir bhochta ar chiontaigh an Choróin go héagórach iad!
Dr John Walsh, OEG,  
tuairisc.ie, 23/5/2016
I bhfocail simplí léiríonn an túdar an scéal ón oiche dorcha úd faoi scáth Mhám Trasna i mí Lúnasa 1882 nuair a maríodh Seán Seoighe a bhean, a mháthair, a iníon agus a mhac. Leannan an scéal trí na laethanta ina dhiaidh ag miniú obair na bpóliní, dearcadh muintir na h-áite agus cé chomh bocht is a bhí an áit. Baineann sé úsáid as tuairiscí na nuachtáin agus chomhfreagras na h-údaráis go cliste le sin a léiriú agus léiríonn sé pictiúir soiléir ar an áit agus a mhuintir.

Taispeáineann sé na h-achrainn a d'fhéadfadh a bheith mar cúis le cóir uafásach mar seo. Agus ag an am ceanna tugtar cúntas den chúlra san áit féin agus an agóidíocht a bhí ar siúl in Éirinn - aimsir Cogadh na Talún a bhí ann.

Taobh istigh d'acar gearr gabhadh fir agus, cé nach raibh muinín ag an bpobal sna póilíní tháinig finnéithe chun tosaigh le scéal a bhí amhrasach go leor ach cinneadh ar iad siúd a chuir ós comhair cúirte, ní go h-áitiúil ach i mBaile Átha Cliath.

Tá an leabhair roinnte i dtrí codanna, ó Mhám Trasna féin agus an ár agus ansin soir go Teach na Cúirte agus an uisce faoi thalamh a bhí ar siúl ag lucht dlí agus an brú a cuireadh ar na fir i milieu eascairdiúil, fiú naimhdeach, ó thaobh áit, teanga agus aicme de - lucht tuaithe i gcoinne lucht cathardha agus gallda go leor. Ar bhealach is scéal an caidreamh mífheidhmiúlachta idir na tíre seo agus ár gcomharsa san oileán thoir uainn.

Ansin tá mír faoin cur is cúiteamh ag lorg pardún - glacadh ag an dlí go rabhadar ciontach i gcónaí - agus an breith críochnúil ó Fear Ionad na Banríona, agus mar sin ón mBanríon Victoria féin, "Caithfear géileadh don dlí!" 

Bhí an file & údar Liam Ó Muirthile (sa lár)
Agus lean drochobair an chrochadóra dá bharr. Cloiseann muid focail dóchasacha deireannacha ó Mhaolra Seoighe, "Feicfidh mé Iosa Chríost ar ball.."

Ritheann an scéal ar aghaidh trén díospóireacht i Westminister agus, faoin am seo, ar fud an domhain. Tá cursíos ar an obair a rinne an Feisire Pairliminte Timothy Harrington ag dul siar go Mám Trasna ag caint leis na daoine agus ansin ag cuardú taifid na cuairte faoin gcás. Obair atá deanta arís dúinn ag Seán Ó Cuirreáin céad tríocha bliain ina dhiaidh. Bhí Gaeilge mhuintir na h-áite aistrithe don Uasal Harrington ag sagart áitiúl agus uaireanta is beag ná gur féidir leat iad a cloisint, mar duine de na mná ag rá, "Indeed, I don't know anything about it, Ask him. He says he knows it all!"

Faoi dheireadh tá cuntas ar athrí na bhfinnithe ós comhair an bpobal agus Árdeaspaig Thuama ag an am atá an dramatiúil ar fad. Ceangalíonn se na téada le chéile mar a déarfá. Deirtear linn cad a thárla do na daoine a bhí páirteach rudaí uafásacha a tharla ag éirí as áir mór Mham Trasna.

Maolra Seoighe
Ach thár aon rud eile is faoi Mhaolra Seán Seoighe an leabhair seo. Tá pictiúir d'fhear daona, ciúin cráifeach le feiscint anseo, a maith dóibh a chuir chuig crann na croiche é.

Tá crot néata ar an leabhair, tá na caibidlí leagatha amch go maith. Tá rithim maith sa leabhair agus tá sé éasca é a leamh. D'fhéadfadh sé a bheith an do-léite go h-éasca agus tá scíl faoi leist ag an údar rud casta a dhéanamh intuisceana. Rud amháin mar shampla tá an méid sin Seoigí agus Cathasaigh sa leabhair go mbeadh sé éasca a bheith caillte ina measc ach níor thárla san tré úsáid a bhaint as a n-ainmneach iomláine - Seán Maolra Seoighe, Maolra Seán Seoighe 7rl. B'fhéidir go gcabhródh sé beagáinín  léarscáil nó léaráid  a bheith ag taispeáint an gaol a bhí idir na príomh daoine i Mám Trasna.

Mar a deireann an údar féin ag deireadh an leabhair, "Níl ach focal ceart amháin ann le cur síos cruinn a dhéanamh ar an mbealach ar tugadh faoi riar an dlí agus an chirt i gcás dhúnmhairithe Mhán Trasna - éagóir."

Chuala mé duine ar an Raidío a rá nár thug sí faoi deara an Bearla nó Gaeilge a bhí á léamh aici agus tuigim san. Uaireanta cuireann stíl na scríobhnóireachta isteach ar an rud atá á rá ag udar ach uaireanta eile éiríonn le h-údar leabhair le h-éascaíocht léimh áirithe a scríobh. Sin mar atá sé leis an leabhair seo. Bíonn tú gafa ag an scéal.

Ceannaigh an leabhar seo agus léigh é!

*Éagóir, Maolrua Seoighe agus dúnmharuithe Mhám Trasna; 
Seán Ó Cuirreáin; 2016
Cois Life; ISBN 978-1-907494-61-1

• Tá píosa scríofa agam (as Béarla) faoi sheoladh an leabhair: "The law must take its course!" (21 Bealtaine 2016)

18.6.16

Faoilean, Faoileán nach raibh ar an trá!


Bhíos ag tiomáint abhaile aniar ón gCeathrú Rua inné nuair a thug mé faoi dearadh slua éin ina seasamh ar an mbóthar ag Baile an tSléibhe. Is beag ná go raibh orm stopadh mar bhíodar an mhall ag imeacht as an mbealach orm! Faoileáin a bhí ionta. Ach cén cineál? Is annamh a bhíonn siad le feiscint ar an dtalamh ach amháin ar an trá nó ar na carraigreacha atá in aice leis an bhfarraige.

Sléibhín
Mar is nós dom chuaigh mé chuid an ríomhaire le cinntiú cén cineál a bhí ann. Níor thóg mé aon phictiúr de faraoir.

An rud bas suntasaí futha ná go raibh cloigean an dhúbh ortha agus cheap mé go mbeadh sé éasca é a aithint ó shuíomh Cáirde Éanlaith Éireann (Béarla). Ach tá dhá rogha atá agam ansin.

Sléibhín a tugtar cheann amháin acu. Tá cloigeann dubh aige siúd agus tá cleití bán agus dubh ag a críoch. Tá mé ag ceapadh é sin an ceann a chonaic mé ach nílim cinnte mar níor thugas aird ach ar an gcloigeann amháin.

Sléibhín Mean Mhuirí
Tá ceann eile atá cosúil leis sléibhín meanmhairí atá ar sin agus tá sé sin bán ar fad ach amháin a chloigean. Tá sé beagáinín níos lú ná an ceann eile. Mar aon leis sin go bhfios dúinn ní bhíonn é le feiscint an taobh seo tíre sa samhradh.

Beidh mé ag breathnú amach aríst go bhfeicfainn cinn eile sa chomharsanacht!

• Ta na pictiúirí goidte ó shuíomh Cháirde Éanlaith Éireann.

10.6.16

Sa tóir ar an rud nach bhfuil acu!


Cén fáth a scríonn daoine úrscéal? Uireanta nuair a léim ceann nua cuirim an cheist sin orm fhéin. Tárla sé dom nuair a léig mé An Strainséara le hAlbert Camus roinnt bhliain ó shin. Nó leabhair i mBéarla le Myles. Cén fáth ar chuir Cervantes peann le páir agus an chéad cheann a scríobh timpeall ceithre chéad bliain ó shin.

Bhí mé istigh i siopa Charlie Byrne i nGaillimh agus phioch me cóip de leabhar a cheap me nach mbeadh mórá deachtaireacht agam len é a léamh - léamh éadrom a bhí uaim! Thóg mé ceann a bhí gearr go leor 130 leathannach nó mar sin. Ainm thár a bheith aisteach air leis. Léas ar an gclúdach faoi, "Buachaill agus cailín sna déaga ar a gcamchuairt trí shráideanna fuara Bhaile Átha Cliath. Doras an t-ainm atá ar an mbuachaill, Fuinneog atá ar an gcailín. Cuireann siad aithne ar mhadra, Scuab. Tá an triúr acu ar a dteitheadh ó ghardaí, ó shagairt agus ó dhaoine fásta." Bhíos fiosrach.

"Doras Fuinneog Scuab" a bhí ar an leabhar agus é scríofa ag "Máistir i mbun pinn," Seán Mac Mathúna. Tá an scéal aisteach seo faoin mbeirt agus a gcuid eachtraí agus iad ag teitheadh ón saol chrua a bhí acu mar dhílleachtaí. Ag lorg faoiseamh agus a saol féin a caitheamh mar ba mhaith leo. Tugtar pictiúir maith dúinn ar na daoine aisteacha a bhuaileann leo agus cé go raibh cuid acu cineálta go leor leo (agus cuid eile nach raibh) bhí ortha éalú i gcónaí, eagla roimh chuile rud acu.

Seán Mac Mathúna
Pic: Seán Ó Mainín,Tuairisc.ie
Chuir an buachail agus an cailín aithne ar a chéile da réir a chéile agus chuireadar fios ar a mbuanna éagsúla. Rinneadar ceangal eatartha agus an madra Scuab a bhí buanna speisialta aige chomh maith.Tár éis an tsaol bhí mé ag iarraidh fháil amach cad a tharlódh ag an deireadh. Bhí a dturas trén leabhair spéisiúil, bhí comhbhá agam leo agus ní fhéadfainn an leabhair a chuir uaim go dtí go raibh sé léite ina iomláine agam. Agus bhí sé so-léite agus sásúil.

Ach fós tá an cheist sin i mo chloigeann - cén fáth a scrítear úrscéal?

Doras Fuinneog Scuab 
Seán Mac Mathúna.
Foilsithe: Leabhar Breac (2015)
ISBN 978-1-909907-57-7

7.6.16

Scannán fáisnéise ar "Éagóir!"

Maolra Seoighe agus dúnmharuithe Mhám Trasna

Tá rún ag an gcomhlacht léirithe teilifíse ROSG Teoranta fadscannán faisnéise a fhorbairt do TG4 bunaithe ar Éagóir, leabhar nua Sheáin Uí Chuirreáin faoi dhúnmharuithe Mhám Trasna, a seoladh le gairid.

An leabhair bunaigh!
Tá socrú déanta ag ROSG Teoranta, atá lonnaithe sa Spidéal agus a bhfuil Ciaran Ó Cofaigh i gceannas air, le foilsitheoirí an leabhair, Cois Life, leis an saothar a fhorbairt don teilifís agus tá maoiniú ceadaithe don tionscadal ag TG4. Tá iarratas ar mhaoiniú breise curtha i láthair ÚdarásCraolacháin na hÉireann.

Tá taithí mhór ag ROSG Teoranta ar scannáin agus ar chláracha teilifíse a léiriú i nGaeilge agus is é an comhlacht sin a rinne Cré na Cille, Na Cloigne agus An Bronntanas do TG4.

Dúirt Ciarán Ó Cofaigh gur
tionscadal fíorthábhachtach a bhí i gceist anseo agus gurcúis bhróid” don chomhlacht ROSG a bheith ag plé leis. Dúirt sé gur cheap sé roimhe seo go raibh scéal Mhám Trasna ar eolas aige ach nár thuig sé “doimhneacht agus scála an scéil go dtí gur léigh sé an leabhar nua, Éagóir Spreag sé mothúcháin láidre ionam féin, agus an fhearg an ceann ba mhó a bhí i gceist, a dúirt sé.

Cé gur scéal Gaeltachta atá anseo, tá gnéithe láidre náisiúnta agus idirnáisiúnta ag baint leis freisin, agus mar léiritheoir tá mé ar bís le hé a chur ar an scáileán,a dúirt Ó Cofaigh.

Maolra Seoighe
Dúirt an Dr Caoilfhionn Nic Pháidín ó Chois Life gur spreagadh mór dóibh an tsuim atá ag ROSG sa leabhar nua seo mar ábhar scannáin. Cuirfidh sé sin fuil agus feoil ar na pearsana úd i Mám Trasna ar imríodh feall orthu sa tseanaimsir,a dúirt sí. Agus í ag tréaslú a shaothar leis an údar Seán Ó Cuirreáin, dúirt sí go raibh pobal fada fairsing dlite dó mar scéal.

Dúirt Seán Ó Cuirreáin gur cinnte go bhfuil an-ábhar teilifíse sa scéal tragóideach faoi mharú teaghlaigh i Mám Trasna sa bhliain 1882 agus sa dóigh ar ciontaíodh san éagóir daoine nach raibh baint ná páirt acu leis an uafás a tharla ann.

• Bhí píosa againn ar chomóradh ar Dúnmharuithe Mhám Trasna - Éagóir Dhlíthiúil i nGaillimh beagnach ceithre bhliain ó shin. Bhí Uachtarán na hÉireann, Micheál D Ó hUigínn i láthair ag an gcomóradh sin.

@ROSGtv @CoisLife #mám1882

31.5.16

Lá saoire!

Turas lae tré Chonamara!

Bhí an lá go h-alainn agus chinneamar ar gach rud a fhágáil sa teach agus dul amach áit éigin.

Tá cónaí orainn ar Shlí an Atlantaigh Fhiáin agus mar sin thiomáinn muid thiar (nó mar a deireann na comharthaí "WW N"). Siar uainn tá Ros a'Mhíl agus ansin Casla. Ó Chasla is féidir le daoine dul i dtreo An Cheathrún Rua agus Ceantair na nOileán ach bíonn ort teach thár n-ais ar an mbóthar céanna. Mar sin chasamar ar dheis i tré Leitir Mucú, thár Camus Íochtar & Uachtar, ansin chas ar chlé i dtreó Ros Muc, thár Teach an Phiarsaigh, áit a bhfuil an Lárionad Cuairteoirí á thógáil - nach trua nach raibh sé críochnaithe don chomóradh aimsir na Cásca.

Sleibhte ag giobadh amach orainn!
Uaidh sin leanamar an chósta, Cnoc Maorga Mordáin ar dheis, tré Chill Ciaráin agus ar aghaidh tré Carna fós ag leannacht an Atlantach Fián. Bhí an ghriain ag scoilteadh na gcloch agus bhí boladh tarra ag leá leis an teas. D'fhéach an tír thár timpeall orainn go h-álainn ach ar aghaidh linn siar tre Glionsca, ansin thár an Zetland agus an ostán inar fhán De Gaulle nuair a éirigh sé as mar Uachtarán na Fraince sa bhliain 1968 ag an gCaiseal.

Ansi stomara ar feadh tamal gearr ag Cloch na Rón ag breathnú amach ar na sleibhte agus anall ar Inis Ní. Ansin siar aríst tré Baile Conaola. Ar an taobh sin tíre tá an-chuid tithe saoire agus is mór an trua ar bhealach mar sa Geimhreidh bíonn an cheantair nach mór dubh dúnta. Ach inniú bhí neart daoine thár timpeall.

Stopamar arís ar an gClochán agus mar is gnáth dúinn chuamar isteach i dTí Mitchell le haghaidh lón agus arís mar is gnáth bhí an béile thár barr. Nuair a bhí an béile thart chuamar thár timpeall na siopaí a bhí gléasta go deas ag súil le séisiúr eile turasóireachta. Cheann de na radharcanna is ansa liom ná an radharc ag breathnú soir ar an bpríomh sráid - Sráid an Mhargaidh tá mé ag ceapadh. Tá na sléibhte le feiscint ag gobadh amach ós cionn na bhfoirgneamh.

Leanamar linn ar Bhóthair na Spéire, b'fhéidir ceann de na bóithre is áillinne sa tír, bhí Inis Toirbeard, Inis Tuirc thíos fúinn sa bhfarraige ciúin ag glioscarnach faoin ngriain. Uaidh sin go h-Oileán Iomaí. Bhíomar i ndán siúl amach chuig an oileán, rud a rinneamar. Is aoibhinn an áit é agus molaim d'éinne siúl amach thar an ngaineamh chuige.

Faoin am sin bhí sé ag éirí déanach agus thiománamar gan stopadh abhaile trén gCloigeann, Leitir Fraic, thár Coill Mhór agus ar dheis tré Ghleann álainn Loch Eidhneach go dtí an Teach Dóite agus ar ais abhaile.

Nach álainn an tír ina bhfuil cónaí orainn!