31.3.19

Ionadh an Mathar!

Is annamh a éistim le chlár John Bowman Ar maidin agus a clog aistrithe chailleamar an aifreann luath agus bhí seans againn éisteacht le cláracha nach gnáthach linn (Clár spéisiúil Mháirín Ní Gadhra san áireamh!) Lá na Mathreacha a bhí ann agus bhí neart míreanna - cuid acu ag déanamh tagairt agus is doch i gcuimhne ar na Mathreacha a séanadh a matharachas ortha ag na húdarais idir chléir is tuath. Scéalta brónach agus scealta grá agus ionbhá chomh maith.

I lár an chláir léadh dán álainn (dár liomsa). Bé Michael Hartnett a léigh é (i mBéarla) ach is ó pheann an Phólainnaigh, Karol Wojtyla a tháinigh na focail. Bhí fhios agam go raibh bailiúchán dá chuid filíochta agam áit éigin*. Rinne mé cuardach agus fuair mé í. Tá mír iomlán faoin dtideal "An Máthair" ann agus ocht gcinn de dhánta ann.

Seo an dán a léadh ar maidin.


A hionadh lena haonmhac

Solas a phollas, de réir a chéile, imeachtaí laethúla;
súile mná, lamha
ina gcleachtadh ó aois na hóige.
Ansin las an ghile, as cuimse mór i gcomhair gnáthlaethanta,
agus fáisceadh láma nuair a chaill focail a n-áit.

Ar an mbaile beag sin, a mhic, áit ar aithníodh muid le chéile,
thugais 'a mhaime' orm; ach níor léir do aon neach beo
na tarluithe iontacha a thit amach lá i ddiaidh lae.
Ba é saol na mbocht do shaol-sa
agus fonn ort a bheith leo trí shaothar do lámh.

B'fheasach mé: an solas a d'fhan i nithe laethúla,
ar nós spré i bhfolach faoi chraiceann ár laethanta -
ba tusa an solas;
ní uaimse a tháinig.

Agus is mó díot-sa a bhí agam-sa sa gciúnas lonrach sin
ná a bhí agam díot mar thoradh mo cholainne, mo chuid fola.

Nach bhfuil sé go hálainn?

Níl dabht ar bith ach gur míorúilt de short éigin an ceangal atá ann idir máthair agus a naíonán. Ní féidir é a thuiscint ná ní féidir é a shéanadh. Mar sin nach deachair é an nós sin a bhí sna h-institiúidí úd an máthair a scaradh óna páiste ionas nach mbeadh an ceangal, an nasc nó an snaidhm nádúrtha eadthartha go deo seachas fáilte áthasach rompu beirt!

Go maithe Dia dúinn é!

* Dánta Eoin Pól II, aistrithe ag Ciarán Ó Coigligh, Coiscéim 2010



• Seans go mbeadh spéis agat sa píosa seo chomh maith! Machnaimh shagairt cheannaircigh léirithe? 

21.3.19

Oscailt súl!


"Cén fáth san?" arsa m'iníon agus muid ag chasadh thár geataí RTÉ ar Lána Nutley.

Bhíomar tár éis casadh isteach ó Bhóthar Steach Lorcháin ag dul i dtreo oispidéal Naomh Uinseann agus thugamar faoi dearadh go raibh picéad ag na geataí. "Cé hiad siúd?" a d'fhaifraigh sí orm. Mhínigh mé gur ag gearán faoin easpa Gaeilge ar RTÉ a bhí siad. "Cén fáth san?"

Is cuimhin liom go maith an streachail agus a troid a bhí ann chun seirbhís teilifíse a fháil - ós comhair cúirte agus fiú ansin ag lorg éisteacht sa Teanga Náisiúnta. Uair amháin fiú fuair mé £10 costaisí ón gcúirt mar nach raibh An Post i ndán ateangaire a fháil agus nach raibh muid sásta labhairt i mBéarla ós comhair cúirte. Is cuimhin liom bheith ar phicéad taobh amugh de Phriosún Mhuinseó ar son cara a bhí curtha istigh ann de bharr nach raibh a cheadúnas teilifíse íochtha aige.

Cludach le Robert Ballagh!
Tháinig na tarlúintí seo chun cuimhne dom nuair a thosaíos ag léamh a leabhair seo*. Fuair mé mar bronntanas Nollag é.

An leabhair atá ann atá an so-léite. Ar bhealach, go mór mór ag an tús is eachtra atá ann. Ó dhreap Ciarán Ó Finneadha Aeróg Ard Mhontrose sna seachtóidí go dtí gur phléasc na tinte ealaíne i mBaile na hAbhann 1996. Mar a deireann Seán Ó Cuirreáin "Tá fíorbhua na scríobhnóireachta agus na scéalaíochta" ag an údar. Ritheann an scéal ar aghaidh agus is beag áit atá fágtha gan iniúcadh agus taighde a bheith déanta aige.

Insítear na scealta agus na heachtraí ar an mbóthar casta chuig an spríoch. Scéal na ceannródaithe dána neamheaglach ina bpoball ar bharr Chnoc Mhordáin a "d'athraigh chuile rud!" Léiríonn an údar an naimhdeas cuid de a bhí nimhneach go leor. Tá sé soiléir go raibh Micheál D Ó hUigin go láidir, stuacánach fiú, ina thacaíocht don tógra go dtí a chur i gcrích i gcroí lár Ghaeltacht Chonamara.

Conspóid faoi pholasaí Ghaeilge ar TG4 (Márta 2019)
• Plé an-oscailte ar @7LATG4 anocht le ard-stiúrthóir TG4 Alan Esslemont maidir le straitéis TG4. (7Lá TG4 26/3/2019 - Nasc Twitter) - Clár iomlán S17 E12 anseo ag am 11.53.
• Conspóid faoi Pholasaí Teanga TG4 agus líómha (MP3 Tús Áite RnaG 26/3/2019)
• Líomhaintí faoi chinsireacht ar thuairimí faoi pholasaí teanga séanta ag TG4 agus Nuacht TG4 (tuairisc 26/3/2019)
• ‘Briseann sé mo chroí – ní chuige seo a bunaíodh TG4’ – Ó Feinneadha (tuairisc 26/3/2019)
• ‘Tóin poill’ sroichte ag TG4 lena raibh de Bhéarla ar Laochra Gael (tuairisc 8/3/2019)
• ‘Osclaíonn muid doirse, ní dhúnann muid iad’ – séanta ag TG4 go bhfuil ‘carte blanche’ acu don Bhéarla (tuairisc 7/3/2019)
• Laochra Gael? Níor bunaíodh TG4 le deich nóiméad Gaeilge san uair a thabhairt dúinn… (tuairisc 7/3/2019)
Ach ní ceart a rá go bhfuil an leabhair ina "dhuanmholadh" don tógra. Tá cuir síos ar na  dearcthaí nó an coimhlint atá le feiscint sa "súil eile." Tá dearcadh poball na Gaeilge lonnaithe sa ceantair ina bhfuil Béarla mar gnáth teanga á gceantair.  Ansin tá pobal na Gaeltachta atá ina gcónaí sa milieu Ghaelach. Agus ansin tá "Pobal an Bhéarla" nach bhfuil Gaeilge acu. Conas seirbhís cuí a thabhairt dóibh go léir? Agus an seirbhís don Ghaeilge atá inti nó seirbhís i nGaeilge.

Anuas ar sin tá ceist na bhfigiúirí agus maoiniú. Tá an seirbhís ag brath ar fógraíocht mar aon le airgead ón Rialtas i mBaile Átha Cliath. Bhí an deachtaireacht acu i rith na géarchéime airgid ar ndóigh agus ó thaobh figiúirí de bíonn lucht fógraíochta ag iarraidh luach a gcuid airgid a fháil agus má tá figiúirí íseal ann... Léiritear na polasaithe atá á chuir ag an seirbhís i réim chun déileáil leis na fadhbanna sin.

Bhí mé ag leamh an leabhair agus mé ar thuras i dtréan agus thug duine ós mo comhair go raibh mé ag léamh an leabhair. Is cosúil nach raibh aon Ghaeilge aige mar dúirt sé gur thaitn TG4 leis go bhfuil na cláracha i bhfad níos fearr ná na cinn ag RTÉ go mór mór na "documentaries." Déanann an údar tagairt don tuiscint seo atá go forleathan sa tír agus go bhfuil an cáineadh úafásach a bhí láidir ag bunú na seirbhíse beagnach go léir imithe. Is beag éilimh anois ann le TG4 a dhúnadh.

Bhí deachtaireacht agamsa an chóras a úsáidtear le foinse a aithint a thuiscint ach mar sin féin níor chuir sé isteach ar an taitneamh is mé á léamh. I ndairíre is beag leabhair a léigh mé a bhí scríofa chomh maith leis ó thaobh soiléireachta de. Tá mé ag súil leis an gcéad leabhair dá shaghas ón údar céanna - scéal an Choimisinéar Teanga b'fhéidir nó scéal Fheidhmeanaíocht na Seirbhíse Sláinte.

Tá cuid de na deachtaireachtaí agus na ghearán fós ag TG4 agus is dócha go mbeidh go deo. Ach má tá spéis agat i scéal bhunú TG4 agus ar chonas ar éirigh leis le 20 bliain anuas is fiú go mór an leabhair cuimsitheach 1 seo a léamh.

* "Súil Eile," Seán Tadgh Ó Gairbhí; Cois Life 2017; ISBN 978-1-907494-43-7

1. Tá saineolaithe níos léanta ar na chursaí seo ná mise a deireann nach bhfuil an leabhair seo cuimsitheach ná baol air. Seans go bhfuil ábhar leabhair eile ann?

6.3.19

Ceacht ó bhás Stalin!


Tá mé ag éirí sean!



Cuireadh an giolch seo amach ag Féilire Gaeilge go déanach aréir agus chuir sé ar bhoithre na smaointe mé. Is cuimhin liom nuair a fógraíodh bás Stalin. Ní raibh mé ach seacht mbliana d'aois ag an am. Agus fuair mé ceacht an tabhachtach ag an am.

Tá sé deachair smaoineamh ar an cineál áit a bhí in Éirinn ag an am seo ach bhí rudaí an simplí. Ó thaobh no polataíochta de bé na Stáit Aontaithe ar thaobh an chirt agus ar an dtaobh eile bhí an Aontas Soibhéideach (beagáinín níos measa ná Sasana i mbarr a réime!!!). Ó thaobh reiligiúnda dé bé an Pápa Pius XII mar Prionsa na Síochána agus Josef Stalin ina dhiabhal gan mhaith.

Bhí mo mhathair ag leamh a nuachtán - an Indo mar a thárlaíonn sé - chonaic mé an pictiur de Stalin agus an scéal faoina bhás. Chuir mé an cheist.

"An bhfuil sé in Ifreann anois?"

"Níl fhios agam!" d'fhreagair mo mháthair. "Níl fhios ag éinne an mbíonn duine in Ifreann nó ar Neamh is cuma cé chomh náireach nó uafásach atá sé! Tá Dia uile thrócaireach!"

Bhí mé ag smaoineamh ar an gceacht sin le déanaí agus daoine ag caint futhu siúd, sagairt, fear a mhairg a chlann féin a rinne rudaí nach féidir nó b'fhéidir nar ceart iad a shamhlú mar dhaoine daonna, drong drugaí agus eile. Agus mé ag léamh, nó ag cloisint na rudaí sin smaoiním ar na focail sin a chuala mé ag glún mo mháthair.

Agus tugann sé sólas dom chomh maith nuair a chloisim daoine ghaolta leo siúd a maráiodh ar Domhnach na Fola ag rá go bhfuil siad tár éis maithiúnas a thabhairt dóibh siúd a rinne an feall.

1.3.19

Lionel!

Tá nós in ár gclann ainm a thabhairt dár gcarranna.

Lionel Ó Riain
Nuair a fuaireamar carr nua le déanaí d'oscail mé an comórtas. Toyota Yaris atá ann (2016) agus dúradh linn gurb é "Barcelona Red" an dath a bhí air. Scaipeamar an eolas sin agus taobh istigh d'ama an ghearr fuaireamar ainm ó ár ngarmhach (8 mbl) gur ceart dúinn "Lionel" a thabhairt air!

Cén fáth?

"Simplí!" a dúirt sé. "Peilideoir de chuid Bharcelona ata i Messi agus is Lionel an tainm báiste atá air."

Tá ainmneacha ag roinnt charranna ina measc tá "Síle" atá ar Phunto beag agus tá
"Bert" ar sean Volks ag duine eile sa chlann.

Nach deas an nós é?