Seanfhondóirí ón Iarthair ag insint a scéal.

Is dócha gur ceann de na míbhuntáistí leis an sao nua ná an scoilt idir na seandaoine agus na daoine óga ag fás aníos. Is ag plé le na rudaí draíochtúil, ríomhairí, na meáin shóisialta, agus fónin phóca. Cuid den gcuís, go mór mór amuigh faoin dtuath ná go bhfuil siad imithe as baile ag stáidéar nó le post a fháil agus fiú nuair atá siad sásta fanacht sa bhaile níl na seirbhísí nua seo le fáil acu agus níl fonn ortha cur futha ina gceantair dhúchais a thuile. Agus as go bráth leo soir go dtí an geal cathair!

Bhí cruinniú suimiúil i nGaillimh ar an Aoine seo caite inar bhalaigh slua le héisteacht le "Seanfhondóirí ón Iarthair" i gcúrsaí Chearta Sibhialta agus Ceardchumain. Is in halla Fhorais na Meicneoirí i lár an bhaile a bhí sé. Ní raibh fhios agam go raibh a leithéid d'áit ann ach tá ó tríocadái an naoiú aois déag.  Tá a cheann ceathru ar an Sráid Láir.

Rud nua don scríobhnóir seo an lipéad "seanfhondóir" ar dhaoine a bhí (beagáinín!) níos óige ná é féin. I ndairirí ní raibh aon chosúileacht ar na seanfhondóirí áirithe seo go raibheadar le h-éirí as an rás go raibh cuid acu ar phinsin!

Clé: John Cunningham, OÉG,  Seosamh Ó Cuaig, Conamara & Declan Bree, Sligeach

Bhí John Cunnighmam as OÉG sa chathaoir don gcéad mír. Declan Bree (Béarla)  as Sligeach a labhair ar dtús. Bhí seisean páirteach i ngluaiseachtaí sóisialacha ina gcathair féin, Sligeach, agus tá fós ina Comhairle Chontae ina chontae dhúchais. Roinn sé a scéal agus a ghníomhaíochas, go minic in aineoin bunaíochta stáit nó eaglaise, iad go minic ag obair as lamh a chéile in aghaidh a chuid gníomhachtaí. Ansin bhí caint againn ó Sheosamh Ó Cuaig agus labhair seisean faoi na daoine a d'imir tionchair, mar a Mháthair féin agus scéalta faoina uncali Colm Ó Gaora. Is mar gníomhaí i nGluaiseacht Cearta Sibhialta na Gaeltachta a bhí sé sna seachtóidí. D'éirigh leis an nGluaiseacht roinnt rudaí a bhaint amach tré brú a chuir ar an Rialtas. Ina measc tá Raidío na Gaeltachta agus TG4 agus cé go bhfuil sé lag go leor, Údarás tofa na Gaeltachta (atá "spocaithe" anois ag Rialtas FG/LO).

Sa dara chuid den oíche bhí triúr bhan, Liz Walsh, Mary Cooke agus Bríd Carr ag comhrá le Tish Gibbons. Bhíodar i measc iad siúd a bhí ag troid go tréan sna seachtóidí le ceardchumann a bhunú agus cearta na n-oibrithe riaracháin san Ollscoil a chosaint. Bhí lucht bainistíochta na hOllscoile glan ina gcoinne agus d'úsáid siad larrachtaí an láidir na mná cróga seo a stopadh. Bhí sé deacair dóibh a bhí i láthar gan smaoineamh ar chúrsaí san Ollscoil sa lá atá inniú ann agus an éagóir a deineadh i gcás an Dr Micheline Sheehy Skeffington agus a comráidí. Dúradh leis gur mó an scannal céad blian ó bhi Francis & Hannah Sheehy Sheffington ag troid go láidir ar son cearta mná go bhfuil an troid fós ar siúl ag a ngár-iníon!

Bhí slua maith i láthair agus daoine óga atá ag tosú ar an turas aonrach an agóideora. In measc bhí daoine ó Misneach, dream spleodrach a thógann a n-inspioráid ón an sean dream, go mór mór Máirtín Ó Cadhain a bhunaigh an céad "Misneach". Cé nach n-aontaím le gach seasamh atá á thógaint aontaím go bhfuil sé tabhacht go gcloisfar a ghlór amach anseo - amch ar an sráid agus istigh sna chúlseomraí. Bhíodar ag díol an dara eagrán dá nuachtáin, Mionlach, ainm oiriúnach mar is beag rud nach ndéantar ó oibre na mionlaithe!

Tá sé tábhachtach go mbeidh Gaeil i lár an aonaigh nuair a thagann atá agóidí ar siúl. Is é an rud ar a dtugtaí an "nua-liobrálachas" atá ag cur polasaithe na déine i bhfeidhm ar nós an Cháin Uisce is atá ag gearradh buiséad caipitil Údaráis na Gaeltachta. Siad na "fórsaí níos láidre agus níos forleithne ann (sa stáit chóras) ar cuma leo ann nó as dár dteanga náisiúnta." (Seán Ó Cuirreáin 23/1/2014)

"Caithfidh Gaeil seasamh le cosmhuintir na tíre. Cé go bhfuil go leor bá ann don Ghaeilge, breathnaíonn go leor daoine ar chainteoirí na teanga mar ghrúpa faoi leith a mbreatnaíonn amach do mhaitheas na Gaeilge amháin. Tá na Gaeltachtaí ag meath. Má theastaíonn uainn an próiseis sin a stopadh beidh tacaíocht gnáth-mhuintir na tíre ag teastáil uainn." (Misneach 20/1/2013)

D'fhág mé an gcruinniú agus mé déanta óg arís i mo chloigeann cé gur sean-cnámh atá san cuid eile dem chorp.

An réabhlóid abú!

Aimsir déiseach! Radharc eile ó Súil eile!

Bliain ó shin bhí scéal faoin aimsir mar atá sé ag TG4 agus anois tá scéal faoi leathnú eile sa scéal! Radharc eile ar chúrsaí d'fhéadfá a rá.

Beidh deis ag pobal féachana TG4 ar fud domhain an aimsir sna Déise a fheiceáil feasta. Deimhníodh inniu go bhfuil sruth leanúnach pictiúir ar fáil ó cheamara breise aimsire atá feistithe anois i nGaeltacht na Rinne i bPort Láirge. Tá a leithéid de sholáthar ar fáil le tamall anuas ó cheamaraí TG4 atá suite i nGaeltachtaí eile - i nDún Chaoin (Ciarraí), i mBaile na hAbhann (Gaillimh) agus i nGaoth Dobhair ó thuaidh.

Irial Ó Ceallaigh (gan feasóg!)

Cuireadh i bhfearas an ceamara nua sna Déise le deis a thabhairt don phobal féachana ar fud an domhain léargas a fháil ar an aimsir ansin, réigiúin a bhfuil cáil na gréine air. Tig le daoine féachaint ar-líne ar an gceamara aon uair i rith an lae  agus bainfear leas go rialta as na pictiúir a sholáthraíonn an ceamara i bhfeasacháin ón Aimsir Láithreach seirbhís aitheanta TG4.

Mar a tharlaíonn, is as Gaeltacht na Rinne do dhuine de láithreoirí an fheasacháin sin, Irial Ó Ceallaigh agus is cinnte go mbeidh fonn air-san go bhfeicfí fód a dhúchais go minic ar a chúla féin agus é ag tuar na haimsire ar an teilifís.

Tá fáil freisin ar an Suíomh anois, ar liosta de théarmaí aimsire Gaeilge sna príomh-chanúintí Fáiltítear roimh thuairimí an phobail faoin liosta agus roimh mholtaí do théarmaí agus de nathanna a d’fhéadfaí a chur leis (nó a bhaint as).

Tionóladh cruinniú de Bhord TG4 sa Rinn inniu agus ag labhairt dó ansin ina dhiaidh, dúirt Pádhraic Ó Ciardha, Leascheannasaí TG4: “Is breá linn go raibh ar ár gcumas ceamara aimsire a shuíomh i nGaeltacht na Rinne agus beimid ag súil leis an dea-scéala uaidh go laethúil. Is deas mar a chum ár sinsir téarmaíocht bheacht Ghaeilge le cur síos ar gach gné den aimsir” a dúirt sé. “Léiríonn an cnuasach focal atá curtha ar fáil againn go dtí seo agus an raon canúintí atá ag ár láithreoirí aimsire, saibhreas agus éagsúlacht na teanga. Nílimid ach ina thús agus fáilteofar roimh théarmaí eile ach iad a sheoladh chugainn.”

Easóg ós ár gcomhair!

"Bhí an chaint sin mar a bheadh pláigh easógaí ann ag drannadh soir agus siar trí m’intinn agus ag stealladh smugairlí nimhe astu féin." (Caitríona Pháidín i gCré na Cille).

Bhíomar ar ár mbealach ar Bhóthar Sheanadh Féistín ó Uachtair Árd ó dheas - bóthar álainn gan amhras. Bhí neart caoire ar an mbóthar agus in áiteanna tá an drompla cuíosach garbh. Mar sin bhíomar ag tiomáint go mall.

Agus muid ag tiomáint tré tailte cuíosach oscailte, idir Seanadh Féistín agus Doire Choill, rith ainmhí ná bhachamar cheanna trasna ós ár gcomhair. Bhí dáth dorrcha rua nó donn air agus eireaball fada. Choinnigh sé a chorp íseal go leor is a bholg agus a eireaball thíos beagnach ar an dtalamh agus é ag rith. Ach céard a bhí ann?

Sílim fhéin gur easóg a bhí ann agus nuair a tháinig mé abhaile rinne mé beagáinín taighde. Tá siad le fáil thár timpeall na tíre ar fad. Agus san a rá is cosúil nach minic a feictear iad. Níl móran eolai faoi le fáil ar shuíomh Iontaobhais Fiadhúlra na hÉireann ach tá cur síos air agus ag a chuid nósanna le fáil ar shuíomh an "Vincent Wildlife Trust in Ireland." Is eagraíocht Sasanach atá ann go bunúsach ach tá an chuid obair á dhéanamh acu anseo leis agus deineann siad chomh oibriu le heagraíochta dhúlra in Éirinn. Ta an alt seo (Béarla) le Paddy Sleeman lán de eolas faoi Easóg.

Is gné éagsúil é Easóg na hÉireann nach faightear in aon tír eile. Uaireanta tugtar bláthnaid (weasel) air i mBéarla ach níl aon bhláthnaid le fáil in Éirinn. Is fearr leo bheith i gcoillte. Itheann siad coiníní, ubheacha, éin, éisc agus francaigh.

Cé ná pláigh easógaí a bhí an, mar a bhí ag Caitríona Pháidín, bé an chéad easóg a chonaic mé riamh é!

Cuairteoir ón Atlantach Theas i nGarmna!

Brú air an pic
chun é a dhéanamh
níos mó

Bhiomar a siúl i rith na deireadh seachtaine ar chosta Garmna. Tá siúlán ann ar an gcósta thoir ón dTrá Bhán ó thuaidh ar Chuan an Fhir Mhóir atá an dheas (agus sa bhfómhair bíonn togha sméara dubha le fáil ann ach ná habair é le h-éinne is rún é!). Agus muid ag siúl chonaiceamar dhá éan ag eitilt go tapaidh - eitilt fhaoileanda a deireann an foclóir - ós cionn na huisce agus ag tuirlint anois is aríst ar carraig árd ar an cósta nó beagáining amuigh uaidh.

Ní raibh ach an fón phóca agam agus nuair a thóg na héin na sosanna seo bhíodar beagáinín ró-fhada uainn. Bhí na dathanna an-shoiléir - dubh agus bán. Cheap mo bhean go raibh gob dearg ortha ach teip orm é sin a thabhairt faoi ndeara. Thóg mé pictiúr de cheann acu agus é ina sheasamh ar carrig amugh sa bhfarraige.

Ní pictiúir ró shoiléir atá ann mar rinne mé iarracht an "zoom" a úsáid. Tá sé soiléir gur éan dubh agus stríoca bána air atá ann. Nuair thangamar abhaile (tár éis coirceog deas uachtair reóite ó Tí Ruairí i Leitir Móir agus ar ndóigh cómhrá deas le fear a'tí!) rinne mé breis eolais a fháil ar shuíomh Cairde Éanlaith Éireann (Béarla). Tá me beagnach cinnte gur Guairdeall a bhí ann. Tá an cuid is mó acu le fáil i gCiarraí deirtear ach táid le fáil chomh thuidh le Dún na nGall agus ar chósta thoir na tíre.

Bíonn siad anseo don samhradh agus ansin eitlíonn siad ó dheas go dtí críocha an Atlantaigh Theas, áit atá chomh fhiáin leis an Atlantach sagainne is dócha!

Mór scannán le bheith ar an mór scáileán!

TG4 agus Cartoon Saloon ag comhoibriú go binn ar Amhrán na Mara

Den dara uair i mbliana beidh leagan Gaeilge de mhór-scannán do pháistí ar taispeáint i bpictiúrlanna ar fud na tíre faoi cheann míosa. Beidh Amhrán na Mara á thaispeáint sna pictiúrlanna ó 10 Iúil 2015. Bhí Spúinse as Uisce le feiscint níos luaithe sa bhliain sna pictiurlanna ar fud na tíre.

Is é an comhlacht aitheanta Cartoon Saloon (Béarla) i gCill Chainnaigh a léirigh agus Tomm Moore a stiúraigh, an té a stiúraigh The Secret of Kells, saothar ardchaighdeáin eile roimhe seo. Fuair an saothar nua seo ainmniúchán do ghradaim Oscar 2015 don Fhadscannán Anamúlachta is Fearr, éacht ar leith do shaothar Éireannach. Is é an comhlacht Macalla, a bhfuil cáil ar leith tuillte ag a shaothar le cartúin do TG4, a rinne Amhrán na Mara, an leagan Gaeilge, atá maoinithe ag TG4 agus Údarás Craolacháin na hÉireann.

Scéal draíochtúil geanúil atá sa scannán a bhfuil téamaí go leor ann ó bhéaloideas na farraige in Éirinn, an mhaighdean mhara agus an saol fo-thuinn, anamúlacht ildaite mhealltach, le guthú ó sár-aisteoirí agus le fuaimrian cheolmhar bhinn. Is cailín beag tostach í Saoirse a bhfuil a máthair imithe ó bhí sí ina naíonán. Ach tá dúchas ar leith ag Saoirse, a thugann í ar eachtra rúndiamhrach. Ar an gcliar guthaithe atá páirteach sa leagan Gaeilge tá Brendan Gleeson agus Fionnuala Flanagan, beirt aisteoirí a thacaíonn go rialta agus go fial le tograí TG4, Colm Ó Snodaigh, Lisa Hannigan, James Ó Floinn, Gráinne Bleasdale, Maurice O'Donoghue, Donncha Crowley, Niall McDonagh agus Tom O' Sullivan.

Deir Stiúrthóir Aschur TG4 Lis Ní Dhálaigh: “Is scéal álainn é seo a bhfuil an dúchas agus an nuál fite go healaíonta le chéile ann. Is breá ar fad linn go raibh ar ár gcumas leagan Gaeilge de a chur ar fáil don scáileán mór faoi láthair – agus don scáileán beag lá is faide anonn. Táim cinnte go mbainfidh an lucht féachana taitneamh agus sult as.”

 “Tugann TG4 tacaíocht agus spreagadh don chomhlacht s’againne agus ba mhór againn a bpáirtíocht fhial sa léiriú seo." a dúirt Paul Young ó Cartoon Saloon. "Tá bród agus ríméad orainn go bhfuil Amhrán na Mara á eisiúint i nGaeilge ag am céanna leis an leagan Béarla Song of the Sea. Rinne an chliar aisteoirí sár-obair sa dá theanga, go háirithe Brendan Gleeson agus Fionnuala Flanagan."

Dar le Jane Farley ó Mhacalla Teoranta, bhain siad an-taitneamh as an leagan Gaeilge den fhad-scannán seo a sholáthar. "Dúshlán agus pléisiúr ar leith ab ea leagan Gaeilge d’fhad-scannán a dhéanamh ach bhaineamar sult agus spraoi as freisin!"