Scéal ón Dhrochshaol.

“Níor tharla sé seo dúinn. Sé an chaoi ar déanadh é seo orainn."

Níl fhios agam go díreach céard a bheadh ann nuiar a chinneamar dul chuig an bpictiúrlann inné. "Arracht" a bhí ar siúl agus bhí fhios againn gur scannán faoin aimsir an Ghorta Mhóir a bhí ann agus go bhfuair sé an-mholadh ó na léirmheasteoirí.

Dónal Ó Héalaí

Cuireadh fotheidil i mBéarla leis an léiriú a chonaicamar. Tá mé beagáining bodhar agus cabhraíonn siad liom ach níor theastaigh uaim iad a bheit i mBéarla ach amháin nuair a bhí Béarla á labhairt sa scannán ach aisteach go leor ní raibh fotheidil ar bith ansin - Gaeilge nó Béarla - ag an bpíosa sin den scannán.

Scannán cumhachtach, géarchúiseach, coscrach a bhí ann. "Arracht" a bhí air agus dúirt na fotheidil gur "Monster" a bhí ar seo. Ach tá an focal sin sa Bhéarla i bhfad ró-thanaí mar mhiniú ar an focal "Arracht!" Tá miniú i bhfad níos mó, níos doimhne sa Ghaeilge ar an bhfocal. Sa scannán féin ní duine a bhí ina arracht ann. Ní h-ea bé an arracht ná an gorta féin. An arracht gan stopadh a bhí ag réabadh agus ag scrios pobal na tíre. (Tá miniú eile ar an bhfocal ag tearma.ie agus sin "juggernaut" agus dairíre b'shin an gorta mór gan aon amhras - "juggernaut" nár stop.)

Is scéal fear amháin, Cólman Ó Searcaigh, a chlann agua a chomharsanacht atá sa scannán seo. Ar dtús feiceann muid an gnáth saol a bhí acu. Bocht go cinnte ach pobal ag cabhrú lena chéile agus ag caitheamh aimsire ina gcomhluadar féin ach iad faoi cúing na tiarnaí talún agus a mbáillí. Chuir sé tús scéal Cnoc na Gabha i gcuimhne dom cé go raibh muintir an Iarthair i bhfad níos boichte ná muintir bhailte Thiobrad Árainn sa leabhair úd.

Ach bhí scamall eile ann agus sílim gur b'shin an Arracht i ndairíre a tháinig go cruachroíoch, go cruálach ón oirthear - dúchan na bhfataí. "Tá sé in Áth Luain" a dúirt an chuairteoir agus bhíodar ag guibhe nach dtagadh sé anoir chuchu.

Ach tháinig! 

Scriosadh saol agus beatha na háite gan trua gan taise agus gan tuiscint ón dTiarna Talún. Spreag an aicíd seo fuath ciníoch i gcoinne na tiarnaí talún agus na báillí. Spreag sé easaontas i measc an phobal chomh maith ag troid lena chéile agus ganntanas bia uafásach. "Cén fáth ar thárla sé seo dúinn?" d'fhiafraigh an bhean bhocht ar Cólmán. “Níor tharla sé seo dúinn. Sé an chaoi ar déanadh é seo orainn,” a deireann sé. 

Is féidir an scéal a léamh i léirmheasanna eile idir Gaeilge* & Béarla ach dár liomsa is beag scannáin a chonaich mé a bhí ioncurtha leis an gceann seo. Tá an aisteoireacht thar barr. Léiríodh pearsa uasal an príomh duine sa dramá go cairéis ag Dónal Ó Héalaí mar Cólman, agus sreabhadh an ghorta mór ag bádh a mhuintire agus a phobal.

Coimead an scannán seo ár n-airde ó tús go deireadh. Bhí an scannánaíocht go maith ach níor chuir sé isteach ar an scéal. An ceol, ag Kila, mar an gcéanna. Bhí ar n-aird dírithe ar an scéal féin agus cás Cholmáin an t-am ar fad.

Muna dtéann tú ag aon scannán eile i mbliana ná chaill an ceann seo.

* Léirmheas ó Breandán M Mac Gearaild i dTuairisc.ie: Taispeántas inchurtha lena bhfaighfeá in aon teanga ó Dhónall Ó Héalaí sa sárscannán ‘Arracht’ (15/10/2021)

Arracht
Scríbhneoir/Stiúrthóir: Tomás Ó Súilleabháin 

Léiriú: Macalla
Aisteoirí: Dónall Ó Héalaí, Dara Devaney, Saise Ní Chuinn, Siobhán O’Kelly, Eoin Ó Dubhghaill, Michael McElhatton

Céiliúradh Fhuaim na hÉireann - 6 Samh. 2021

Glacfaidh na céadta píobairí ar fud na cruinne páirt in imeachtaí ar an 6ú Samhain le ceiliúradh a dhéanamh ar Lá Idirnáisiúnta na bPíob Uilleann.

 Lárionad NPU,Shráid Henrietta, BÁC

Beidh an lá, ina ndéanfaidh píobairí ar fud na cruinne ceiliúradh ar ‘Fhuaim na hÉireann’, ar siúl Dé Sathairn, 6 Samhain 2021.

Ó chuir Na Píobairí Uilleann (NPU) tús leis sa bhliain 2011, tá fás suntasach tagtha ar Lá Idirnáisiúnta na bPíob Uilleann, agus i mbliana beidh breis agus 50 imeacht ar siúl in os cionn 23 tír. Ina measc na dtíortha sin tá An tSeapáin, Cúba, An Astráil, An Indinéis, An Airgintín, SAM, Meicsiceo, Ceanada, an Iodáil, an Fhrainc, an Spáinn agus, ar ndóigh, sa bhaile in Éirinn.

Beidh láthair cháiliúla ar nós Stáisiún ‘Grand Central’ i Nua Eabhrac, Trá Copacabana sa Bhrasaíl, Caisleán Stormont i mBéal Feirste, agus Teach Solais Rinn Duáin i Loch Garman in úsáid i mbliana, agus eagarthóirí agus rannpháirtithe úra ag glacadh páirte chuile bhliain.

I mbliana, cuirfidh NPU píobairí ó Éirinn chuig imeachtaí a eagraíodh in Madrid, Parma, Londain agus Cardiff, le caidreamh láidir atá bunaithe ar ghrá coiteann don phíobaireacht a bhunú agus a chothú.

Agus baill ag NPU ar fud na cruinne, cuireadh tús le Lá Idirnáisiúnta na bPíob deich mbliana ó shin mar chuid de chlár leathan for-rochtana na heagraíochta, a bhfuil sé mar aidhm aige pobal idirnáisiúnta píobairí a thabhairt le chéile, agus an uirlis a chur ar fáil do phobal níos leithne.

Cuirfidh eagarthóirí áitiúla – cuid díbh nach bhfuil baint ar bith acu le hÉirinn ó dhúchas – ceolchoirmeacha, seisiúin déantús agus choinneáil píob agus taispeántais ar siúl i ndánlanna, in ionaid ealaíon agus cultúir, i leabharlanna agus i dtithe tábhairne.

@Napiobairi #Ceol

Ciúnas cheoil!

"Chuidigh sé go mór le ceol na hÉireann a chur ar fáil do dhaoine fud fad an domhain agus, fríd é sin a dhéanamh, tharraing sé aird ar fhuaim leithleach na bpíopaí uilleann." 

Bhí mé díreach tár éis mo phíosa a scríobh faoi Sheán Ó Riada (Vertical Man) nuair a thánaig scéal ar bhás laoch cheoil Tony McMahon - fear an mbosca cheoil nach raibh a leithéad ann le fonn mall a seinnt agus a bhí ag an am ceanna an ceaoil is bríomhaire a thabhairt a chuirfeadh chuile ladhar i halla nó seomra ag thapáil nó fiú ag damhsa.

Ansin inné bhí scéal againn ar bháis laoch eile - Paddy Moloney, píobaire. Céard is féidir a rá ach go bhfuil saibhreas ioncurtha cheoil imithe uainn. Cuireadh ráiteas amach ag Na Píobaire Uileann atá, mar aon linn go léir, faoi bhrón. 

Bhí Paddy ina bhall bunaitheach de Na Píobairí Uilleann chomh maith le bheith ina bhall bunaitheach de The Chieftains, buíon cheoil a bhain cáil idirnáisiúnta amach. Bhí Paddy ina laoch i saol na hÉireann. Chuir sé ceol traidisiúnta na hÉireann agus ceol na bpíopaí uilleann ar ardán os comhair an tsaoil mhóir. Thug príomhfheidhmeannach Na bPíobairí Uilleann, Gay McKeon, ómós do Phaddy inniu: “Píobaire eisceachtúil ann féin ab ea Paddy Moloney. Bhí sé ina cheoltóir thar a bheith cruthaitheach agus ina ealaíontóir cumhachtach ar ardán. Chuidigh sé go mór le ceol na hÉireann a chur ar fáil do dhaoine fud fad an domhain agus, fríd é sin a dhéanamh, tharraing sé aird ar fhuaim leithleach na bpíopaí uilleann. Bhí ról ceannasach ag Paddy i mbunú Bhord na bPíobairí Uilleann sa bhliain 1968 i gcuideacha leithéid Breandán Breathnach agus Séamus Ennis, agus is cinnte gur spreag sé muinín san eagraíocht úrnua fríd a chuid ceoil agus fríd a chuid oibre mar ealaíontóir. Thug sé ar ghlúin úr iomlán eile tabhairt faoi na píobaí uilleann mar uirlis agus ceol na hÉireann a sheinm. Tá duine de na healaíontóirí is tábhachtaí agus is mó clú sa tír i ndiaidh imeacht uainn agus níl léamh, scríobh ná inse béil ar mhéid a oidhreachta agus a d’fhág sé ina dhiaidh. Thar ceann Na bPíobairí Uilleann agus phobal na píobaireachta maraon ba mhaith liom comhbhrón a dhéanamh lena bhean Rita, a mhic Aonghus agus Pádraig agus a iníon Aedín, leis na ceoltóirí a chaith mórán ama ag seinm leis agus lena chairde iomadúla ar fud an domhain. Leaba i measc na naomh go raibh aige.” Rugadh Paddy i nDomhnach Cearna sa bhliain 1938. De réir mar a bhí níos mó daoine ag léiriú suime i gceol traidisiúnta na hÉireann chuir Paddy dúil sa cheol céanna. Tharla sé go mbeadh sé ar dhuine de na daoine a chuirfeadh síol an cheoil ag fás i gcré an domhain. D’fhoghlaim Paddy ón sár-mháistir píobaireachta Leo Rowsome sna 1940í agus bhain sé cáil amach dó féin mar cheoltóir óg cumasach. Ina dhiaidh seo thosaigh sé ag seinm le Ceoltóirí Chualann faoi Sheán Ó Riada agus bhunaigh sé Na Chieftains sa bhliain 1962. Sheas Paddy chun tosaí i measc cheotóirí ár linne lena chumas cóirithe agus lena thaifeadadh ceoil le The Chieftains. Ag deireadh na 1960í agus na 1970í chuidigh a shaothar mar léiritheoir le Claddagh Records seasamh ealaíonta ar leith a bhaint amach chan amháin in Éirinn ach thar lear fosta. Bhí Paddy rí-lárnach d’fhuaim The Chieftains lena chuid ceoil ar an phíb uilleann agus ar an fheadóg. Bhí sé ábalta agus cumasach mar ealaíontóir agus, thaire seo, de bharr go raibh sé ina shár-léiritheoir comhoibritheach bhain an grúpa cáil amach ar fud an domhain. Bhí bród orainn uilig go léir astu agus is boichte de thír í Éire inniu.

Go raibh siad beirt leis an buíonn mór ceolteoirí atá imithe uainn sa bhflathas cheana. Nach íontach agus draoíochtúil an ceol a beidh le cloisint ag na naoimh agus ag na haingil go deo!

@Napiobairi #Ceol

Vertical man - Seán Ó Riada.

Tá muid a smaoineamh ar shaol agus ar shaothar agus ar oidhreacht Sheáin Uí Riada sna laethanta seo. Cailleadh é caoga bliain ó shin.

Is maith is cuimhin liom Domhnach a bháis agus an conas a chuaig sé i bhfeidhm orm. Tháinigh na deora chugam! Níor thárla sé sin dom nuiar a fuair éinne eile bás, fiú mo thuismitheoirí féin. Cén fáth?

Ní raibh aithne orm air an bhfear. Sea, chonaic mé é ag coirmeacha cheoil. Ní raibh mé ag an ceann mór sa Gaeity ach bhí mé ag ceann speisialta a bhí aige le Ceoltóirí Chualann ag Ardán Phort an Iarla nuair a bhí an Ollscoil ann. Is cuimhin liom é a bheith ag Club Oireachtais san RDS lena bhean Ruth agus a bheocht agus an meas a bhí ag an gcomhluadar ortha beirt. Is dócha gurb é trén gceol a bhí cineál aithne agam air nó ar an mbrionglóid a bhí ann ina chroí aige. Bhí fhios agam in mo chroí féin go raibh rud éigin luachmhar imithe uainn. Bhí mé ag smaoineamh ar gceol agus an ardú anama sna todhchaí a bheadh ciúinithe do mhuintir na hÉireann.

Bhí na ceirníní go leir ó Ghael Linn agus ceann ó Chladagh Records (le Nomos Uimh 1 - Hercules Dux Ferrariae agus amhráin á chanadh ag Bernidette Greevy faoin dtideal "Vertical Man") agam. Mhothaigh mé rud éigin ina chuid cheoil. Mothaím fós é gach uair a cloisim píosa dá chuid. Tá an obair a rinne sé le ceol tradaisiúnta na tíre thar a bheith tabhachtach agus b'fhéidir go bhfuil níos mó cháil ar sin agus a cheol don Aifreann. Ach tá an ceol clasaiceach an suimiúl chomh maith. Tá samplaí le cloisint at shuiomh an Contempory Music Centre. Éist leo!

Bhí clár ar RTÉ 1 le Blathnaid Ní Cofaigh agus mac Sheáin, Peadar Ó Riada, ag caint. D'inis Peadar an scéal faoi conas a bhí air áit a athair a thógaint ag an harmonium i séipéal Chúil Aodha. Bhí Seán san oispidéal agus d'iarr sé air - stócach 17 mbliain d'aois - an Aifreann "a thógaint" ar an nDomhnach. Cé go raibh amhras ar Pheadar rinne sé é ar an nDomhanch sin é, ach ceithre seachtaine ina dhiadh sin is ag socraid a athar a bhí sé ag seinnt. Bhí brón agus briseadh chroí i bhfreagra Bhlaithnid, "Oh a Pheadair!" agus bhí mé thár n-ais agus ag cloisint an nuacht ar an nDomhnach úd caoga bliain ó shin, fiú deoir nó dhó i mo shúile!

An dá Sheán.

Bhí agallamh le cara mór Sheáin, Seán Ó Sé, ar chlár Tristan Rosenstock ar Raidío na Gaeltachta le déanaí chomh maith. Ba léir an grá a bhí ag an dá Sheán dá chéile agus cheap mé anois is arís nach mbeadh Seán (Ó Sé) i ndán leanúint ar aghaidh leis an agallamh.

Bhí an chlár ar An Saol ó Dheas ar Raidio na Gaeltachta chomh maith ina raibh an seachtar pháiste  ag cuimhneamh ar a dtuismitheoirí agus iad óg. 

Tá oidhreacht Sheáin Uí Riada beo fós agus mairfidh sí go deo. Tá muid go léir faoi chomaoin aige ní hamháin as an ceol a d'fhag sé linn ach as an fhás agus a fhorbairt a tháinig ar an gceol sa tír ó shin.

I measc chóir na nAingeal go raibh sé agus a bhean.