Féile Normánach.

Inniú féile Thomáis Beckett a maraíodh ag saighdiúirí Anraí II Shasana ina Ardeaglais i gCanterbury ar an lá seo sa bhliain 1170. Ba cheann de phríomh oilithreachtaí sna Meán Aoiseanna í ar chomh chéim le Santiago Chompostela nó leis an Róimh féin. 

Deirtear gur tháinig Anraí go hÉirinn chun cairdeas leis an bPápa a dhaingniú arís tár éis bháis Thomáis. Ar ndóigh bhí eagla air go n-éiródh leis na Normánaigh ríocht nua neamhspleach a bhunú in Éirinn. Ar deireadh d'éirigh le Anraí smacht de short éigin a chuir ar na Normánaigh ach d'athain na Taoisigh in Éirinn é mar Thiarna ar an tír agus thosaigh an coimhlint idir Éirinn agus Sasana a mhair go dtí an lá atá inniú ann.

Ní fios cad a tharlódh gan dúnmharú Ardeaspag Thomás ina eaglais sa bhliain 1170?

Nuair a bhíomar ar thuras go hiarthair na Sicile d'fhánamar i mbaile Marsala. Tá cáil ar an baile seo don fíon uathúil láidraithe a faightear sa cheantear. Ba ríocht de chuid na Normánach í an tSicil san triú aois deag. Tá an Ard Eaglais ann tiomnaithe do Thomás Chanturbury agus is ansin atá an pictiúr seo le feiscint ós chionn an phríomh altóir.

An pictiúr deireanach.

Chuir píosa a léigh mé i dTuairisc ar líne ag scríofa ag Alex Hijmans ag smaoineamh mé. Tá cónaí ar an Ísiltíreach i mBraisíl ach ar ndóigh tá a mhuintir soir san Ísiltír. Scríobh sé agus é ag pacaíl a mhala le dul abhaile lena a Mháthair a fheiceáil ach ar ndóigh sna laethanta seo ní bhíonn tú cinnte go bhful tú ar do bhealach go dtí go mbíonn tú sa aer! Deireann sé "Murach nach bhfaca mé mo mháthair, a bhfuil galar Alzheimer uirthi, le breis agus bliain anuas ní thabharfainn faoin aistear ar chor ar bith." Bhí srath altanna scríofa aige ar an ábar seo roimhe seo ar ndóigh ach cheap mé go raibh rud éigin tochtmhar sa scéal seo aige.

Ansin bhí giolch ag Féilire Gaeilge ag meabhrú dúinn gur cothram an ama seo a fuair an síciatraí Gearmánach Alois Alzheimer  bás. B'eiseann a chéad scríobh páipéar eolaíochta faoin néaltrú seo a tugann muid "Galar Alzheimer" air inniu. Buail taom chroí é ar an 19 Nol 1915.

Is dócha nach gcuirfinn mórán suime sna scéalta seo ach amháin go raibh galar mar sin ag mo mháthair féin - néaltrú seanaoise a bhí uirthí cinnte ní fios dúinn an é an galar Alzheimer a bhí uirthí ach ar ndóigh is beag an difríocht idir an dá ghalar. 

Diaidh ar ndiaidh chaill sí a cuid chuimhne ó fuair m'athair bás. Bhíodar seasca bliain pósta agus maidin amháin fuair sí é agus é gléasta le dul amach ach bhí sé ina luí ar a leaba. Bhí sé ochtó seacht agus taom croí a fuar sé. Ach go dtí an lá atá inniú ann níl fhios agam cad a thárla nuair a fuair mo mháthair é, cé chomh fada is a bhí sé leis sular lorg sí cabhair. Ar deireadh chuaigh sí amach agus bhuail sí ar dhoras chomharsan. Dúirt sí leis, "Tá mé ag ceapadh go bhfuil m'fhear marbh!" a dúirt sí don comharsa bocht.

Is dócha go raibh gach rud ina dhiaidh sa mar cineál brionglóid dí. Nuair a bhí an socraid thart d'fhán duine de mo dheartháireacha sa teach léi ar feadh cúpla mí. Agus nuair a bhí orm dul go Baile Átha Cliath ar chúrsaí ghnó d'fhán mé leithí. Ach bhí sé soiléar nach mbeadh sí i ndán fanacht leithí féin. Thóg bean mo dheartháir istigh ina tigh féin í - rud nach raibh éasca mar bhí sí ag éirí níos measa agus is dócha go raibh gach cuimhne den seasca bhliain a bhí aicí lenár nAthair caillte aici mar níor luaidh sé ríamh é ina dhiaidh sin. Uair amháin chuir sí ceist orm, cé tusa? 

An pictiúr deireanach 

"Is mise do mhac," a dúirt mé. 

"Seans ar bith!" a d'fhreagair sí, "Ní raibh mise pósta riamh!"

Thárla rudaí greanmhar mar sin go minic léithí ach bhí sé an deachair orainn go léir agus í ag dul i ndonais agus an cuimhne ag imeacht uaithe diaidh ar ndiadh. Bhíodh sí ag caint faoin a saol mar páiste ar scoil agus an teach ina raibh chónaí uirthí fadó fadó. Ag caint faoi daoine agus imeachtaí nach raibh aon eolas againne futhu. Fiú nuair a thógamar amach sa charr í agus nuair a thaghnamar thár n-ais níor aithin sí an teach ina raibh sí ag fanacht. "An ar chuairt anseo atá muid?" a dearfadh sí.

Bhí fhios aici go raibh aithne aicí orainn cé nach raibh fhios aici go díreach cé bhí ionainn!

Tháinig a bás cuíosach tobann. Bhí mé léithí i mBaile Átha Cliath ar an gCeadaoin agus aith go leor thóg mé dhá phictiúir dí. Ceann amháin bhí sí ag breathnú brónach agus ansin dúirt mé leithí miongháire a dheanamh don gceamra. Rud a rinne sí ach mar sin féin bhi rian den amhras agus cineal easnamhachas le feiscint ina cuid súile.

An Sathairn dár gcionn bhuail taom éigin í agus taobh istigh de cúpla uair bhí sí imithe uainn. Is dócha gur faoiseamh dí a bhí ann.

Ar dheis Dé go raibh sí agus anamnacha na marbh ar fad! 

Nollaig 1956

 Is ar an lá seo, 13 Nollaig 1956, a fuair mo sheanathar bás. Bhí sé 77 bliain d'aois.

John George Ryan
1897-1956

Is cuimhin liom go maith an oíche. Bhí mé ag teacht abhaile ó thraenáil mar freastalaí altóra timpeall leath uair tar éis a seacht. Bhí an oíche dorcha ach ní rainh aon bháisteach. Chonaic mé solas sa seomar tosaigh - ghlaoghamar an Drawing Room air. D'fhéach mé isteach ann agus bhí m'athair ag caint le fear maol ard in gcóta mór dorcha. 

Lig mo mháthair istigh se teach mé agus bhí fhios agam díreach go raibh Grandpa mar a ghlaoigheamar air, imithe uainn. Bhí Aintín m'athair, Aunt Katy, deirfiúr leis, sa seomra agus thosaigh mé ag caoineadh. "what ails you!" a duirt sí. Ach bhí an bhrón orainn mar bhí an aithne again ar Grandpa ó bhíomar óg. Cailleadh athair mo mháthair trí bhliain roimhe sin ach ní raibh an aithne céanna againn air. Ba mhr an sport a bhí again le athair m'athair féin.

San am sin níor ligeadh páistí bheith ag socraid agus ní fhacamar é sa chónra ná ní fhacamar an cónra féin fiú. Cuireadh i Reilig Ghlas Naíon é ach ní cuimhin liom aon rud faoi sin. Ar dheis Dé go raibh sé.

Go gairid ina dhiadh d'iarr m'Athair orainn - na páistí - an gcurifeadh sé isteach go mór orainn gan Crann Nollag a bheith againn don bhliain áirithe sin. Ba chuma linn faoin gcrann áfach ach bhí rud eile i bhfad níos tabhachtaí ag cuir isteach orainne. 

"Ach an dtiochfaigh San Níochlás ar Oíche Nollag?"

Duradh linn go dtiochfadh sé fiú gan crann.

Agus tháinig!

Seans go mbbeadh suim agaibh sna píosaí anseo

• Mo shean mhuintir sa bhliain 1916.

Iománaí ar chlé – nó ar dheis…

Tháinigh eagrán an Gheimhridh den Iris is sine, Timire an Chroí ró Naofa, sa post inné. Bhí alt faoin gceannteideal "Iománaí ar Chlaí" san eagrán deireanach a spreag  chun pinn mé agus bhí an eagarthóir sásta mó phíosa a chur i gcló.

Seo mar a scriobh mé:

“Ní gá gurb ionann seasamh An Timire agus na tuairimí san alt seo!” Ardaíodh mo chuid spéise nuair a léigh mé é seo ag tús ailt sa Timire le deanaí (Fomhair 2020).

Bhí an alt féin faoi chúrsaí na hEaglaise agus an coimhlint idir “liobrálaigh” agus “coimeadaigh!” 

Ní maith liom na lipéidí sin go mór mór nuair is cúrsaí eaglasta atá i gceist.  Mar a admhaíonn údar  an ailt féin go h-indíreach ceileann na lipéidí sin an chuid den fhirinne. Cad is brí leis an lipéidí sin agus an ceart iad a úsáid i gcúrsaí eaglasta, nó i gcúrsaí chreidimh?

Tagann sé ó dhearcadh “domhanda” agus ag daoine a cheapann gur eagras éigin í an Eaglais. Cineál cumann le rialacha trom nach féidir iad athrú nó ar an dtaobh eile gur féidir iad a athrú más sin toil for mhór na baill. Ach, mar a deireann Naomh Pól linn is coirp í an eaglais, Corp Chríost. 

Mar sin ní cumann í an eaglais,  agus ar bhealach ní reiligiún í fiú! Is muintireas, caidreamh idir gaolta, clann Dé tré ár ndeatháir a Mhac, Íosa, mac Mhuire.

Is cuimhin liom fiche bliain ó shin, gur cuireadhh ceist orm ag Sagart i Meiriceá i mBéarla, “Are you a conservative or a liberal Catholic?”  Ar ndóigh níor smaoiníos ar seo i mo shaol roimhe seo ach thuig mé gur ceist “politiuíl” a bhí ann. D’fhreagraíos é, “I hope I am an orthodox Catholic.”  Is cosúil gur shásaigh an fhreagra sin é. 

Ach cad is liobarálach ann?  Cad is coimeadaí ann? An ceart na téarmaí, na lipéidí, sin a úsáid ag caint faoi Eaglais Chriost?  Ní dóigh liom gur ceart. Is tearmaí “domhanda” iad, téarmaí a úsáidtear sa saol polaitíochta.  Tharais san is téarmaí iad a úsáidtear le deighilt a cruthú dár liom.  I ndairíre is dócha co bhfuil tuairimí liobarálach agus tuairimí coimeadach ag gach duine, Coimeadaigh Liobarálach, Liobarálaigh Coimeadeach!

Sílim nach mbaineann na breathiúnais sin le saol Chaitliceach Chriostaí (ná Críostaí ar bith!) beag nó mór áfach.  “Ná tugaigí breith le heagla go dtabharfaí breith oraibh..” a dúirt Íosa tráth. 

An Pápa i gCearnóg Pheadair 11 Meán Fomhair 2014

Deireann údar an alt úd nach n-aontaíonn an Pápa Prionsias leis an gclé, deas, clé, deas,  seo ach an oiread. “Ní fheiceann an domhain mór ach daoine a bheith páirteach ar an taobh clé nó deas.” Ní fheiceann an Spiorad Naomh ach clan Dé, a deireann sé.  Ní dóigh go ndúirt Pápa ar bith eile a mhalairt.  

Cinnte ní ceart dúinn bheith in adharca a chéile.  I bhfocal Íosa féin, ag guibhe leis an Athair,  “Go mba aon iad go léir, faoi mar atá tusa, a Athair, ionamsa agus mise ionatsa; go mbeidís seo ina n-aon ionainn i dtreo go gcreidfidh an saol gur chuir tú uait mé.”

Luann údair an ailt úd an litir láidir a chuir an tArd Easpaig Viganó inar iarraidh sé ar an bPápa éirí as mar nach bhfuil sé láidir ag cosaint firinne an chreidimh.  Ionsaí fíochmhar a bhí sa litir úd.  (An féidir an litir “Dubia” ó ceithre Cairdinéal* a lua sa comhthéacs seo chomh maith cé nach bhfuil sé seo leath chomh spadhrúil is atá comhfhreagras an Ardeaspaig.) Cuireadh ceist ar an bPápa faoi seo agus é ar a thuras go hÉireann agus d’fhreagair sé: "Ní déarfaidh mé focal amháin faoi seo, sílim go ndeireann an ráiteas seo a scéal féin, agus is leor an cumas atá oraibhse mar iriseoirí bhúr gconclúd féin a dhéanamh!”   Chuir sé ocáid eile im intinn agam, “… freagra níor thug sé ar phointe ar bith, rud a chuir ardíonadh ar an ngobharnóir.”

Deireann an tIománaí ar Chlaí go bhfuil peaca marfach,  “nach maithfear dó é”, déanta ag an bPápa.  Is breithiúnas gan aon amhras é sin.  B’fhéidir nach dtuigeann sé meon an Phápa seo. Nó b’fhéidir go dtuigeann sé go ró mhaith é. 

Is maith liom polaitíocht agus go mór mór polataíocht na Vatacáine. Ach nach bhfuil baol áirithe ann  breithiúnas a dhéanamh ar rudaí nár ceart breithiúnas a dhéanamh.  Níor mhaith liom féin a rá faoi éinne go bhfuil peaca mairfeach déanta aige cé go dtuigim céard is peaca mairfeach ann.  

Sílim gur fiú go mór éisteacht leis an méid a bhí le rá ag Jorge Mario Bergoglio agus é díreach tofa far Pápa, "Is peacach mé, ach tá muinín agam as trócaire agus foighne ár dTiarna Íosa Críost atá gan teorainn." 

Seo Pápa a thuigeann go bhfágann Dia saor sinn fiú chun muid féin a scaradh uaidh agus botúin a dhéanamh ach ar deireadh atá ag feithimh orainn, ag glaoch orainn i gcónaí. Seo teachtaireacht a rinne Eoin Pól II i nGaillimh chomh maith le hóige na hÉireann.

Is dócha gur seo an teachtaireacht atá á theagasc i gcónaí ag Prionsias ó shíochán Pheadair sa Róimh. Teachtaireacht go bhfuil níos “mó áthais sna flaithis faoin aon pheacach amháin a dhéanann aithrí ná faoin naoi bhfíréin nóchad nach mbíonn gá le haithrí acu.”

Is léir sin ón manadh a thóg sé nuair a ornaíodh ina Easpag é san Airgintín: “Miserando atque eligendo!”  (“Ó d’féach sé air go trócaireach do rognaigh sé é!”)

* Litir i mí Meán Fomhair 2016 le cúig ceisteanna a chuir na Cairdinéil (Raymond Burke, Carlo Caffarra, Walter Brandmüller, Joachim Meisner) chuig an Pápa tár éis fhoilsiú Imlitreach "Amoris Laetitia."

---

• Seans go mbeadh spéis agat san píosa seo uaim "Boladh na gCaorach." (26/9/2015)

Realt éirithe as agus réalt nua sa spéir...

Thárla dhá rud i rith na seachtaine sna meán cumarsáide.

D'éirigh Máirtín Tom Sheáinín as a chuid chúramaí craoltóireachta i rith na seachtaine agus mar a dúirt iliomad daoine ar an raidío i rith na seachtaine cé chomh buíoch is a bhí ní h-amháin pobal Chonamara ach pobal na Gaeltachta ar fad. Fear uasal, báúil, tuisceanach agus grámhar atá ann. Bhí cláir álainn chun slán a fhágáil leis ar Raidío na Gaeltachta. 

Scríobh Mise Áine dán nua dó agus bhí seans aici an dán sin "An Ródaí" ar cheann de na cláir sin. 

Nach bhfuil sé go deas gur féidir céiliúradh a dhéamah ar shaol dhuine agus é fós ina bheatha? Tá sé tabhachtach a rá le daoine, an meas agus an cion agus an grá atá againn  nuair is féidir linn, seachas fanacht go bhfuil siad imithe. Má fagtar go dtí an uair sin ní bhíonn aon mhaith déanta! 

Mar a déireann Áine:

D’fhág tú slán ag Ardtráthnóna ‘Níl aon mhaith déanta’ níl ‘by daid’ Aireoimid uainn do chur i láthair Do theanga líofa…agus do ‘hea!’

Mar a déarafadh réalt eile de chuid Raidío na Gaeltachta, go n-éirí an saol agus an aimsir leis. Go dtuga Dia slán leis agus go mairfaidh sé aois Choiln de Bhailís!

An fhaid is a bhíomar ag céiliúradh máistreacht Mhairtín Tom Sheánín bhí dráma eile ar siúl thiar san Oileán Úr. Nuair a bhí torthaí á cíoradh ar an toghchán Uachtarántachta ba léir go raibh an chuid daoine ar an taobh seo den Atlantach ag breathnú ar cláracha Meiriceánacha - NBC, ABC, FOX agus CNN. Chuireamar aithne ar chraolteoirí nua don chuid is mó againn. 

Go luath sna cláracha tháinig íonadh agus meas againn ar duine amháin acu. B'íontach linn an méid eolais a bhí ag John King ar na h-áiteacha is lú agus is iargúltaí i nDeisceart Arkansas nó Tuaisceart Pensylania. Mar an dúirt an file fadó "they gazed, and still the wonder grew That one small head could carry all he knew." Chuaigh a cháil - agus cháil neart a chuid dhuain - chomh fada le oibritheoir anaithnid giolcaireachta TG4 - cáil ar leith gan aon amhras!

Bheadh sé go maith ag toghchán in Éirinn nach mbeadh?

Oíche Samhain gan arracht nó taibse!

Tá an gaoth ag séideadh go láidir. Tá Aodhán tagtha. 

Bíodh eagla ort!

Inniú Oíche Shamhna. Oíche Shamhna nach bhfuil cosúileachta la haon Oíche Shamhna eile.

Ní bheidh seans againn fáitle a chuir le na taibhse agus ollphéist óga ag an ndoras. Níl arracht ar bith thár timpeall - ach amháin an scannán seolta le deanaí. 

Ar ndóigh beidh seans ag an dream óg iad fhéin a gléasadh mar is gnáth ach ní mór dóibh fanacht sa mbaile i mbliana. Cuid againn tá gléasanna soisialta againn agus mar sin is féidir linn breathnú ortha ach níl éinne sa teach seo do na húlla agus cnóanna a bhíodh ag an ndoras.

Cuid againn, go mór mór muintir na Gaillimhe ag súil le féile mór an Oireachtais a chéiliúradh - Oireachtas na Samhna - mar chuid lárnach deGaillimh 2020. Ach...

Mar sin féin chuireamar roinnt de na maisiúcháin Shamhna thúas mar comhartha go bhfuil muid fós beo agus b'fhéidir le dóchas áirithe a thabhart dúinn féin agus muid báite sa droch-nuacht coróinvíreasach lá in ndiaidh lae! 

Beidh lá eile ag an bPaorach deirtear linn.

Scoláireachtaí mheantóireachta dhéanamh phíob.

Tá dhá Scoláireacht Mheantóireachta Dhéanamh Píob bronnta ag Na Píobairí Uilleann (Béarla)  i gcuimhne ar an bpíobaire agus ar an ndéantóir píob oirirc Leo Rowsome, a ndearnadh comóradh air an mhí seo caite.

Leo Rowsome (1903 - 1970)

Is é seo an tionscnamh is déanaí i gclár dhéanamh uirlisí NPU atá á reáchtáil i gcomhar le Coláiste Breisoideachais Bhaile Formaid (Béarla). Tá tús curtha anois leis an ndéanamh cláirseach, a fógraíodh mar chuid den chlár cruthaitheach seo níos luaithe i mbliana. Mar sin, den chéad uair i stair an stáit, tá déanamh an dá uirlis is mó a shamhlaítear leis an tír á mhúineadh ar bhonn foirmiúil trí churaclam struchtúrtha.  

Tar éis dóibh neart iarratas ar ardchaighdeán a fháil, bhronn NPU gradaim ar bheirt déantóirí píob atá ag teacht chun cinn – Mark Blackwell, arb as Contae na Mí é, agus Eoin Dillon, arb as Baile Átha Cliath é.

Mar chuid den scéim mheantóireachta (a fhaigheann tacaíocht ó Chomhairle Dhearadh agus Cheardaíochta na hÉireann), cuirfear gach scoláire ag obair le déantóir aitheanta ar leith a chuirfidh meantóireacht aonair ar fáil ina cheardlann féin thar dhlúth-thréimhse ama.

Rinne Mark Blackwell, céimí de chuid CBBF, agus Eoin Dillon (an dara bliain, CBBF) traenáil ag ionad PipeCraft NPU i gCluain Seach mar chuid den Ard-Dioplóma Náisiúnta i Léiriú an Cheoil Thraidisiúnta (Ceoltóir).

Le linn an chláir mheantóireachta cuirfear aiseolas grinn ar fáil do na mic léinn ar phíoba a rinne siad cheana, gheobhaidh siad breis stiúrtha ó dhéantóirí cumasacha, agus gheobhaidh siad cur amach ar an obair a dhéantar i bhfíorcheardlann. 

Déanfaidh an déantóir John Butler, arb as Acaill dó, meantóireacht ar Blackwell, agus tabharfaidh Dillon, a chaith seal ag obair le Cillian Ó Briain cheana, cuairt ar Patrick Hyland i gContae Laoise. 

Cé go bhfuil caoga bliain ann ó bhásaigh Leo Rowsome, spreagann a chuid oibre eiseamláireach lucht dhéanamh píob go fóill inniu.

Mar chomhartha ómóis ar Rowsome, ba mhaith le NPU tacaíocht a thabhairt do dhéantóirí píob atá ag teacht chun cinn agus deis a thabhairt do dhéantóirí seanbhunaithe a gcuid scileanna a chur ar taispeáint.

@Napiobairi @BCFE_Official

Fás úr agus sean!

Tá roinnt plándai róslabhras a fás ós comhair an tí s'againne. I ndairíre táid fiáin agus anuireadh bhí ceann acu eirithe an mhaol leis an ngaoth. Bhí na craobhacha eirithe an ghránna. Chinn mé ar é a ghearradh siar ar fad. 

Nuair a bhí an obair sin thart bhí an créafóg a bhí faoi thar a bheith lom, gan rud ar bith a fás air. Cheannaíomar rós le cur ann agus d'éirigh leis socrú síos ann. Bláthanna deas "pink" air. Cé go raibh an rós ag fás go maith bhí spás ag a bun i mbliana le rud éigin eile a chur ann. 

Ar ndóigh ní rabhamar i ndán dul aon áit san earrach ach go h-áitiúl. Timpeall míle uainn tá An Gharraí Glas agus tá sé de nós againn glasraí a cheannach ag an siopa beag atá acu ar thaobh an bhothair. Cheannaigh mo bhean planda trátaí ar an lá airithe seo. Chonaic me ansin go raibh gleoráin i bpotaí acu agus cheanníomar trí nó ceithre chinn le chuir sa bhfolmhach faoin rós. Rud a rinneamar.

Tharla rud nach raibh mé ag súil leis i rith an tsamhraidh. Thosaigh an róslabhras ag fás arís ar chúl agus rinne na glóráin drepadóireacht trén rós agus ansin istigh sa róslabhras féin. 

Is dócha nach ndéanadh garraíodar ceart iad a chur le chéile ach dár liom is álainn an radharc é an trí planda ag fás le chéile. 

Nach bhfuil an ceart agam?

Fanaimís slán!

Nuair a thosaigh an ghéarchéin sé mí ó shin is beag a cheapamar go mbeidh muid fós ag caint faoí agus ag maireachtáil faoi scáth dorcha dothuartha na ráige. Ní raibh tuairim againn ag tús mí Eanáir go raibh fhios ag an gnáth duine go raibh a leithéid de rud ann agus coróinvíreas gan trácht ar COVID-19.

Cinnte bhí scéailín beag faoi rud éigin ar siúl i gcathar Wuhan (ní raibh fhios agam go raibh an cathair sin ann cé go bhfuil 11 miliún daoine ina chónaí). Da réir mar a scaip an scéal i mí Eanáir fuaireamar amach go raibh an galar seo chomh dainséarach san gur dúnadh an cathair. Is cuimhin liom smaoineamh go soineanta go mbeadh a leithéad de réiteach éasca go leor i dtír mar an tSín ach nach mbeadh sé indéanta i dtír daonlathach. Nach ormsa a bhí an dul amú! 

Nuair a labhair an Taoiseach ar chéimeanna Ambasáid na hÉireann i Washington go luath ar maidin agus is beag nár gur dún sé an tír ina iomláine na scoileanna agus eile. Agus tá fhios againn gur éirigh nach mór leis an dúnadh síos seo. Ach bé sin an chuid den cogadh a bhí éasca. Cheapamar go mbeadh an dainséar thart taobh istigh de mí nó dhó! Ach ní do céad uair bhí dul amú orainn!

Tá sé éasca chuile rud a stopadh ach níl sé leath chomh éasca rudaí a oscailt. Anois tá córas nua foilsithe ag an Rialtas. Roineann siad na céimeana i gcúig leibhéil agus d'fhoilsigh siad (i mBearla amháin) treoireacha dúinn. Rinne an Irish Times tábla agus anois tá leagan de sin foilsithe ag Glór na nGael. Agus mé ag scríobh seo tá an tír ar fad ag leibhéal 2 ach tá baol ann go mbeidh Baile Átha Cliath ag Leibhéal 3 roimh deireadh na seachtaine.

Idir an dá linn tá treoracha símplí le gach éinne a coimead sabháilte.

• 
  Ní na lámha.
• Coimead dhá méadair óna chéile.
• Caith clúdaithe aghaidhe.
• Seachan sluaite daoine
• Íoslódáil an Covid Tracker ar an bhfón phóca.

Fanaimís slán!

 

Seallín!

Muid amuigh!

Trasna an tí leat ag breathnú i mo threo.

D'fhéac mé id threo-sa. 

Ar chualathas ceol ón díon?

Tada ní duradh. 

 Tusa i mo Ghólda mise i do Thevye. 

 Seinn a fhidléara!

(28/8/2020)

Coineáil folláin!

Cheap mé gur billeog eile ón Roinn Sláinte a bhí ann nár cuireadh sa phost a bhí ann.

Cuireadh Leabhrán Eolais don Phobal amach go luath sa Bhéarla (agus sé seachtaine ina dhiadh san sa Teanga Náisiúnta). Ansin bhí ceann eile leis an treoirlínte a bhí dhá theangach. Ach ní fhaca mé an ceann seo go dtí go bhfaca mé carn beag i measc na billeoga éagsúla in Oifig an Phoist. Thóg mé ceann abhaile liom.

"Conas Thú Féin & Daoine Eile a Choimead Folláin" a bh ar an leabhrán agus istig ann bhi na treoracha atá molta ag na hudaráis sláinte agus ag na doctoirí ó thus agus comhairle sláinte eile atá ciallmhar ach b'fhéidir nach smaoiníonn muid ortha go ró mhinic: neart codhladh, béilí agus aclíocht rialta.

Teagmháil

Ansin téann sé tré na treoirlínte go simplí, Sláinteachas Pearsanta, Teagmháil le Daoine, Scaradh Sóisialta, Maisc Aghaidhe, Miotóga Aon Uaire agus mar sin de.

Ansin ag a cúl tá Gluais bheag ann. Tá focal simplí mínithe mar "tógálach", "víreas" agus "sláinteachas" ann. Tuigeann muid cad iad ach b'fhéidir nach féidir linn iad a mhiniú go simpli. Ach tá cinn eile mar "Sárocsad Hidrigine" nó "Dífhabhtán" atá b'hfheidir beagáinín níos deacra a thuiscint nó a mhiniú.

Níorbh iad an Roinn Sláinte a d'fhoilsigh an leabhrán seo ach an Eaglais Scientology Idirnáisiúnta, rud a chuir beagáinín íontas orm.

Tá suíomh acu chomh maith "Ionad Achmhainní Coiscthe" le hacmhainní éasúla mar aon le físeanna. "Cruthaíodh an t-ionad acmhainní seo le buneolas a chur ar fáil faoin méid is féidir leat a dhéanamh chun tú féin agus daoine eile a choinneáil folláin," a deirtear ann.  Is cosúil go bhfuil an suíomh seo le fáil i breis is scór teangacha éagsúla mar aon le n-ár dTeanga féin.

Ar ndóigh is cosúil gur caoindíol atá ar siúl ag an dream seo ach tá sé suimiúil go gcuireann siad an méid sin oibre sa tógra.

An t-aon rud nach bhfuil ann ná nasc chuig aon Udarás Sláinte mar an an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte (EDS) nó (i gcás na suimhe Ghaeilge) chuig an Roinn Sláinte s'againne.

@Scientology @roinnslainte #coróinvíreas #COVID19 #coronavirus

"...gan mná ná páistí a áireamh!"

Bhí mé ag aifreann ar an nDomhnach, mise agus caoga eile.

S.Apollinare Nuovo, Ravenna na hIodáile

Chuaig m'intinn ar strae, mar a thárlaíonn go ró mhinic. Bhí mé, mar Rí úd na Sicile fadó, "lulled by the chant monotonous and deep...!" Bhí mé faoi sheachmall.

Tháinig mé ar ais chugam féin ag cloisint focail ón léachtán "...gan mná ná páistí a áireamh."

Bé an píosa ina thug Íosa béile don gcúig míle le "cúig builíní agus dhá iasc.” Rinne na hAspail comhaireamh agus i dtuairisc Mhatha, "Timpeall cúig mhíle fear a fuair an béile, gan mná ná páistí a áireamh."

Nach minic leis na glúnta, fiú go dtí an lá atá inniú ann, nach comhairtear na mná agus na páistí?

Céard tá taobh thiar de figiúirí lom i dtuairisc?

Ní minic a bhím scanraithe.

Tháinig tuairisc amach ón Rialtas le deanaí a chuir scáth imeaglach ar mo chroí. Ní scanradh a mhothaidh mé fúm féin - mar a bheadh ann dá mbeadh timpist boithre ann nó duine um ionsaí le gunna. Ní h-ea, ach eagla, díomá meascadh le náire b'fhéidir.

Tuairisc faoi Foirceannadh Toirchis a Rialáil don bhliain 2019 a bhí ann. De réir dlí tá sé riachtannach tuairisc ar "gach aon fhoirceannadh toirchis" a chuir chuig an Aire Sláinte agus go bhfuil ar an Aire tuairisc a ullmhú agua a fhoilsiú roimh deireadh Mheithimh gach bhliain.

Tuigim nach n-aontaíonn an chuid le mo dhearcadh ar na cúrsaí seo. Creidim gur duine daonna atá chomh-déanta ag fear agus bean atá sa broinn ón tús. Ní fhaca mé rud ar bith in aon áit a chruthaíonn a malairt dhomsa. Ní bhraitheann sé seo ar chonas a thárla an duine óg a bheith ann - éagniú san áireamh. Dár liom-sa is daoine daonna atá ionta ar fad.

Bíodh sin mar atá. Ar ndóigh tuigim cinnte nach mbíonn fáilte i gcónaí roimh an nuacht agus go ró-mhinic fagtar "an fhadhb" leis an mbean ina haonair. Go minic níl an fear le feiscint - bhfuil suim ag lucht dlí an cheist áirithe sin a iniúcadh? Ceist na bhfear sna cúrsaí seo?

Tá na figiúirí lom neamaiteach sa tuairisc:

Is cosúil ó na figiúirí fuair seo go raibh fadhb sláinte i 124 cásanna. Ach is cosúil nach cúrsaí sláinte a bhí i gceist i 6542 cásanna - gur mná sláintiúil agus "féatas" sláintiúil a bhí ionta.  Cuireadh deireadh leo ar fad faoi dlí na hÉireann - go dleathach.

Tá ceist eile agam chomh maith. Cad a thárla do na mná seo. Bhí ortha an cinneadh truamhéalach seo a dhéanamh, go minic b'fhéidir gan aon chúnamh ón bhfear nó óna muintir féin. Conas tá na mná seo, 6666 dóibh, tar éis an foirceannadh seo? Bhfuil fhios ag an Aire?

Conas tá na mná?

Ní deirtear linn.

---

• Dleathach ach mícheart (Bealtaine 2013)
• Edward - m'uncail agus Máirín - mo dheirfiúr! (Lúnasa 2016)

Scaoilte saor!

Bhí an bus in ám. Bhí ar n-aghaidheanna clúdaithe i gceart. Chuamar isteach don gcéad uair ó mhí Feabhra. Is minic a chuaigh an bus thár an tí le thrí mhí anuas gan duine istigh ann. Cóiste gan chorp seachas an tiománaí féin. Comhartha fágtha den gnáth saol roimh coraintín.

Bhí roinnt istigh ann romhain, iad go léir clúdaithe i gceart agus suite go h-aonarach agus ciúin. Stop sé anseo is ansiúd ar an mbealach soir chuig an gcathair. Phioc sé cor duine suas agus muna raibh a n-aghaidh clúdaithe mhol an tiománaí a gclúdach aghaidhe a ceangal ortha féin roimh teacht ar bhórd. Bhí aghaidh an tiománaí féin clúdaithe.

B'é ár gcéad turas go Gaillimh le fada agus bhí sé go deas bheith i n-ann dul arís ann. Ní raibh sé chomh phlódaite agus a bhíodh sé roimh-chovid ach mar sin féin bhí neart daoine thár timpeall ar na sráideanna. Bhíodar cineál cúramach agus iad ag fágaint spás don na duine eile.

Ní raibh bearradh gruaige agam ó mí na Nollag agus mar sin an chead rud a rinne me ná buaileadh isteach chuig siopa bearbóra chun fháil amach cén modus operandi nua acu post covid! Cheap mé go mbeadh orm coinne a dhéanamh agus nach mbeidh siad i ann mé a dhéanamh go dtí cúpla seachtain ar aghaidh.

"An mbeidh deich neomad ceart go leor?" a dúirt sí.

"Inniu?" a dúirt mé.

"Sea!" 

Thóg sí m'ainm agus fón uimhir agus taobh istigh de deich neomad bhí mé suite sa suíochán agus barbóir óg ag deanamh a dhícheall an ceann is fearr a fháil ar líon ghruaige mo chloigeann! D'éirigh leis!

Lean mé ar aghaidh ansin go ceann-éadromach ag lorg mo bhean a bhí ag deanam iniúcadh ar na siopaí nua-oscailte. Ghlaoigh sí isteach ag a gruagaire féin. (Coinne déanta aici ceithre seachtaine!)

Ós rud é nach raibh aon bhéile amuigh le fada againn rinne muid cinneadh cuardach phroinntigh le feiscint cad a bhí ar oscailt agus a mbeidh muid i n-ann bórd a fháil. D'éirigh linn áit a fháil ag Rúibín*. Tá sé sa teach inar rugadh Sean Phádraigh Ó Conaire. Bhíomar ann cheanna agus ó shin thogadar dhá bhórd amach ionas go mbeadh spás dleathach idir na cuistiméirí. Thógadar ainm agus uimhir ghutháin le haghaidh teagmháil - ar eagla na h-eagla.

Cuireadh an fháilte romhainn agus bhí béile álainn againn, bun stéige a bhí agamsa agus filléad colmóra a bhí ag mo bhean. Ar ndóigh bhí fíon againn leis - b'shin a chúis gur thógamar an bus! Bhí an béile go haoibhinn ann agus mólfainn d'éinne dul ann - béile deas ag breathnú amach ar na báid ag an dúg.

Thógamar go bog é agus bhí neart ama againn dul chuig an stáisiún leis an mbus abhaile a fháil. Thóg sé abhaile muid slán sabháilte agus muid sona sásta lenár gcéad turas amuigh le fada.

* Rúibín (Bearla)

Míchuí agus mí-oiriúnach!

Nuair a chonaic mé dealbh Eadbhard Colston i gcathair Bristol á leagadh ar an nuacht inné smaoinigh mé ar leagadh eile. Nuair a d'éirigh le trúpaí Bhush Bagdad a gabháil, thárla rud mar sin le dealbh mór den deachtóir Saddam.

Díbeartha ó Theach Laighean

Ar ndóigh thárlaíonn rud mar sin thár timpeall an domhain. Le déanaí tógadh anuas roinnt dealbha nó leachtanna chuimhneacháin sna státaí ó dheas i Meiriceá, Státaí na Cónaidhme i rith na círéibeacha a lean bháis thruamhéileach George Floyd.

Ar ndóigh thárlaíonn rudaí mar sin inár dtír féin mar shampla colún Nelson nó Geogh i Páirc an Fhionnuisce roimhe sin. Tá an dealbh mór den mbanríonn Victoria a bhí i bplásóg Tí Laighean anois "ar íasacht" i Sydney na hAstráile.

Fear Victoria i dTeach Laighean

Tá mise beagáinín idir dhá chomhairle faoi scrios a dhéanamh de na siombail comortha seo. Cinnte is comórtha ar ansmacht, frith-dhaonnacht agus sclábhaíocht agus brú faoi chois, atá i gcuid acu. Ach chomh maith le sin is iomhá stairiúil atá ionta agus cuid acu is sampla maith d'ealaíon a ré iad. Ar bhealach nuair a scriostar iad tá sé cosúil le dóigh leabhar. Diúltú na staire atá ann agus ní hamháin nach ceart é sin a dhéanamh ach ní féidir é a dheanamh. Má déanann muide meoin agus tuairimí, náireach is tá siad, a scriosadh mar seo nach bhfuil muide chomh dona leo nó leis na daoine a thóg iad don gcead uair?

Ní féidir aon drochghníomh a chuir ar neamhní. Tharla sé agus ní féidir é sin a scriosadh ón stair (nó ón gcuimhne?) mar sin.

Cad le deanamh? B'fhéidir gur ceart iad a bhailiú le chéile - tá mé ag ceapadh go bhfuil roinnt i nDaigheann, Contae Uíbh Fhailí. Ansin déan páirc dealbhadóireachta agus iad go léir ann - Gairdín na nGabhála b'fhéidir mar comóradh ní ar na daoine féin nó a gcuid tuairimí ach mar omós dóibh siúd a a bhí ag fulaingt faoina bpolasaithe iomrallacha. Tá gairdín cuimhneachán don gCogadh Mór ar bhruach na lífe agus d'fhéadfadh sé a bheith ansin.

Nach cuid dár stair iad nach ceart a dhiúltú?

N.B. Tá a leithéid mar shampla i mBudaipéist na Ungáire,  an Szoborpark - Páirc na Dealbha
(Ungáiris/Iodáilis/Béarla) - 
Buíochas le Aonghus Ó hAlmhain as an eolas sin a thabhairt dom!

Dóite la gaoth!

Bhí stoirm cuíosach láidir anseo ag an deireadh seachtaine. Cinnte bhí sé láidir ach bíonn stoirmeach níos láidre anseo agus mar sin féin níor thugamar mórán aird air go dtí go chonaiceamar giolch scanrúil a bhí ag Seán Ó Mainnín den bhfarraige ag Ceann Ghólam. Is cosúil go raibh sé an ard thiar ansin.

Rósa Rugósa

Nuair a bhí an stoirm thart chuaig mé amach le siúlóid gearr a dhéanamh agus thug mé faoi dearadh go raibh roint damáiste deanta do na plandaí ar thaobh an mbóthar ó dheas ón teach. In áiteacha bhí fód fhéir, atá tanaí go leor ar leachanna thár timpeall anseo,  iompaithe bun ós cionn. Is cosúil go raibh an gaoth in ann dul isteach faoi na bhfréamhacha len iad a scaoileadh nó a bogadh. Chomh maith leis sin bhí damáiste le feiscint sna plandaí agus sna sceacha eile ar na taobhanna. Bhíodar dubh dóite i áiteanna.

Sceach nach bhfuil chomh geal san!

Nuair a thánaig mé thár n-ais chuig an teach bhreathnaigh mé ar plandaí sa gháirdín againn fhéin. Bhí damáiste déanta ar plandaí bog nua fásaithe. Tá gá cinn nua a chuir isteach in aiteanna. Rud a chuir níos mó íontas ormsa ná an méid damáiste a bhí déanta do na sceachanna agus fáltacha. Tá rósanna rugósa thár timpeall sa gharraí agus bhí damáiste déanta. Na rósanna a bhí an áit foscúil ní raibh siad ro-dhona. Ach ar an dtaobh eile sna h-áiteacha oscailte bhí an-chuid damáiste le feiscint. Bhí na duilleoga agus fiú na craobhacha dóite.

Trasna ón dteach tá fál ard sceach gheal agus ag an am seo bíonn sé clúdaithe le bláthanna bán cumhra. Mo léan tá sé sin dóite chomh maith agus na bláthanna ar an dtaobh siar ó dheas den planda imithe ar fad.

Ní cuimhin liom damáiste mar sin ag gaoth, fiú cinn níos láidre na an ceann sin. B'fhéidir gur eisceacht a bhí ann stoirm láidir a bheith ann nuair atá teocht ard ann.

Uimhríocht ceart?

Mheabhraigh giolch ó Fhéilire Gaeilge ar maidin gur gabhadh an Tiarna Éadbhard Mac Gearailt inniú in Sráid Tomás ar an lá sei sa bhliain 1798. Deirtear gur gabhadh é in uimhir 151 ar an sráid seo.

Bhí traidisiúin láidir i gclann mo mháthair gur i seomra leapa thuas staighre ag 65 Sr Tomás a gabhadh é agus ní Uimhir 151, atá níos faide ón gcathair.


Ba le muintir mo mháthair an teach sin ag tús na fichiú aoise agus is ansin a rugadh í sa bhliain 1919. Teach Tabhairne & Siopa Corry a bhí ann ag an am. Hugh Corry a bhí ar mo shean athair.

Tá scéal ann leis go bhfaca Aintín liom taibhse d'fhear in éadach ón ochtú aois deag ina seomra leaba uair amháin.

Is cosúil gur theip ar an ghnó le linn an Spealadh Mór sna luath triocaidí. Cailleadh é sa bhliain 1953 ag agus é trí bhliain agus ceithre scór. Níl mórán cuimhne agam air ach go mbíodh sé ag spraoí linn sa teach. Seo pic dé sa bhliain 1944.

Is le muintir Kennedys an teach anois sílim agus é ina teacha tabhairne go fóill. Agus is dócha nach mbeaidh fhios fhirinne an sceal go deo againn!

---

• Seanchas clainne agus Cogadh na gCarad.

Pour garantir votre sécurité et celles de nos callaborateurs!

Fuaireamar fógra ó comhlucht sa bhFrainc le deanaí ag miniú na rialacha san oifig acu ó osclaíodh iad le deanaí. Tá sé suimiúil comparáid a dhéanamh idir iad agus cad tá ar siúl againne in Éirinn. Tá an chuid eolas faoin gcuir chuige sna tíortha le Béarla ar na meáin Bhéarla ach níl mórán faoi na tíortha nach í an Bhéarla a teanga náisiúnta.

Tá sé ronnte in dá leath. Leath amháin faoin ngnás nua oifige agsu an leath eile do cuairteoirí.

Is cosúil gur 1.5m seachas 2m atá mar scaradh pearsanta acu. Comh maith le sin tá an masc riachtanach. Ceann spéisiúil ná go moltar documéidí a churi ar aghaidh tré r-phoist nó i gclúdach nach n-oscailfaí é go 48 uaire. Ceann eile nach bhfuil cead ach duine amháin san ardaitheoir ag an am.

Tá cóip den ciorcalán thíos agam.

---

Feach anseo chomh maith!
Tuar dhóchais! (18/4/2020)
Ní tada é cúig gciliméadar.(18/5/2020)

Ní tada é cúig gciliméadar.

Ligeadh amach muid ar an máirt seo caite. Bhí cead againn anois an teach a fhágáil agus dul cúig gciliméadar ón teach.

Chuamar siar go dtí an Ceathrú Rua ar an nDéardaoin. Ní raibh mé sa charr le breis is sé seachtaine roimhe. Bhí mé i ndán tiomáint fós - ní raibh an bua sin caillte agam agus mé úm clutharú na "bliainta" ó shin. Bhí sé suimiúil.

An domhain nua!

An chéad rud a thug mé faoi deara na na carranaí a bhí páirceáilte ós comhair na tithe. Sa sean-am bhíodh an chuid is mó de na carranaí imithe. Bhíodh na húinéirí ag a n-áit oibre - istigh sa cathair nó pé áit a bhíodh gnáth oibre ar siúl acu. Mar sin féin bhí corr carr á dtiomáint ar an mbóthar ach is dócha gur ag dul nó imeach ó siopa a bhí siad mar a bhíomar féin.

Bhí an siopa eagraithe ionas nach mbuailfeadh daoine lena chéile - an dá mhéadair dleathach agus eile. Shiúl mise chomh fada le Trá an Dóilín ansin. Bhí an lá go hálainn agus níor bhual mé le duine ar bith agus bhí sé íontach ciúin - ní raibh aon rud le ceol na n-éan a stopadh agus bhí siad glórach go lear agus mé ag dul siar.

Siopa Ionraic

An lá dár gcionn chuamar soir chom fada leis an nGarraí Ghlas. Tá siopa ionraic oscailte ag Aonghus Eoin agus neart stuif aige ann (ó chúl an tí!). Bhí plandaí, trátaí, spionáiste, borráiste, gleorán agus málaí duileoga sailéad. Is íontach an éacht atá déanta aige ansin ar "thalamh bhocht lom" Chonamara. Tá sampla simplí léirithe aige ar chonas talamh, nach raibh mórán meas ag an chuid air, a déanamh torthúil agus tairbheach. Tá píosa i leabhair de chuid Robert MacFarlane is é ag caint faoi thuras in eitleán go Leòdhas in Allban agus chuala sé duine ag breathnú anua ar an dtalamf futhu. "Níl tada ann!" Togann sé meon éigin le tuiscint nach tada atá ann ach fluirse agus saibhreas. Is léir go bhfuil an meon sin ag an fear óg seo.

Cheannaíomar ronnt stuif ansin agus is cosúil go raibh daoine eile ann romhainn mar bhí airgead agus nótái sa bhosca ann agus tá cuid dé ag déanamh a ngarraí féin glas chomh maith!

Ó shin stopmara ag an séipéil - Séipéal na Tulaí - agus dúramar "Heileo!" leis an Tiarna istigh. Ní rabhamar istigh sa séipéil ó thús mí Márta. Uaidh sin shiúlamar ó dheas go dtí an trá. Bhí radharc álainn ar chnoic Chontae an Chlár.

Radharc ó dheas ó Trá na Tulaí

Tá rud amháin maith ó thaobh na rialacha nua seo. Tugann sé seans dúinn eolas níos fearr a fháil ar an áit áitiúil. Roimhe seo ar ndóigh chuamar istigh sa cearr agus as go brách linn ar thuras chuig áit éigin álainn eile. Anois tá seans againn an áit álainn sa bhaile a fheiscint agus a bhlaseadh. Tugaim faoi dearadh ar an gcóras giolcireachta go bhfuil an chuid pictiúirí deas á roinnt ag daoine óna n-áit dhúchais féin: an "tada" thár timpeall orainn.

Tá muid ag foghlaim?

---

Tuar dhóchais! (18/4/2020)

Bláth faoi dó!

Seo lus an chromchinn atá sa ghairdín againn. Tá se faoi bláth ach tá sé is bfad níos déanaí ná cinn eile atá againn. Tá dhá bhláth ar an ghás nó craobh.

De gnáth ní bhíonn ach bláth amháin ar gach ghás agus ar ndóigh tá na bláthanna eile buí ar fad!

Ní féidir liom níos mó a rá nach leor an pictiúr?

Ar bhalla bhricí!

Bhí sé scamallach inne nuair a shiúl mé thar timpeal an tí. Tá balla bricí ar an taobh thiar den teach agus lána idir é agus an teach fhéin. De gnáth bhíonn gála gaoithe ag séideadh trén áit ansin.

Inné bhí sé ciúin go leor áfach agus thug mé faoi ndearadh go raibh rud éigin ina seasam ar an mballa. Bhí sé ag crith go mall sa leoithne bhog agus cheap mé gur féileacán nó leamhan a bhí ann.

Ghlach mé an pictiúir seo agus rinne mé é a googláil. Tá me ag ceapadh anois gur glasán (Hipparchia semele) atá ann. Deirtear go mbíonn sé le fáil i ndeisceart na tíre agus i mBoirinn chontae an Chláir. Deirtear leis go mbíonn sé deachar go leor é a fheiscint mar tá na dathanna an-chosúil le cairrige.  Deirtear nuair atá sé ag glacadh sos go gcoimeadann sé a chuid sciatháin go daingin le chéile ós a cionn (mar atá siad so pictiúir).

Ní raibh mé ró chinnte agus scríobh mé chuig Eithne Viney le cóip den bpictiúir agus cheap sise gur glasán a bhí ann chomh maith.

Cé nach bhfuil dáthanna ró gheal air cheapaim go bhfuil se dathúil mar fheithid ina bhealach féin.

• Féach chomh maith ar "Sos ar thaobh an bhóthar!" (11/8/2017)

Tuar dhóchais!

Tá muide istigh sa bhaile le ceithre seachtain anuas (on 27 Márta). Téann muid ó lá go lá ag breathnú agus ag éisteacht le tuairiscí ar na meáin chraolta. Bíonn tuairiscí ón Tuaisceart thar timpeall am lón agus tuairiscí ón stáit seo ag am té - aisteach go ndeirtear an "am té" fós!

Tá sean aithne againn ar dhochtiúirí sa Roinn Sláinte anois. Agus meas againn ar a ndiongbháilteacht, ar a ndílseacht agus ar a bhfoighne. Má cuirtear ceist freagraítear go beacht iad. Muna bhfuil an fhreagra le fáil ar an lá deirtear go mbeidh sé ann níos deanaí agus de gnáth bíonn.

Agus conas tá ag éirí linn i gcoinne an diabhal ráig seo, COVID-19? Deireann an Eagraíocht Domhanda Sláinte gur ceart "teastáil, taisteáil, taisteáil" agus nuair atá sin deanta taisteáil arís. Ach mar atá fhios againn níl sé chomh h-éasca é sin a dheanamh nuair atá chuile tír ar domhain ag lorg ábhar, treallamh agus saotharlanna taisteála ag an am céanna. Ach is cosúil go bhfuil an-chuid taisteál ar siúl ach, agus admhaíonn siad é seo, níl sé chomh maith agus is ceart é a bheith.

Dár liom fhéin siad uimmhreacha bháis, méid daoine a fuair bás, an uimhir is tabhachtaí is muid ag tomhas  cén dul chun cinn atá á dhéanamh i gcoinne na plá seo. Le déanaí cheap mé go raibh an uimhir seo ag ardú as cuimse agsu mar sin go raibh rudaí ag dul in olcas.

Dearg: Dáta bháis;  Líne Ghorm: Tuairisc Bháis

Rinne an Príomhoifigeach Leighis, Dr Tony Holohan, clarú ar na huimhreacha a roinneann sé linn gach tráthnóna. Tugann sé na huimhreachar a tuairiscítear dóibh gach lá ach ní hionann sin is a rá go bhfuair na daoine seo bás ar an lá roimh ré. Mar sin tá daoine ann a fuair bás roimhe sin ach nár chuirfidh in ndúil dóibh ag an am. Léirigh sé é sin ar graph. Is léir ón ngraf seo go raibh cúrsaí i bhfad ní ba bhfearr ná mar a cheap mé.

Ar ndóigh cé go dtugann an t-eolas seo dóchas dúinn ní mór smaoineamh gur duine daona gach uimhir atá sna staitisticí seo. Duine le gaolta ag caoine a bháis. Bás nach raibh súil leis b'fhéidir. Agus daoine nach féidir íad a thoramh mar is ceart. Mar aon leis sin tá ceist na Tithe Altrainis - níl siad ró chinnte an raibh gach duine  a cailleadh ansin sna figiúirí agus mar sin táid chun dul thár n-ais go tús na bliana len iad a iniúcadh go mionn.

Rud eile a thugaim faoi deara ná an difríocht idir an bhealach atá an ghéirchéim á lamhsáil ag Rialtas na hÉireann agus Rialtas Westminster. Is cosúil go raibh siad ag caint faoi "herd immunity" thall agus bhí muid ag iarraidh an galar a bhrú faoi chois tré daoine a scoilt óna chéile. Mar aon leis sin bhí béim eile léirithe ag manadh lucht na Breataine - "Save the NHS!" Samhlaigh cad a déirfeadh Pobal na hÉireann dá mbeadh manadh "Save the HSE!" mar manadh anseo!

Níl gach rud foirfe sa choimhlint seo againn ach mar a dúirt an Dr Micheál Ó Riain san Eagraíocht Domhanda Sláinte, "Sé an foirfeacht namhaid an ghnímh!"

• Féach air: Ón gCluthar

Ileolai caillte!

Ní raibh mé le h-aon rud a scríobh faoin leabhair a bhí á léamh agam le cúpla lá anuas agus a chríochnaigh mé á léamh inniú*. Ach ansin inné tháinig an nuacht gur raibh an udar tar éis bás a fháil leis a víreas corónach i Londain. Saoi, Draoi agus cumadóir focail, léarscáilí agus ealaíontóir - ileolaí gan aon amhras a bhí i dTim Robinson.

Is cuimhin liom nuair a thanamar anseo go Conamara ar dtús cheannaigh mé a leabhrán bheag leis an map aon-orlach den áit. Cé go raibh sé i mBéarla bhí sé soiléar go raibh meas neamhgnách ar an áit agus ar a "eisintiúlachas" nó a bunbhrí. Bhí meas aige ar an talamh faoin a gcos idir cré agus carraig.

Ach thár rud ar bith eile, is dócha, bhí meas aige an oidhreacht agus seanachas a bhí le fáil i scéalta na ndaoine agus ardmheas ar an traidisiún a bhí léirithe in logainmneacha na háite. Chum sé focal faoi leith ar an obair a bhí idir lámha aige in Iarthair na tíre - "geophany" seachas "geography". Ní liníocht ach thaispeáint spiorad áite a bhí ar siúl aige.

Sa leabhair a bhí á léamh agam - an ceann deireannach a foilsíodh* - tá an omós, urraimeachas (má tá a lethéid d'fhocal ann) go soiléir ann. Tá an chaibidil deireannach san leabhair seo mar cineál tiomna nó uacht b'fhéidir sna cúrsaí seo.

"Among the historical roots of Ireland's carelessness of place is the retreat of its language and the accompanying anglicization of its placenames, which have been defaced, rendered dumb and sometimes reduced to the rediculous. To undo a little of this damage has been for me, an Englishman, a work of reparation." (llch 187)

In áit éigin eile scríobh sé "Irish placenames dry out when anglicised, like twigs snapped off from the tree".

Tuairisc ar TG4

Deirtear go bhfuil an nós ag na hÉireannaigh a rá go bhfuil Gaeilge maith nó a mhalairt ar dhuine agus nach ndeirtear a leithéid de rud i dtaobh aon theanga eile. Rud nach bhfuil fíor. Tá thogha an Bhéarla le fáil i scríobhnóireacht Tim Robinson. Saibhreas nach bhfuil le fáil go ró mhinic sa teanga sin.

Tá muintir Chonamara ach go h-áirithe brónach sna laethanta seo, mar atá muintir Árainn agus Muintir An Bhoirne.

Tá laoch eile liteartha caillte ar shala a cháirde Joe Steve Ó Neachtain i mí Eanáir agus Liam Mac Con Iomaire anuireadh. Go mbuaileadís le chéile sa saol eile ag roinnt agus ag saibhriú a chéile go deo.¹

*  Experiments on Reality - Tim Robinson, 2019; ISBN: 978-1-844-88483-4;  Penquin Ireland
¹  CF Pictiúr ag Seán Ó Mainnín tógtha i 2006 roinnte ar twitter.

---

---

• Céad slán libh Tim Robinson agus Mairéad, muide atá buíoch as bhur n-oidhreacht luachmhar. (Seosamh Ó Cuaig, Tuairisc.ie, 7/4/2020)

---

---

Ón gCluthar!

Tá mé istigh sa teach gan bogadh le seacht lá anuas. Cé nach bhfuilim tinn ná baol air tá mé ró shean le ligint amach de bharr an deabhail COVID. Táim um chlutharú - nach deas an focal é!

Cupán cáife deas clutharach

Níl sé ró dhona áfach mar déanaim mo chuid oibre ón dteach i gcónaí agus leanann an obair sin. Foilsím nuacht faoi chúrsaí uathoibrithe próiseáilte ar líne (readout.net/signpost). Tugaim faoi deara go bhfuil beagáinín laghdú ar na scéalta ag teacht ó dhéantóirí trealaimh agus ó na tithe chórais tionscalaíochta. Deintear caint anois chom maith faoin taithí atá sna tíortha éagsúla. Tá sé an spéisiúl comparáid a dhéanamh ar an bhealach atá siad ag déileáil leis an ráig tobann gan coinne seo.  An rud is suntasaí ná an méid imeachataí atá curtha ar cheall fiú an taispeantas is mó tionsclaíoch ar domhain, an Hamburger Meße. Chuireadra ar athlá go dtí mí Iúl agus ansin chuireadar ar cheall ar fad é i mbliana.

Sílim fhéin go bhfuil an tír s'againne ag déileáil go maith leis. Sílim go bhfuil an coras éifeachtúil agus níos tabhachtaí b'fhéidir, solúbtha. Tá mé ag ceapadh go bhfuil muid go maith ag obair faoi bhrú sa tír. Níl an t-am againn an iomarca plé a dheanamh agus mar sin bíonn orainn rudaí a chuir i gcríoch. Ní bhíonn sé foirfe ar ndóigh ach mar a dúirt an Dr Michael Ryan san Eagraíocht Dhomhanda Sláinte - "Sí an fhoirfeacht namhaid an ghnímh!"

Dá mba rud é go raibh fhios againn anuireadh go mbeadh tubaist mar seo le tárlúint i Márt na bliaina seo bheadh raic, argóintí agus na mílte tuairimí á roinnt ag polaiteoirí, dochtúirí, iriseoirí agus an iliomad iománaithe ar chuile claí. Ní gá duit ach breathnú ar chuid de na gearáin ar na meáin shóisialta chun blas a fháil ar an cineál rud atá i gceaist agam. Ach ar ndóigh tá muid i lár an paindéimic anois agus ní mór dúinn gníomh gan eagla. Rud atá á dhéanamh anseo.

Tá níos mó ná moladh tuilte ag na daoine atá ag obair sna h-oispidéil, sna tithe altranais, sna siopaí, sna ngardaí, busanna agus traenacha, agus sa phost agus gach éinne eile atá á chuir a gcuid sláinte féin i mbaol ar ár son, ar son na hÉireann

Tá súil agam go bhfuil gach éinne eile ag claí leis na "rialacha" ag ní na lámha agus ag fanacht sa bhaile.

Taispeántas tré thimpist!

Tá sean phictiúir againn sa bhaile de mo shin shean athair - Peter and t-ainm a bhí air agus fuair sé bás sa bhliain 1894 ag agus é naoi mbliain agus dhá scóir bhliain d'aois. Deitear sa taifead go bhfuair sé bás de dheasca "cerebral effusion." (D'fhéach mé i nGoogle agus fuair mé amach go bhfuil grúpa ceol ó thír na mBascach iad - níor thaitin a gcuid "ceol" liomsa.)

Mo shin sean athair!

Thug muid faoi deara go raibh roinnt marcanna ar an bpictiúir úd le deanaí. Scoilteanna nó áiteanna a bhfuil an phéint ag teacht amach uaidh dhromchla an pictiúir. Tá muid ag ceapadh gur grianghraf atá ann agus gur cuireadh péint ar len é a dhathú. Is cosúil gur nós é sin a bhí coitíanta ag an am.

Bhiomar istigh sa cathair inné agus muid ag tiomáint thár Kenny's. Smaoinigh mé ar an bpictiúir agus chuamar istigh a lorg comhairle ar chonas an pictiúr a dheisiú. Ar ndoigh bhí sé deacair mórán comhairle a thabhairt nuair nach raibh an pictiúir liom agus chinneamar ar é a thabhairt isteach an cead uair eile a bhíomar sa bhaile mhor.

Bhí taispeántas ar siúl sa dánlann atá ag Kenny ar an lá. Is cosúil gur osclaíodh é ag an tOllamh Gearóid Ó Tuathaigh ar oíche Aoine. Aisbhreathnú ar shaothair (Béarla) ealaíontóir Iodáileach Laura Vechi Ford. Chaith sí 40 bliain ag múineadh ealaíon agus litríocht na hIodáile sa ollscoil.

Stíl ildaite bríomhar beomhar atá sna pictiúirí lán de siombalachas, éin ag eitilt, íasc ag léimneach, an gealach agus eile.  Pictiúr deas mar shampla (ar bharr anseo) "Seoltóireacht amuigh agus istigh." Tá portráidí ann chomh maith. Bhí ceann amháin den údar Iodálach Umberto Eco - bhí aithne acu ar a chéile. Bhí taispeántais dá cuid saothair in Éirinn agus thar lear thár an blianta.

Is fiú dul isteach le breathnú ar na pictiúirí. Tá sé ar siúl go dtí tús mí Aibreáin.

Laura Vecchi Ford agus a pictiúir de Umberto Eco.

Alliliú!

Tá an talamh báite leis an uisce. Tá garraí cuíosach mór ar chúl an tí sagainne. Nuair a bhíonn báisteach trom ann téann an cuid is ísle de faoin uisce. Braitheann sé ar ché chomh trom is atá an báisteach.

Bhí sé an throm i rith na coicíse seo caite agus mar sin tá beagnach leath de ngarraí faoi uisce. Anois is arís tagann cuairteoirí chun trial a bhaint as an lochán nua seo. Seacht mbliain ó shin tháinig Éigrit bán ar chuairt chugainn.

An tráth seo is lacha dubh agus bán atá ann. Tá sé ag snámh agus á bheathú féin le pé stuif atá sa bhféar faoin uisce. Seans gur lacha bhadánach atá ann ach níl mé ró chinnte. Tá mé beagnach cinnte nach mallard atá ann. Níl an pictiúir ró mhaith mar is trén bhfuinneog a tógadh é - bhí sé fós ag báisteach.

Má tá tusa cinnte céard ann tá ann abair liom.

Pé scéal é ghlaoghamar Daithí air! Má tá tú ag aois áirithe tuigfidh tú cén fáth!

Deireadh le sobaldrama an tsaoil?

Tá club leabhar i gCois Fharraige a thagann le chéile i dTigh Mholly in Indreabhán go rialta. Freastalaím ann ó am go chéile agus de gnáth bíonn plé ar leabhar faoi leith ag na cruinnithe. Is mór an cabhair léitheoireachta a leithéid de theacht le chéile don té atá beagáinín leisciúil sna cúrsaí sin.

Fógraíodh go mbeidh leabhar nua Mhichíl Uí Chonghaile, "Sa Teach seo Anocht"* á phlé ag an gcruinniú Fheabhrach. Cheannaigh mé cóip de istigh i Charlie Byrnes i nGaillimh.

Leabhar ghearr atá ann gan ach timpeall is céad leathannach ann. Caibidil an ghearr ann chomh maith. An chéad rud a thug mé faoi ndeara ná chomh shimplí is a bhí sé le léamh. Sílim gur comhartha mháistreachta teanga é sin mar níl sé éasca scríobh mar sin. Tá nós ag an chuid a bheith fadálach agus leadaránach agus muid ag scríobh nó ag caint (éist lenár bpolaiteoirí sa Dáil...nó taobh amuigh de!).

Maidir leis an scéal féin - más scéal atá ann - árdaíodh an chuid ceisteanna. Smaointe fear atá ag fágaíl tí a mhuintire atá ann, stair an tí féin, breathnú siar ar a shaol lena bhean agus a chlann. A chuid smaointe ar conas gur féidir leis scaradh uatha. Ar bhealach níl muid ró chinte cén fáth ar chén fáth ar tháinig sé ar an gcinneadh  seo seachas b'fhéidir "mallacht an routine."

Seo mír deas ag léiriú é seo
"...na seafóideacha leadaránacha laethiúla ar aghaidh is ar aghaidh lá i ndiaidh lae: na beilte dó nó trí huaire sa ló, feoil nó iasc, fataí nó pasta? Níochan soithí is éadach, is a dtriomú. Glanadh an tí. Na sobaldramaí leanúnacha nach mbíonn aon deireadh ló..." Is minic a smaoinigh mé fhéin ar bhrú an ghnáthaimh - tuige atá an saol mar sin? (Nach bhfuil úrscéal foilsithe ag file cúirte Shasana leis an ainm ODTAA?¹)

Leanann sé ag cíoradh "eachtraí" á shaol go ghruama go dtí deireadh an leabhair. Ach ar deireadh bhuaileann muid lena bhean agus ar bhealach tuigeann muid ché chomh leithleach is atá sé. Faoin galar dúbhach b'fhéidir. "Mo ghloine in mo lámh agam, mé báite i mboige na cathaoireach. Tuirseach."

Ag an gcrinniú i dTígh Mholly bhí smaointe éagsúla ann faoin leabhair ar ndóigh. Duine amháin a cheap go raibh an scéal iompaithe i dtreo eile ar fad ag an abairt deireannach sa leabhair. B'fhéidir go dtiochfadh leabhar eile as?

Molaim an leabhair seo a léamh len a fháil amach cad a bhí i gceist aige.

Nóta: Tá an pictiúr ar an gclúdach ag Rebecca Vincent (Béarla), ealaíontóir lonnaithe i  Northumberland in oirthuaisceart Shasana. 

*  Sa Teach Seo Anocht - Micheál Ó Conghaile; Cló Iarchonnacht ISBN-978-1-78444-196-8 
¹ ODTAA.

@CloIarChonnacht @printreb