Neamhcoitianta agus gan coinne!

I measc na leabhair a fuair mé i rith na Nollag bhí ceann neamh gnáthach. Cnuasach de altanna agus pictiúirí a bhain leis an naonúr Uachtaráin ar Éirinn ó 1937*. 

Stair "gan coinne" a thugann an eagathóur Flor MacCarthy ar agus is fior dí mar ní bhfeafá ag súil le mórán stairiúil as post neamh-polataíochta mar atá in Uachtarántachta na hÉireann. Ach mar atá fhios againn ní mar a shíltear bítear!

"Tá mé in aois ró-mhór..."

Bé Dúbhglás de hÍde a bhí roghnaithe sa bhliain agus ní raibh aon toghchán ann mar b'eiseann an t-aon iarrthóir. "Badh mhian Fianna Fáil agus le Fine Gael go n-ainmneóchaí tusa le bheith id' Uachtarán ar Éirinn," a bhí sa litir chuige. "Beidhmíd an-bhuidheach díot má aontuigheann tú leis sin..." Seacht mbliain ina dhiadh sin chinn sé air gan é fhéin a ainmniú "Tá mé in aois go ró mhór agus badh chóir fear níos óige a bheith im' áit-se!"

Bé Seán T Ó Ceallaigh a toghadh ina Uachtárán agus caith sé 14 bliain sa phost. Bé Seán T an cead Uachtarán a thug cúirt stáit mar Uachtarán chuig tír eile - An Vatacáin (1949). Bhí cúirt stáit aige chuig Stáit Aontaithe Mheiricea níos deanaí. Is ina thréimhse oifige a fógráidh an stáit ina Phoblacht agus fuair sé comhfhreagras chomhghairdis faoi sin

Ina dhiadh san toghadh Éamon de Valera mar Uachtarán agus ina thréimhse siu tá litreachta buíochas agus cairdeas ó chinn stáit eile a thug cuairt ar Éirinn lena linn, mar John F. Kennedy agus Grace de Monaco. B'é an ceann stáit ba shine ag an am agus bhí sé nocha bliain d'ais nuair a chrióchnaigh sé mar Uachtarán. 

Ansin toghadh Erskine Childers agus tá litir deas ó Dev á dtréaslú ag tagairt dá h-athair a cuireadh chun báis i gCogadh na gCarad. Deirtear go raibh cineál cuimhlint idir an Rialtas agus Childers ach phléasc sé sin le linn réimiash a chomharba nuair a chinn Cearbhall Ó Dálaigh éirí as mar Uachtarán tár éis níos lú ná dhá bhliain san oifig nuiar a dúirt sé nár chomhíon an Taoiseach (Liam Cosgrave) "even remotly" a dhualgas bhunreachtúil (Alt 28.5.2) "..eolas i gcoitinne a thabhairt don Uachtarán ar nithe a bhaineas le beartas inmheánach agus le beartas idirnáisiúnta."

Is cosúil go raibh na Rialtais i bhfad níos chúramaí ina chomhchaidreamh leis agus faoi an oifig tabhachtach. 

An Prez!

Faoi na uachtaráin eile mhéadíodh ar an méid litreacha agus a hábhair.

Tá caibidil spéisialta ar chomhfreagras ó pháistí na tíre agus liníocht speisialta, pictiúirí agus eile. Le déanaí tá méadú mór tagtha ar seo de bharr chursai COVID-19. Agus tá na litreachta i bhfad níos neamh-fhoirmealta "téachsach" nó "ríomhlabhairt" - "dear Prez!"

Anois tá an t-Uachtarán ar líne agus a chúntas féin (aisteach go leor is @PresidentIRL seachas @Uachtaran atá á úsáid aige) aige.

Cinnte is stair gan coinne atá sa leabhair seo agus tá léiriú an mhaith ann ní ar pholaitíocht amháin ach ar meon phobal na tíre agus meas ar ár dtír ón iasacht.

* The Presidents' Letters - An Unexpected History of Ireland, Flor MacCarthy 2021; New Island Books; ISBN 978-1-84840-769-5 (@NewIslandBooks)

Curtha soir!

Fuair mé roinnt leabhair mar bhrotannais um Nollaig. Ina measc bhí leabhair ar choraí chainte. (Cheapann gaolta liom ós rud é go bhfuil Gaeilge i leabhair tá sé oiriúnach dom-sa!) Leabhair  le Micheál Ó Conghaile a bhí ann*, agus tá sé an suimiúil ceart go leor. Roinnt nár chuala mé cheana iad agus roinnt eile a chuala ach ná thuig mé.

Chuir mé níos mó spéis sa réamrá agus é ag caint ar a óige ar Inis Treabhair i gCeantair na nOileán i gConamara. Bhí cuimhne ar a óige nuair nach raibh Béarla ar bith aige. Thosaigh ar scoil ar an oileán sa bhliain 1966 agus bhí duine is fiche ag freastal ann. Nuar a d'fhág sé í (1975) ní raibh ach cúigear ann agus dúnadh í sa bhliain 1980 nuair nach raibh ann ach beirt.

Deireann sé go raibh 170 ina chónaí ar an oileán i seachtóidí an naoiú aois deag agu gur fhag a clann deireannach an oileán "cúpla bliain ó shin."

I nuacht litir Pharóiste na Ceathrún Rua bhí píosa ann ag deanamh comparáid idir 1921 agus 2021. Báisteadh 96 páiste ann i 1921, bhí 46 bainis ann agus cuireadh 34 daoine ag deireadh a saol. Anuireadh fuair 38 daoinea bás, báisteadh 49 agus phós seisear cúpla.

Cinnte tá difríocht mór idir 1921 qgus 2021 i saol na ndaoine agus ar dearcadh na ndaoine. Ta clainnte níos lú ann agus ní phosann gach cúpla ach mar sin féin tá léiriú éigin ar cad tá ag tárlúint faoin dtuath.

Níl cúrsaí i gCois Fharraige chomh dona is atá sé níos faide siar áfach. Bhí píosa againn, "Achainí thochtmhar aniar!" ar na deachreachtaí atá á chuir ar fhorbairt na h-áite tré cúngdhearchacht lucht pleanála sa Rialtas áitiúl agus náisiúnta.

Tá sé deachair a shéanadh nach bhfuil tuiscint dá laghad ag an gcóras riaracháin thoir ar an saol san iarthair.  Bhí litir ar an ábhar seo i roinnt nuachtáin áitiúil trí no ceithre bliain ó shin a rá nach bhfuil "worthwhile plan to address rural decline" ann.

D'fhéadfá a rá go bhfuil siad ag iarraidh muid a chuir soir - chun cor chaint a úsáid! (Lch 122 sa leabhair úd!)

* Colourful Irish Phrases, Micheál Ó Conghaile,  Mercier Press 2018; ISBN: 978 1 78117 555 2

Uasalaicme!

Tá mé díreach tár éis leabhair Mháire Mhac An tSaoi, Scéal Gearóid Iarla* a léamh. Leabhair deas a léiríonn saol nach bhfuil ann a thuile agus saol i dtréimhse nach bhfuil mórán eolas againn faoi. Ar bhealach cé gur úscéal atá ann, is leabhar filíochta gan filíocht é  chomh maith. Gach caibidil gearr so-léite agus uaireanta cuid dé filíochta an Iarla féin ann.

Chuir sé mé ag smaoineamh ar an saol Ghaelach a bhí ann fiú nuar a ghlac Rí Shasana "Tiarnas na hÉireann" ar féin agus fiú  go dtí teitheadh na nIarlaí sa bhliain 1607. Bhí uasal aicme ann le tréithe agus nósanna nach raibh ag na Sasanaigh nó fiú ag na huaisle i dtíortha eile san Eoraip. Cé go raibh sé chomh Gaelach sin bhí sé ina fear ionad don Rí Shasanach chomh maith. Léiríonn an leabhair seo cé chomh Gaelaithe is a bhí na Normánaigh chomh fada le deireadh réimis roga na Phlantagenet i Sasana ó Aonraí II chomh fada leis a triú Risteard a fuair bás sa pháirc úd i mBosworth. 

Ag aimsir Ghearóid Iarla (caoga bhliain roimhe sin) ba léir go raibh saol chomh Ghaelach agus ab fhéidir a bheith ag na huaisle. Bhí an altramas á chleachtadh i measc na huaisle - Gaelach is Normánach mar shampla. Agus ar ndóigh bhí meas acu ar an bhfilíocht - mar léirítear sa leabhair seo. 

Ach  is faoi Clann Tudor an dá Aonraí (VII & VIII) agus Éilís, a thosaigh an sléacht is an cos ar bholg ar an saol agus an intinn maorga Ghaelach - go fiú an lá atá inniú ann.

Pic: Galway Advertiser 30/12/2021

Agus mé a smaoineamh ar seo tháinig cóip den Galway Advertiser chugam agus istigh ann bhí cúntas ar Art Ó Laoghaire agus an caoine a dúirt a bhaintreach nuair a fuair sí é "Gan Pápa gan easpag, Gan cléireach gan sagart." Bhí léiriú ar an scéal agus bhuail smaoineamh céanna liom. An saol eile seo a bhí ag na huaisle in Éireann a bhí le feiscint i saol Airt Uí laoghaire, an oifigeach calma in Airm na hUngáire agus ag a ghrá gheal. 

Rud nach bhfuil fágtha anois faraoir. 

Is dócha gurb iad Chlann Eibhlín Dhuibh i measc na huaisle, na sean-uaisle seo a chleacht na sean nósanna Ghaelach. Ar bhealach bá é Dónal Ó Conaill an Uasal Ghaelach Deireannach agus gur fagadh na sean nósanna sin le nua-nósanna Uaisle Shasannach a ghlacadh. Narbh fhíor don gCraobhinn nuair a ardaigh sé an cheist beagnach céad tríocha bhliain ó shin? 

"If we take a bird's eye view of our island today, and compare it with what it used to be, we must be struck by the extraordinary fact that the nation which was once, as everyone admits, one of the most classically learned and cultured nations in Europe, is now one of the least so; how one of the most reading and literary peoples has become one of the least studious and most un-literary, and how the present art products of one of the quickest, most sensitive, and most artistic races on earth are now only distinguished for their hideousness."

Nach aisteach na rudaí thagann isteach i do chloigeann agus tú ag leamh leabhair! 

* Scéal Ghearóid Iarla, Máire Mhac an tSaoi, Leabhair Breach 2011, ISBN 0 898332 53 7