Feachtas chun phardúin a fháil. #MamTrasna

Cuirfidh mórscannán nua faisnéise drámaíochta atá le craoladh ar TG4 faoi dhúnmharuithe i Mám Trasna in 1882 dlús le feachtas, a bhfuil tacaíocht aige ón Uachtarán Michael D. Higgins, le pardún a thabhairt i ndiaidh a mbáis do na fir a crochadh nó a cuireadh chun príosúin san éagóir.

"The law must take its course!" - Cábla Fear Ionad Bhanríon Shasana  - 15 Nollaig 1882 sa Viceregal Lodge. Pardún iarbháis tugtha ag Uachtarán na hÉireann do Mhaolra Seoighe - 4 Aibreán 2018 in Aras an Uachtaráin.

Seán Ó Cuirreáin a leagadh bláthfhleasc ag
suíomh an uaigh in a cuireadh iad siúd a crocadh
i nGaillimh 2012

Tá Seán Ó Cuirreáin, iriseoir as Tír Chonaill agus an t-iarChoimisinéir Teanga, i mbun feachtais, a bhfuil tacaíocht aige ón Uachtarán Michael D. Higgins, le pardún i ndiaidh a mbáis a fháil do na fir a crochadh nó a cuireadh chun príosúin san éagóir faoi dhúnmharuithe Mhám Trasna in 1882 agus is cinnte go gcuirfidh an mórscannán nua faisnéise drámaíochta faoi ar TG4 dlús leis an bhfeachtas sin.

I bhfadscannán faisnéise drámaíochta Murdair Mhám Trasna, atá le craoladh ar TG4, ag 9.30pm, an 4 Aibreán, tugann an tUachtarán Michael D. Higgins le fios go bhfuil saineolaí ceaptha ag an Rialtas chun an cás a scrúdú le súil is pardún a thabhairt i ndiaidh a mbáis do Mhaolra Seoighe agus do na fir eile a ciontaíodh san éagóir sna dúnmharuithe stairiúla seo.

Bunaithe ar an leabhar ‘Éagóir’ a scríobh an tIar-Choimisinéir Teanga agus iar-iriseoir de chuid RTÉ Raidió na Gaeltachta Seán Ó Cuirreáin, as Gort an Choirce i dTír Chonaill, atá Murdair Mhám Trasna. I measc na rannpháirtithe sa chlár tá an tAbhcóide Sinsearach Luan Ó Braonáin, an tOllamh Gearóid Ó Tuathaigh, daoine muinteartha na ndaoine a bhásaigh agus neart eile.

Dúirt an tUachtarán Higgins go bhfuil sé ag súil tuairim an tsaineolaí seo a fháil chomh maith le comhairle an Rialtais ar cheann de na hiomraill ceartais is mó le rá i stair dlí na Breataine agus na hÉireann.

“Fillfidh mise ansin, ag an tráth sin”, a deir sé “go bhfeicfidh mé céard a bheidh mé in ann a dhéanamh. Dá mba fúmsa a bheadh sé, gan na foirmiúlachtaí san áireamh, bheinn sásta glacadh leis gur cheart aitheantas a thabhairt don éagóir a tharla. Is é mo thuairim gur léir an cheist mhorálta i gceist.

“Bhí na nithe ar fad a thit amach ó thaobh an stáit de uafásach. Bhí breabaireacht i gceist. Ní bhfuair na cúisithe aon seans ceart iad féin a chosaint. Ní raibh aon chomhionannas ná aon chothroime ag baint leis na córais dlí ag an am sin”.

Tá Murdair Mhám Trasna, bunaithe ar scéal uafásach i stair na hÉireann, dúnmharú a rinneadh in 1882 ar chúigear den teaghlach céanna i mbaile uaigneach Mhám Trasna in Iarthar na hÉireann.

D’fhreagair údaráis na Breataine go pras agus go géar agus ciontaíodh daoine san éagóir, crochadh cuid acu agus cuireadh cuid eile i bpríosún mar thoradh ar fhianaise bhréige agus ar bhreabaireacht.
“One of the most blatant miscarriages of justice in British legal history” an cur síos a rinne an staraí iomráiteach as an mBreatain, Robert Kee, ar an scéal.

De réir mar a tháinig sé chun cinn go raibh éagóir déanta agus a admhaíodh sna páipéir náisiúnta agus idirnáisiúnta ag an am gur tugadh mionnú éithigh, dhiúltaigh rialtas Gladstone, ina dhiaidh sin féin, fiosrúchán poiblí a bhunú agus bhí sin ar cheann de na cúiseanna ar thit rialtas Westminster in 1885.
Ní bhfuair siadsan a ciontaíodh san éagóir aon phardún ó na húdaráis riamh ach d’fhéadfadh mar thoradh ar an bhfadscannán seo go bhfuiltear ag teannadh níos gaire dó sin anois.

• Tá Murdair Mhám Trasna roghnaithe le dul san iomaíocht thar ceann na hÉireann sa chatagóir staire ag Féile na Meán Ceilteach. Is comhlacht léiriúcháin as Gaillimh, ROSG, a léirigh Murdair Mhám Trasna do TG4, le tacaíocht ó Údarás Craolacháin na hÉireann.

• Tabharfar cuntas beacht ar na nithe a thit amach nuair a chraolfar Murdair Mhám Trasna an 4 Aibreán ag 9.30pm ar TG4.

Breis eolais faoin leabhair, léarmheas pearsanta ar an scannán agus nithe eile  le fáil anseo.

• Comóradh ar éagóir Mhám Trasna 1882. (Samhain 2012)
Tá suíomh faoi leith tógtha don gComóradh i 2012 le fáil anseo: Dúnmharuithe Mhám Trasna - Éagóir Dhlíthiúil.

• Sean-ghrianghraif an-stairiúil ó Mhám Trasna! (Eanáir 2013)
• Scannán fáisnéise ar "Éagóir!" (Meitheamh 2016)
• Géileadh don dlí - cóir nó éagóir! (Iúl 2016)
• Cearta ar deireadh? (Samhain 2017)
• Slua don Éagóir! (Feabhra 2018)

@PresidentIRL @BAItweets @ROSGtv @tg4

Beirt iriseor.

Nach ait an rud é ach roghnaigh mé dhá leabhair a léamh i rith na míosa seo a bhí faoi shaol iriseoir. Ceann acu a bhí ó shamhlaíocht údair agus an ceann éile ó fhíor iriseor agus é ag insint scéalta óna shaol féin. Dhá leabhair an difriúil óna chéile!

An tIriseoir
Bhí beagáinín imní orm an leabhair seo a léamh nuair nach minic a léim leabhair atá scríofa ag tuaisceartaigh agus uaireanta bíonn deachtreacht agam leis an gcainiúnt sin. Ní raibh aon ghá a bheith imníoch faoin leabhair áirithe seo. Ní raibh deachtracht ar bith agam leis. Scríofa go deas agus soiléir atá sé. Bhí m'aire ina iomláine ar an scéal go luath ón gcéad chaibidil. Is scéal faoi iriseoir profisiúnta agus a saol i mBaile Átha Cliath agus ansin a tharla dí nuair a cuireadh abhaile í chuig a h-áit dhúchais le scéal faoi chúrsaí dhrugaí a fhiosrú. Níor fhéad mé an leabhair a chuir uaim mar bhí mé ag iarraidh fháil amach cad a tharlódh sa scéal. Bhí an leabhair so-léite agus bhain mé an taitneamh as.

A tIriseoir eile
Seo leabhair an difriúil ar fad. Is fíor iriseoir é Deaglán de Bréadún a bíonn go minic ar an Raidío - go mór mór ar chlár Cormac ag a cúig (RnaG). Ní raibh tuairim agam go raibh an méad sin eachtraí nó imeachtaí aige agus mar sin bhí an leabhair an suimiúil dom. I ndairíre is bailiúcháin altanna éagsúla atá ann ar agallaimh nó turasanna a bhí aige ina shaol iriseora. Tá chuile cineál ann ó agallaimh le Charlie Haughey nó Yasser Arafat nó Boris Yeltsin. Nuair a thit an dá túr i Nua Eabhrach 11 Meán Fomhair 2001 bhí seisean leis an Aire Eachtaracha (mar a bhí ag an am) Brian Cowan ar a bhealach le buaileadh le Yaser Arafat agus mar sin fuair sé dearcadh faoi leith ar a chuaigh an scéala i bhfeidhm ar an húdaráis sa bPailistín.

Scríobhann se go tochtmhar faoi chás na dteifeach Choirdíneach san Iarac. Is cosúuil gur chuir a chonaic sé sna campaí isteach go mór air, ní nach íonadh. Ta sé spéisiúl dul siar ar chúrsaí gur smaoiníonn mé fhéin ortha (mar sos-chogaidh sa Tuaisceart nó éirí as Taoisigh áirithe) ach iad a fheiscint arís tré shuile duine a bhí níos cóngaraí do aicsean!

Bhain mé an taitneamh as an dá leabhair.

• An tIriseoir, Michelle Nic Phaidín; Cois Life 2016: ISPN 978-1-907494-57-4
• Cinnlínte, Saol an Iriseora, Deaglán de Bréadún; Cois Life 2016: ISPN 978-1-907494-58-1

Trasna na Bóinne

Léigh mé a dara leabhair ag Earnán de Blaghd ar a shaol "Slán le hUltaibh" ag deireadh na bliain seo caite. Bhí sé agam le fada agus sílim gur léigh mé fadó nuair a céadh foilsíodh é. Cúntas atá ansin ar a shaol i gCiarraí agus go dtí gur gabhadh é agus dibríodh as an tír é roimh Éirí Amach na Cásca.

Luaigh Alan Titley an saothar seo ina léacht ag an Oireachtas agus é ag caint faoi foinnse staire i leabhair faoi stair 1916 nó i stair na tíre. Ba spéisiúil an rud é dó nach n-úsáití saothar an Bhladhaigh (agus saothar eile ó Seán T Ó Ceallaigh , Liam Ó Briain 7sl) i mór mór na leabhair atá scríofa faoi Éirí Amach na Cásca nó ar stair na tíre agus í óg. (Bhí sé ina Thánaiste i Rialtas W.T. Cosgrave). Spreag sé mé an leabhair a bhí agam a léimh arís.

Theastaigh liom an dá leabhair eile a fháil agus chuaig mé isteach i siopa nua ag Cló Iar-Chonnacht ar an Spidéal ag lorg an céad leabhair de chuid an Bhladhaigh - Trasna na Bóinne. Bhí ortha dul go domhain i stóras na comhluchta agus thánadar amach le cóip de. Foilsíodh ag Sáirséal & Dill é agus bhí na leathannaigh beagáinín buí le h-aois mar a bheitheá ag súil le leabhair a cuireadh i gcló sa bhliain 1957.

Tá an leabhair seo thár a bheith spéisiúil agus tá cúntas ar a shaol mar buachaill óg Cruifearach (focal nua domsa ar Phreisbitéireach) i ndeisceart Co Aontroma. Ar chonas ar éirigh an suim i gcúrsaí Ghaeilge ó chailíní aimsire a bhí ag a mhuintir! Már a bhí tuiscint aige ar Éire mar náisiún faoi leith agus eile.

Tá sé thar a bheith spéisiúil mar fear óg i mBaile Átha Cliath gur thóg Seán Ó Cathasaigh, an dramadóir, isteach i mBrathaireachas Poblachta na hÉireann é. Cé gur cáirde mór lena a chéile - beirt Protastúnach iad - ní raibh fhios ag Earnán go raibh spéis ar bith ag an Cathasaigh i gcúrsaí drámaíochta. Tá an chúntas ar ranganna ag Conradh na Gaeilge go mór mór an Rang a bhíodh ar Sinéad Ní Fhlanagáin agus an tóir a bhí ar na ranganna sin ag fír óg na haimsire sin. Is cosúil go raibh sé an bhruidúil i mBaile Átha Cliath.

Chuaigh sé ansin ag iriseoireacht ó thuaidh arís agus ar ndóigh níor luaidh sé a shuim i gcúrsaí phoblachtánacha. Tá sé an suimiúil ar chúrsaí chreidimh go mór mór i gCúige Uladh.

Pic aimsithe agam i mblag an spéisiúl Mhark Thompson

Nuair a bhí sé ansin ghlach sé páirt i gcúrsaí dramaíochta agus insíonn sé scéal faoin duine de na h-aisteoirí i ndráma éigin (The Drone le Rutherford Mayne) a bhí páirt mar bhean ghránna ann. Chuala sí daoine a rá chomh ghránan is a bhí si. Goineadh an cailín bocht go géar. Bhí sé ag caoineadh ag an deireadh agus chinn sí gan dul ar an stáitse don gcéad léirú eile an oíche dár gcionn. Ar ndóigh bheadh deiredh leis an ndráma seo dá dtarlódh seo. Mar iriseoir chuaigh Earnán díreach chuig an nuachtáin áitiúl, a bhí le teacht amach ar maidin agus d'iar sé ar an eagathóir cead an aiste critice nó léiríu ar an ndráma a scríobh. Mhol sé dul chuig an dráma agus "gurbh annamh a bheadh seans ag (lucht féacanna) fiú i gcathreacha móra an domhain aisteoireacht níos fearr na aisteoireacht an chailín seo!" Ar ndóigh bhí sí lán sásta dul ar an stáitse as sin amach. Mar a dúirt sé,  "gan dabhat ar domhain is mór an tsócmhainn do thír ar bith iriseoireacht neamhspleach ionraic!"
Ní fhéadfadh Donald Trump é a rá níos gonta!

Chríochnaínn an sceal le cúntas ar a chinneadh gach rud a bhí déanta aige go dtí sin a chríochnú agus dul ó dheas go Corca Dhuibhne le feabhas a chuir lena a chuid Gaeilge agus "nach bhfágfainn Ciarraí gan roinnt mhaith Gaeilge bheith foghlamtha agam fiú dá mbeadh orm dul isteach i dTeach na mBocht sa Daingean mar fear siúil agus fanacht roinnt míosa ann."

Bhi roinnt focail agus tearmai nua domsa sa leabhair seo agus tá focloírín beag mar aguisín leis (Féach thíos).

Molaim go mór a leabhair seo a léamh, tá neart rudaí beaga ann faoin saol a bhí in Éirinn ann ag deireadh na naoi aoise déag go dtí 1910 nó mar sin.

Gordan Bennet san Ísiltír.

Mar a dúirt mé cheanna bhí mé san Ísiltír le deanaí ag cruinniú comhlucht idirnáisiúnta san Haag. Tá sé de nós ag cruinnithe mar seo oícheanta sóisialta a eagrú le haghaidh líonraithe.

Ar an ocáid áirithe seo roghnaíodh iarsmalann mhótar cáiliúil - an Louwman Museum (Ísiltíris & Béarla). Is sean-fheithiclí, sean charanna thuas go dtí - bhuel bhí Toyota Prius 2004 ann agus tá mé ag ceapdh gur sin an carr is nua a bhí le feiscint ann.

Napier, 100cc Gordan Bennet 1903

I measc na caranna bhí carr faoi leith le baint le hÉirinn. B'shin an Napier, carr Ghordan Bennet. Deirtear gur "British racing green" a bhí a a chuid charanna ach bheadh sé níos cruinne is dath na hÉireann a thabhairt ar a dhath. (Toch is het geen Engelse kleurstelling, maar een Ierse.)

Ba Meiriceánach shaibhir é Gordan Bennet agus is eisin a thug an duais don carr is tapúla sa rás. Is cosúil go raibh an comortas rásaíocht ar siúl ag tús na fichiú aoise agus bhíodh na caranna a rásáicht ar na bóithre. Ba cheart go mbeadh sé i Sasana sa bhliain ach bhí sé i gcoinne an dlí thall ansin rásaíocht ar na bóithre agus cinneadh ar a rás a thabhairt siar go hÉirinn. Bhí an rás thar timpeall ar bhaile Ath Í i Co Chill Dara.

Bhi sé de nós go mbeadh dáth a dtíre féin ag gach charr agus cé gur charr Shasanach é an Napier roghnaíodh an dath glas nó uaithne in omós d'Éirinn. Lean Napier an nos sin as so amach.

Tá roinnt pictiúirí a thóg me ag an áit a thatnódh le carr-gráthóirí.

Chrysler 1934

Lancia 1938

Díomá in Den Haag!

Nuair a thugamar cuairt sa bhFomhair, ar an taispeántas mór "Vermeer agus Máistír Phéintéireachta Seánra" bhí pictiúr cáiliúil dá chuid in easnamh. B'shin an "Cailín leis an bhFáinne cluaise péarla!" nó san Ísiltíris: Meisje met de parel.

Meisje met de parel

Mar chuid de mo chuid oibre - foilsím iris ar líne ar chúrsaí uathoibriú agus rialiú nó smachtú -   bíonn orm freastal ar imeachtaí thall is abhus. Uaireanta bíonn orm dul thár lear go minic san Eoraip ach anois is arís níos faide ó bhaile. Tá fhios agam go bhfuil an saol crua ag daoine áirithe ach ní do dhuine éigin an jab a dhéanamh!

Ar ámharaí an tsaoil fuaireas cuireadh chuig chruinniú mór ag comhlucht idirnáisiúnta. Is i bPríomh Cathair na hÍsiltíre - Den Haag - a bhí sé.  Ní raibh mé riamh ann cheana.

Cheap míse go mbeadh an cathair seo an bheag, cosúil le Bonn na hIar-Ghearmáine. Cé nach bhfuil sé an mhór tá sé i bhfad níos mó ná mar a bhí mé ag súil. Tá "Luas" dá gcuid féin acu agus mar tá chuile áit san Ísiltír tá an rothar i réim!

Tá se de nós agam cúpla uair a thógaint saor nuair a thugaim cuairt ar áit nua le haghaidh taiscéalaíochta. Téim chuig na ceantaireacha siopadóireachta agus na hiarsmalainn. Agus ós rud é gur príomh cathair agus cathair ríoga é - is ansin atá cónaí oifigiúil ag Rí na hÍsiltíre (Willem-Alexander) - tá raidhse ann!

Het Meisje in de schijnwerper (An Cailín faoi spotsholas)
Ní raibh fhios agam go dtí gur shriosas an áit go bhfuil an pictiúr nár bhfaca muid - an cailín cáiliúl úd leis an bhfáinne cluaise péarla - i ndánlann Mauritshuis (Ísiltírís) i lár na cathrach. Mar sin chuaigh mé an chun buaileadh leis an gcailín mealltach úd.

Ach bhí fadhb ann. Bhí saineolaithe na danlainne ag deanamh dian scrudú uirthi ar feadh dhá seachtaine agus cheap nach mbeadh seans agam buaileadh léithí ar chor ar bith. Díomá!

Is cosúil gur thuig ceanasaithe na dánlainne go mbeadh fonn ar chuairteoirí an pictiúr is cáiliúla san áit a fheiscint agus mar sin thógadar saorthar sealadach i lár seomra mór - an seomra ór - agus bhí an pictiúr le feiscint an sin ach bhí an seans ann nach mbeadh sé ró-sofheicthe amantaí i rith na scrúdaithe. Bhí macasamhail an mhaith - íomhá thríthoiseach a dúradh linn - á thaispeáint sa seomra. Ach bhí an pictiúir faoi scrúdú i lár an tseomra. Bhí siad ag iniúcadh a súil ag iarraidh fháil amach cé saghas péint agus conas a rinne sé chomh bán é. Mar sin bhí an cuid is mó den aghaidh clúdaith le ceamra de short éigin.

Cé go raibh díomá orm ar a laghad chonaic mé í. Agus bhí an danlann féin an spéisiúl le neart sathoair de Mhaistrí na hÍsiltíre le feiscint ann, Rubens, Rembrandt, Franz Hals, mar aon le Vermeer agus neart eile.  Tá cupla chinn a thaitn liom go mór anseo thíos:

Fear ag gáirí - Rembrandt

Ruebens