28.10.15

Nuacht seachto bliain sean!

Fuair mé brontannas le deanaí de mhacasamhail den gcéad leathannach den Irish Times don 25 Deireadh Fómhair 1945.

Bhí an cogadh mór díreach thart agus bhí nuacht faoi chúrsaí a bhain leis sin ann mar shampla "Quisling executed secretly!" Bhí nuacht faoi stoirmeacha ar an gcósta agus tuairisc ar cheist a cuireadh i bpairlimint Westminster, "Why Britain gave Ireland more tea!"

Agus bhí cursaí Gaeilge sna hollscoileanna á phlé is cosúil chomh maith ag Úachtarán na hÉireann ag an am, Seán T. Ó Ceallaigh. Bhí sé ag caint ag cruinniú bliantúil Chomdháil Náisiúnta na Gaeilge agus bhí an Taoiseach san am sin i láthair chomh maith. N'fheadair cad a gceapafadh siad faoin slad atá déanta ag na húdaráis agus deireadh curtha acu leis an gcómhdháil féin?

Alt eile atá ann ná imní an TD General Mulcahy (FG) faoin gcealú údaráis áitiúil ag an Rialtas (F). Spéisiúil sa lá atá inniú ann agus údaráis áitiúil curtha ar ceall ag an Rialtas seo (FG-LO) agus caint ar chinn eile a nascadh le chéile.

Ar ndóigh tá píosa ann ag rá "Seven new Barons created!" Agus tá tuairisc faoi tine mór, 40 tonna fhéir, ar fheirm sa  Chúlóg. N'fheadair cé mhéid feirmeacha atá san áit sin anois!

An príomg scéal áfach mar an moill a cuireadh ar eitileán Meiricánach ag Aerfort Rineanna leis na stoirmeacha 80 míle san uair. Is cosúil go dtóg an turas treas Atlantach ó Gandar go hÉirinn timpeall 8 go leith n-uaire.

Agus bhí fógraí ann do Pigotts (Gramaphone Records), Switzers (lonnaithe san áit a bhfuil Brown Thomas anois), Tullamore Dew, agus Murdock's (Crua earraí - Dún Laoghaire & Bré). Bhí na ceithre chinn sin ar bharr an leathanach ar an dá thaobh de theideal nó ainm an nuactáin. Bhí dhá fógraí ag a bun, "..On every score Cork!" Odeacork don úrlár (O'Dea & Co, Sr. Wolfe Tone). An dar ceann ag a bun ná ceann le málaí do na mná ó Cassidy's (Sr Seoirse, BÁC).




27.10.15

Dáta don dialann! Más in mBÁC nó Béalfeirste thú!

Bí ag faire amach d’Aisteoirí Bulfin Bhaile Átha Cliath ag tús mhí na Nollag, nuair a chuirfidh siad an seó is déanaí acu, ceoldráma nuascríofa '1915' le hAodh Ó Domhnaill, 1915, ar stáitse i mBaile Átha Cliath agus i mBéal Feirste.

“Roghnaigh siad an bhliain mhícheart.
Roghnaigh siad an Oifig-an-Phoist mhícheart.
Ach bhain a n‑éirí amach (agus a gcuid amhrán) crathadh as Impireacht Shasana!”
Díoladh iomlán na dticéad don seó Nollag deireanach a léirigh Aisteoirí Bulfin, Laraedó (2013). Moltar, mar sin, ticéad a chur in áirithe le haghaidh 1915 go luath! Tá rátaí grúpa ar fáil chomh maith i mbliana. Gach eolas thíos.

• Ionad 1: Amharclann Smock Alley, Sráid an Mhalartáin Íochtarach, Barra an Teampaill, Baile Átha Cliath 8: Dátaí: 2, 3, 4 & 5 Nollaig
Am: 8 pm Áirithintí: (01) 677 0014 agus
Ticéid do na léirithe i Smock Alley: €15 (mic léinn agus pinsinéirí €12; lascainí do ghrúpaí 8 nó níos mó le fáil ach glaoch ar (01) 677 0014 – ráta grúpa €10)

• Ionad 2: Cultúrlann McAdam Ó Fiaich, 216 Bóthar na bhFál, Béal Feirste, Dátaí: 12 Nollaig
Am: 8 pm Áirithintí: (028) 9096 4180

Alt faoin léiriú seo san Irish Times: Dráma nua le hAisteoirí Bulfin, 1915, le stáitsiú thuaidh agus theas. (28/10/2015)

25.10.15

Tá mé ag fás!


Inniú tá céilúradh ar súil sa teach s'againne. Tá sprioch aoise scriosta ag fear a' tí.

Fadó! fadó! (1946)
Nach aisteach an rud é aois? An ionann an duine atá ag scríobh seo agus an "sean duine dóite" a tháinig ar an saol agus an Cogadh mór domhanda díreach thart? Ina aigne níl aon difir ann. Mothaíonn sé chomh óg agus a mhothaigh sé sna caogadaí ach cuimhne air ar eachtraí éagsúla sa chlann agus diadh ar ndiaidh ar chúrsaí taobh amuigh de. Eachtraí mar an Flying Enterprise agus crógacht Captain Carlson. Bás daoine mór le rá mar Rí Seoirse VI Shasana, Stalin agus Píus XII, agus Éirí Amach na Hungáire agus gan a bheith i ndán tuiscint cén fáth nar thug "An Iarthair" cabhair don náisiún beag san. Sputnik!

Ansin na seascaidí - Yuri Gagarin; Bás JFK; Idéalachas an óige, trial as saol na mBráthar agus múinteoireachta; suim sa Ghaeilge;  Comóradh 1916 agus céad chuairt ar an Ghaeltacht; Suim sa Chreidimh - Blian Phádraig Eoin XXIII agus Comhairle na Vatacáine; Ionradh na Seicslóvaice; Cúrsaí Ghnó agus tréanáil sa Ghearmáin; Cearta Sibhialta na Gaeltachta; Iarconnacht 85; An Réalt.

Na seachtóidí: Deora ag bás ró-luath Sheáin Uí Riada; Scoil Dhún Chaoin; Grá agus pósadh agus páistí - nach íontach an méid atá i bhfolach sna trí fhocal sin? Masla an Rialtais ar Chearbhail Ó Dálaigh, Uachtarán na hÉireann; Cuairt Eoin Pól II go hÉireann.

Sna h-ochtóidí: Céad cuairt ar Meiriceá; Obair go chrua; deireadh na chomhlachta sa lag trá eacnamaíochta; I Sasana ag lorg obair; Teacht agus imeacht an galar dubhach; Is dócha gur dubh iad na cuimhne den ndeich mbliana sin - ach aisteach an rud é nach féidir smaoineamh ar rudaí taobh amuigh den saol pearsanta?

Sna nóchaidí: Feabhas ar chúrsaí agus amach ó tholán an bhuandhurachadais; Tosach Read-out agus arís ábalta cuimhneamh ar chúrsaí taobh amuigh; An gluaiseacht charasmatach a chabhraigh go mór le cúrsaí pearsanta; Na páistí ag fás aníos; Titim bhalla Bherlin; Charlie & Garrett; Na céad scéalta faoi mí-úsaid leanaí agus páistí ag sagairt; Táiríde na mban sna "Tearmain Magdaláine!"

An fichiú h-aonú aois, an fabht mílaoiseach nár thárla. Na páistí fásta? Gluaiseacht thiar, cónaí sa Ghaeltacht faoi dheireadh (Iarchonnacht 1985 sa bhlian 2003!). An t-idirlín ann nó as? Bás tuismitheoirí; Acht teanga agus Coimisinéir Teanga; Ionadaí i ngluaiseacht proifisiúnta domhanda - turasanna chuig tíortha éagsúla, Meiriceá agus mórthír na hÉorpa. Teip ar eacnaíomht na tíre; Easpa muinín san Eaglais, sa Stáit, san chóras baincéireachta, sa Rialtas, san Eoraip.

Agus anois? Fós ann. Sláintiúil agus slánchéillí (?).

Agus fós le teacht - nach bhfuil sé ráite ag bárd mór Shasana:
"... Last scene of all,
That ends this strange eventful history,
Is second childishness and mere oblivion,
Sans teeth, sans eyes, sans taste, sans everything."

Ach i ndairíre is le dóchas dírítear ar an saol sna todhchaí de bharr uisce an bháiste mar a dúirt Peadair Aspal fadó:
    "...Déanann sé sibhse a shlánú anois, agus ní mar ghlanadh salachair choirp é, ach mar impí chun Dé ar son coinsiasa ghlain trí aiséirí Íosa Críost.  Chuaigh seisean suas ar neamh agus tá ar dheasláimh Dé agus aingil agus tiarnais agus cumhachtaí ag géilleadh dó."

Buíochas le Dia. "Amen. Tar, a Thiarna Íosa."

20.10.15

"Deichniúr marbh ó aréir!"

Dán scríofa ag Marion Gunne faoin dtubaist a thárla i gCarraig Mhaighin 10/11 Deireadh Fomhair 2015.

Mairgne ar an 10 de lucht siúil na hÉireann a d'éag an tseachtain seo i mo cheantar féin (Dún Laoghaire-Ráth an Dúin), go ndéana Dia grásta orthu, is go dtuga sólás dá maireann dá muintir.

Deichniúr marbh i ndóiteán na hoíche aréir
i mbachlainn gheal Dé go gcastar iad
mar ní móide clos trácht tharstu thar sáile
is do-gooders abhus ag díriú ar chúrsaí eile
ag soláthar bheith istigh agus fáilte
do dhaoine nach dá muintir féin
droim láimhe acu do lucht cónaithe
ar an dealús ar bhéal dorais acu féin
i mbotháin neamhbhuana shuaracha
agus ar thaobh lom an bhothair mhóir
mar an leanbh sé mí d'aois a loisceadh
mar na clanna iomlána de mhuintir misli
a dódh ina mbeathaidh faoi chom oíche aréir
mar ár ndeichniúr marbh.
Marion Gunne 

Beannacht Dé ar anamnacha na marbh! Aiméan!

9.10.15

Casadh na taoide?

Bhí mé ag na pictiúirí aréir.

Ba ceann de na scannáin a bhíonn á theaspáint ag Club Scannáin Shailearna sa Seanscoil anseo i gConamara gach Deardaoin. Ní minic a bhíonn seans agam freastal ortha ach nuair a chonaic mé ábhar an scannán áirithe ann cheap mé go raibh cineál gaol ann idir a théam agus an coimhlint éagothrom idir pobal áitiúl eolasach Árann agus ár Rialtas maorlathach aineolach atá fós ar siúl.

Scéal pearsanta John O’Brien a bhí sa scannán seo, I mBéal na Stoirme*, a rinneadh thar thréimhse ocht mbliana. Iascaire beag ó Inis Bó Finne é a sheas roimh na húdaráis san Eoraip agus anseo in Éirinn chun a chearta iascaireachta seanbhunaithe i bhfarraigí Dhún na nGall a chosaint. Léargas a bhí ann ar na dúshláin mhóra a bhíonn le sárú ag iascairí beaga agus ag na pobail ina maireann siad. Bhí léiritheoir an scannáin Loic Jourdan is láthair leis ceisteanna a fhreagairt agus níos mó eolais ar an scannán a roinnt linn.

Is oileán beag nach bhfuil ró fhada ón mór thír i dtuaisceart Dhun an nGall é Inis Bó Finne. Diaidh ar ndiaidh tá rialacháin agus rialacha atá déanta ag na húdaráis i mBaile Átha Cliath agus sa Bhruiséal ag réabadh agus ag scriosadh phobail oileánda mar Inis Bó Finne. Baineann na rialacha céanna le gach duine sa chomhphobail gan tagairt no gan bacadh do riachtainisí na phobail beaga stairiúil traidisiúnta seo.

Is iascairí iad muintir Inis Bó Finne agus de réir rialacha a chuir Rialtas Bheaile Átha Cliath i bhfeidhm tógadh a slí bheatha uatha gdtí an pointe nach raibh cead acu iasc ar bith a thógaint ón bhfarraige, fiú an baoite a úasáideadh le gliomach nó portán a gabháil. Creid nó ná creid bhí ortha anois iasc reoite a cheannach ó lucht na dtrálaer mór atá ag scuabadh iasc go rialta ag fíor na spéire uatha. I gceann de na cruinnithe léitear tras-scríbhinn de theachtaireacht ó ceann de na trálaeir mór céanna ag iarraidh eolas a fháil ar shuíomhanna nó na háiteanna ina raibh potaí gliomaigh ionas go mbeadh siad i ndán trálú gan chuir isteach ortha! Seo in áit nach raibh ceart ag an iascaire tradisiúnta na háite aon iascaireach a dhéanamh.

Léiríon an scannán an bealach ar chuaigh sé chuig na hoileán eile i nDún na nGall, Tóraigh agus Árann Mór agus fuair sé daoine sa bhaile a bhí sást seas leis, mar an sagart, an Ath John Joe in Árann Mór, oileánach é féin ach go raibh a oileán tréigthe cheanna féin. Ansin ag lorg níos mó tacaíocht chuaigh sé i dteangabháil le hoileánaigh agus iascairí eile ar fud na hEorpa, sa tSualainn, sa Bhriotáin agus an Chorsaic sa Meán Mhuir. Cé go raibh gach oileán difiriúil bhí an fhadhb céanna acu le maorlathais náisiúnta agus Eorpacha.

John O'Brien
Chuaigh sé go dtí an Bruiséal. Tá na radharcanna sa scannán ansin i measc na cinn is éifeachtaí ann. Léiritear an obair crua a bhí roimh an oileánach simplí nach raibh uaidh ach bheit sa bhaile ag obair mar a rinne a shinsear leis na cíonta. Trácht dianghlórach - sráideanna plódaithe - pasáistí fada gan críoch - cruinnithe síoraí agus seomraí ostáin doicheallach neamhtharraingteach - daoine neamhthuisceanach.

Bhuail sé le an chuid daoine ar ndóigh, cuid acu a bhí sásta cabhrú leis agus cuid eile gur cuma leo. Dár liomsa tháinig beirt politeoirí go maith as, Pat the Cope a bhí ina Fheisire Eorpach i rith an ama agus an Coimisinéir Iascaireachta, Maria Damanaki, arb oileánaí í féin. Dár liomsa an cuid is mó de na poiliteoir bhi an port céanna acu agus a chualamar le déanaí i gconspóid oileánach eile le deanaí - an proiséas a leanúint.

Tár éis ocht mbliana fógródh polasaí nua Eorpach i gcúrsaí iascaireachta anuireadh a thug, don gcéad uair, aitheantas do na phobail bheaga traidisiúnta. Agus anois tá gach rud i geart? Níl faraoir. Tá ar an Rialtas s'againne gníomhú ar an bpolasaí seo anois agus mar a dúirt an té a dúirt, "...tic-toc, tá an t-am ag sleamhnú agus más fíor gur go mall a mheileann muilte Dé, is léir gur níos moille fós a mheileann muilte an státchórais..." 

An slua a bhí ag an scannán ag impí ar an Rialtas moltaí an Fothchoiste um Iascach a chuir i gcríoch
Léiríonn an scannán seo John O'Brien agus é ar a thuras fada ó 2006 go 2014, turas nach raibh gan íobairt mór dó féin is dá chlann. Chaill se imeachtaí sa chlann comóradh 4 agus 7 bliana dá ioníon mar shampla.  Agus anois tá bagairt eile ann ar shaol Phobal Inis Bó Finne. Tá caint ar Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta a dhéanamh den gceantair sin de Dhún na nGall, Tóraí agus Inis Bó Finne san áireamh. Agus mar a dúirt John O'Brian féin, níl fhios aige an bhfuil an fuinneamh aige anois le troid eile a thosú.

Tá ceachtanna le foghlaim anseo. Tá ceacht le foghlaim ag pobal na Gaeltachta "nach dtiocfaidh gíog ná míog astu féin go mbeidh sé rómhall," i bhfocal Sheasaimh Uí Chuaig.  Tá ceach le foghlaim ag an stáit chóras, a bheith i gcónaí ag éisteach leis an bpobal. Agus tá ceacht le foghlaim ag na polaiteoirí. Bhí sé spéisiúl nach raibh ach Feisire amháin as Éirinn a bhí gníomhach san obair seo. Bhí sé spéisiúl nach raibh teachta dála níos ghníomhaí sa troid seachas a bheith ann don "gairm ghrianghraf" nuair a thug Taoiseach na h-ama chuig Árann Mór.

Is fiú go mór an scannán seo a fheiscint agus níos mó ná ceachtann a fhoghlaim as.

*Breis eolas faoin scannán i mBéarla anseo: A Turning Tide in the life of Man.

Féach leis ar shuíomh facebook: Irish Islands Marine Resource Organisation  agus ar suiomh idirlím: Cumann Acmhainní Mara Oileáin na hÉireann (Béarla don cuid is mó!)