9.12.21

Cabhlach nó bólacht!

Nach ait na rudaí a smaoiníonn tú agus tú i di dhuiseacht sa leaba san oíche. Thosaigh mé ag smaoineamh ar rud éigin faoin "mbólacht Éireannach" agus gur ceart dúinn méid na beithí a laghdu. Bhí beithí i gcónaí in Éirinn ach carannaí? Nach bhfuil i bhfad níos mó damáiste á déanamh ag carr don atmaisféar na an bó?

Peter 1845-1894
Rugadh mo Shin Shean Athair sa bhliain 1845 sílim gur faoin dtuath áit éigin i gcontae Loch Garman - tá Tuaim na nDuillí agus Cúil na hEorna luaite mar cheantair na clainne san aimsir sin, tá siad taobh le chéile pé scéal é . Peter ab ainm dó agus tá beagáinín eolas againn faoi agus sean phictiúr. Tá John luaite mar athair ar siúd ach dár lena theastas phosadh bhí sé básaithe sular ar phós Peter sa bhlian 1878 in Inis Cóirthe. Fuair sé bás sa bhliain 1894 ag aois 49.

Ní raibh carr ar bith ag an mbeirt. 

Rugadh mo shean athair sa bhliain 1889 in Inis Cóirthe agus ní raibh sé ach 10 mbliain d'aois nuair a chailleadh a athar. Bhí seisear eile sa chlann go bhfios dúinn. Bhí aithne agam ar chuid acu. Bhíodar fós ina chónaí in Inis Cóirthe ar lá an Daonáireamh sa bhliain 1901. (Spéisiúil go scríonn mo shin sean mháthair go bhfuil Gaeilge agus Béarla aici acg Béarla amháin ag na páistí!)

Ní raibh carr ag an gclann, agus cinnte ní raibh eolas acu ar chonas carr a thiomáint.

Phós mo shean athair sa bhliain 1907 sna Crosa Beaga ach seoladh i mBaile Átha Cliath a thabhairt aige faoin am sin. Bhí deichnúir clainne acu. Roinn mé eolas ar a thárla don chlann sin i rith Seachtain na Cásca 1916 roinnt bliain ó shin. Seans go tiománadh iad ag an am sin ach ní raibh mo shean athair iábalta carr a thiomaint. Agus go bhfios dom níor thiomáin éinne sa chlann.

Phós m'Athair féin sa bhliain 1944 agus go dti na caogadaí ní raibh carr againn mar chlann cé go raibh m'athair i ann tiomáin ní raibh carr aige go dtí deireadh na caogadaí. D'fhoghlaim mo mháthair conas tiomáint ansin.

Faoi deireadh na seacaidí bhí dhá charr againn.

Bhí seisear clainn ag mo thuismitheoirí agus táimíd go léir i ann tiomáint.

Ta deich charr againn.

Ní dhéanfidh mé iarracht ar an méid carranaí atá ag an gcéad glúin eile ach samhlaidh tá cúigear déag ann agus ar a laghad tá carr an duine ann - sin cúigear deag - ar a laghad. In áit nach raibh carr ar bith sa chlann 100 bliain ó shin.


Níl an cead glúin eile ach ag fás ach cé tá fhios acu an mbeidh carranna acu ag scríosadh an atmaisfir agus muida ar shlí na firinne. Nó b'fhéidir gur carr aibhléise a bheidh ag chuile duine acu! 

Cá bhfios?


22.11.21

Taighde tonnta.


Bhí giolc aréir ag Nuala Ní Chonghaile (@geabstaire) aréir agus pictiúir de "modúl gealaí" ar thaobh locha. D'aithin mé an áit, Loch an tSean Bhaile atá ar an mbóthar ó dheas ón ár dteach ag Caorán na gCearc.

Bhíos fiosrach!

Chuaigh mé ar siúlóid ar maidin ann. Bhí an lá go h-aoibhinn.  Ní cheapfá gur Mí na Samhna atá ann, gan gaoith ar bith agus spéir glán grianmhar.

Tháining mé ar an áit ar a raibh an gléas aisteach seo. Is stáisiún aimsire atá ann. Ar amharaí an tsaoil bhí carr páirceáilte ar thaobh an bhóthair agus bhí beirt ón gcarr ann. Duine amháin a bhí istigh sa loch. 

Bheannaigh mé dóibh nuair a tháinig an fear amach as an uisce. Dúirt sé nach raibh sé ró dhomhain - 75cm ar a mhéid. Níl iasc ar bith ann dár leis.

Is cosúil gur tógra de chuid Coláiste na hOllscoile BÁC atá ann. Tá siad ag meas cúrsaí aimsire ann agus chomh maith le sin tá siad ag deanamh staidéar ar tonntracha. Tá baint aige le h-obair atá ar siúl acu in Inis Meáin.

Déanan sé tomhas ar luas gaoithe, teocht, brú atmaisféarach agus tá ceamra ann le súil a coimead ar an aimsir chomh maith.

Is suiteáil sealadah atá ann agus beidh deireadh leis i rith na seachtaine. Tá súil acu teacht thár n-ais i mí Márta - "Nuair atá an aimsir níos gairbhe!!!" Idir an dá linn tá brathadóir á fhágal sa loch ag tomhas airde na tonntracha i rith an giemhradh is dócha.

An Stáisiún Aimsire ag an gCaorán - tá ceamra istig sa "pod" atá taobh leis.

Tá tuairiscí faoin dtógra i bhfoirm blaganna ar an suiomh Highwave-Project (Béarla)

@HIGHWAVE53

15.11.21

Féidearthacht?

Nuair a tháinig Covid beagnach dhá bhliain ó sin cheap mé go mbeadh neart ama agam le n leabhair atá (i gcónaí) ar an mbórd le leamh. Faraoir níl fhios agam cén fáth ach ní raibh me i ndán socrú síos le leabhair ar bith. Thosaigh mé ar leabhair Bhreandáin Uí Eithir, "Lig sinn i gcathú!" ach níor éirigh liom é a chríochnú.

Thug mo iníon leabhair Bharack Obama - "A Promised Land"* don Nollaig agus thosaigh mé ar timpeall dhá mhí ó shin. Mórleabair atá ann 750 leathannach ann agus cúntas ar a thogha agus a chéad cheithre bhliain mar Uachtarán ar an bPhoblacht mór trasna na farraige siar uainn. Thóg se breis is trí mhí len é a chriochnú cé go raibh sé éasca le léamh.

An céad rud a thug mé faoi deara ná go raibh sé i ndán scríobh, agus scríobh go maith. Is cúntas pearsanta atá ann agus faigheann muid radharc ar a shaol mar fear pósta, fear clainne agus polaiteoir ar ndóigh.

Cé gur chuaigh sé isteach chun saol na ndaoine a fheabhsu - "Is Féidir Linn!" - b'é an chead ceacht a fuair sé amach ná nach bhfuil Uachtarán Stáit Aontaithe Meiricea uile cumhachtach. Ar bhealach is cineál priosúnach atá ann. Ceacht eile a fhoghlaim sé ná gur chuir polasaí eachtrach Rialtas Mheiriceá isteach ar na rudaí maithe a bhí sé ag iarradh a dhéanamh dá thír féin.

Bhí cineál íontas orm go bhfuil na hainmneacha ceanna mar "dramatus porsonae" i bpolaitíocht na tíre, Nancy Polosi, Mitch McConnell, Antony J Blinken, agus ar ndóigh Joe Biden atá fós gníomhach i gcúrsaí polataíochta.

Léiríonn sé sa leabhair fás ar an scoilt mór i bpolataíocht na tíre. Is cuimhin liom ar thuras go Meiriceá bhí mé ag caint faoi chuairt "bhúr n-Uachtarán" ar Éirinn. Duradh go borb liom "He's not our President!" 

Tá léiriú aige ar an fás seo, an "Tea Party" agus naimhdeas Dhonald Trump ar a bhealach le bheith ina ceannaire ar na Poblachtánaigh. Ach bhí sin sna todhchaí.

Tá caibildil faoi leith ann faoi thóraíocht Osama Bin Laden agus conas ar aimsíodh é agus é a mharú ag saighdiúirí agus Obama féin agus a fhoireann ag breathnú ar ar scáileán i gcúl seomra sa Teach Bán. Deiireann sé cén fáth nár foilsíodh pictiúirí de tár éis a bháis agus gur adhlacadh é sa bhfarraige.

Leiriú suimiúil ar chonas a oibríonn saol polataíochta sna Stáit agus ar chumhacht agus ar mhalairt chumhachta "Cheannaire an Domhain!"

Is dócha go mbeidh leabhar eile uaidh ar ar an dara théarma.

Chuir sé mé a smaoineamh an mbeadh a chomharba mar Uachtarán i ndán leabhair mar seo a scrobh? An mbeadh Taoiseach sa tír seo? Ní féidir liomsa dírbheathaisnéis ó pholaiteoir ar bith a ainmnú seachas trí leabhair suimiúil Earnán de Blaghd. Bhfuil aon cheann eile ann?

* A Promised Land, Barack H Obama, Viking (Penquin) 2020 ISBN: 978-0-241-49151-5 

26.10.21

Scéal ón Dhrochshaol.

“Níor tharla sé seo dúinn. Sé an chaoi ar déanadh é seo orainn."

Níl fhios agam go díreach céard a bheadh ann nuiar a chinneamar dul chuig an bpictiúrlann inné. "Arracht" a bhí ar siúl agus bhí fhios againn gur scannán faoin aimsir an Ghorta Mhóir a bhí ann agus go bhfuair sé an-mholadh ó na léirmheasteoirí.

Dónal Ó Héalaí
Cuireadh fotheidil i mBéarla leis an léiriú a chonaicamar. Tá mé beagáining bodhar agus cabhraíonn siad liom ach níor theastaigh uaim iad a bheit i mBéarla ach amháin nuair a bhí Béarla á labhairt sa scannán ach aisteach go leor ní raibh fotheidil ar bith ansin - Gaeilge nó Béarla - ag an bpíosa sin den scannán.

Scannán cumhachtach, géarchúiseach, coscrach a bhí ann. "Arracht" a bhí air agus dúirt na fotheidil gur "Monster" a bhí ar seo. Ach tá an focal sin sa Bhéarla i bhfad ró-thanaí mar mhiniú ar an focal "Arracht!" Tá miniú i bhfad níos mó, níos doimhne sa Ghaeilge ar an bhfocal. Sa scannán féin ní duine a bhí ina arracht ann. Ní h-ea bé an arracht ná an gorta féin. An arracht gan stopadh a bhí ag réabadh agus ag scrios pobal na tíre. (Tá miniú eile ar an bhfocal ag tearma.ie agus sin "juggernaut" agus dairíre b'shin an gorta mór gan aon amhras - "juggernaut" nár stop.)

Is scéal fear amháin, Cólman Ó Searcaigh, a chlann agua a chomharsanacht atá sa scannán seo. Ar dtús feiceann muid an gnáth saol a bhí acu. Bocht go cinnte ach pobal ag cabhrú lena chéile agus ag caitheamh aimsire ina gcomhluadar féin ach iad faoi cúing na tiarnaí talún agus a mbáillí. Chuir sé tús scéal Cnoc na Gabha i gcuimhne dom cé go raibh muintir an Iarthair i bhfad níos boichte ná muintir bhailte Thiobrad Árainn sa leabhair úd.

Ach bhí scamall eile ann agus sílim gur b'shin an Arracht i ndairíre a tháinig go cruachroíoch, go cruálach ón oirthear - dúchan na bhfataí. "Tá sé in Áth Luain" a dúirt an chuairteoir agus bhíodar ag guibhe nach dtagadh sé anoir chuchu.

Ach tháinig! 

Scriosadh saol agus beatha na háite gan trua gan taise agus gan tuiscint ón dTiarna Talún. Spreag an aicíd seo fuath ciníoch i gcoinne na tiarnaí talún agus na báillí. Spreag sé easaontas i measc an phobal chomh maith ag troid lena chéile agus ganntanas bia uafásach. "Cén fáth ar thárla sé seo dúinn?" d'fhiafraigh an bhean bhocht ar Cólmán. “Níor tharla sé seo dúinn. Sé an chaoi ar déanadh é seo orainn,” a deireann sé. 

Is féidir an scéal a léamh i léirmheasanna eile idir Gaeilge* & Béarla ach dár liomsa is beag scannáin a chonaich mé a bhí ioncurtha leis an gceann seo. Tá an aisteoireacht thar barr. Léiríodh pearsa uasal an príomh duine sa dramá go cairéis ag Dónal Ó Héalaí mar Cólman, agus sreabhadh an ghorta mór ag bádh a mhuintire agus a phobal.

Coimead an scannán seo ár n-airde ó tús go deireadh. Bhí an scannánaíocht go maith ach níor chuir sé isteach ar an scéal. An ceol, ag Kila, mar an gcéanna. Bhí ar n-aird dírithe ar an scéal féin agus cás Cholmáin an t-am ar fad.

Muna dtéann tú ag aon scannán eile i mbliana ná chaill an ceann seo.

* Léirmheas ó Breandán M Mac Gearaild i dTuairisc.ie: Taispeántas inchurtha lena bhfaighfeá in aon teanga ó Dhónall Ó Héalaí sa sárscannán ‘Arracht’ (15/10/2021)

Arracht
Scríbhneoir/Stiúrthóir: Tomás Ó Súilleabháin 
Léiriú: Macalla
Aisteoirí: Dónall Ó Héalaí, Dara Devaney, Saise Ní Chuinn, Siobhán O’Kelly, Eoin Ó Dubhghaill, Michael McElhatton

23.10.21

Céiliúradh Fhuaim na hÉireann - 6 Samh. 2021

Glacfaidh na céadta píobairí ar fud na cruinne páirt in imeachtaí ar an 6ú Samhain le ceiliúradh a dhéanamh ar Lá Idirnáisiúnta na bPíob Uilleann.

 Lárionad NPU,Shráid Henrietta, BÁC
Beidh an lá, ina ndéanfaidh píobairí ar fud na cruinne ceiliúradh ar ‘Fhuaim na hÉireann’, ar siúl Dé Sathairn, 6 Samhain 2021.

Ó chuir Na Píobairí Uilleann (NPU) tús leis sa bhliain 2011, tá fás suntasach tagtha ar Lá Idirnáisiúnta na bPíob Uilleann, agus i mbliana beidh breis agus 50 imeacht ar siúl in os cionn 23 tír. Ina measc na dtíortha sin tá An tSeapáin, Cúba, An Astráil, An Indinéis, An Airgintín, SAM, Meicsiceo, Ceanada, an Iodáil, an Fhrainc, an Spáinn agus, ar ndóigh, sa bhaile in Éirinn.

Beidh láthair cháiliúla ar nós Stáisiún ‘Grand Central’ i Nua Eabhrac, Trá Copacabana sa Bhrasaíl, Caisleán Stormont i mBéal Feirste, agus Teach Solais Rinn Duáin i Loch Garman in úsáid i mbliana, agus eagarthóirí agus rannpháirtithe úra ag glacadh páirte chuile bhliain.

I mbliana, cuirfidh NPU píobairí ó Éirinn chuig imeachtaí a eagraíodh in Madrid, Parma, Londain agus Cardiff, le caidreamh láidir atá bunaithe ar ghrá coiteann don phíobaireacht a bhunú agus a chothú.

Agus baill ag NPU ar fud na cruinne, cuireadh tús le Lá Idirnáisiúnta na bPíob deich mbliana ó shin mar chuid de chlár leathan for-rochtana na heagraíochta, a bhfuil sé mar aidhm aige pobal idirnáisiúnta píobairí a thabhairt le chéile, agus an uirlis a chur ar fáil do phobal níos leithne.

Cuirfidh eagarthóirí áitiúla – cuid díbh nach bhfuil baint ar bith acu le hÉirinn ó dhúchas – ceolchoirmeacha, seisiúin déantús agus choinneáil píob agus taispeántais ar siúl i ndánlanna, in ionaid ealaíon agus cultúir, i leabharlanna agus i dtithe tábhairne.


@Napiobairi #Ceol


13.10.21

Ciúnas cheoil!

"Chuidigh sé go mór le ceol na hÉireann a chur ar fáil do dhaoine fud fad an domhain agus, fríd é sin a dhéanamh, tharraing sé aird ar fhuaim leithleach na bpíopaí uilleann." 

Bhí mé díreach tár éis mo phíosa a scríobh faoi Sheán Ó Riada (Vertical Man) nuair a thánaig scéal ar bhás laoch cheoil Tony McMahon - fear an mbosca cheoil nach raibh a leithéad ann le fonn mall a seinnt agus a bhí ag an am ceanna an ceaoil is bríomhaire a thabhairt a chuirfeadh chuile ladhar i halla nó seomra ag thapáil nó fiú ag damhsa.


Ansin inné bhí scéal againn ar bháis laoch eile - Paddy Moloney, píobaire. Céard is féidir a rá ach go bhfuil saibhreas ioncurtha cheoil imithe uainn. Cuireadh ráiteas amach ag Na Píobaire Uileann atá, mar aon linn go léir, faoi bhrón. 

Bhí Paddy ina bhall bunaitheach de Na Píobairí Uilleann chomh maith le bheith ina bhall bunaitheach de The Chieftains, buíon cheoil a bhain cáil idirnáisiúnta amach.

Bhí Paddy ina laoch i saol na hÉireann. Chuir sé ceol traidisiúnta na hÉireann agus ceol na bpíopaí uilleann ar ardán os comhair an tsaoil mhóir.

Thug príomhfheidhmeannach Na bPíobairí Uilleann, Gay McKeon, ómós do Phaddy inniu: “Píobaire eisceachtúil ann féin ab ea Paddy Moloney. Bhí sé ina cheoltóir thar a bheith cruthaitheach agus ina ealaíontóir cumhachtach ar ardán.

Chuidigh sé go mór le ceol na hÉireann a chur ar fáil do dhaoine fud fad an domhain agus, fríd é sin a dhéanamh, tharraing sé aird ar fhuaim leithleach na bpíopaí uilleann. Bhí ról ceannasach ag Paddy i mbunú Bhord na bPíobairí Uilleann sa bhliain 1968 i gcuideacha leithéid Breandán Breathnach agus Séamus Ennis, agus is cinnte gur spreag sé muinín san eagraíocht úrnua fríd a chuid ceoil agus fríd a chuid oibre mar ealaíontóir. Thug sé ar ghlúin úr iomlán eile tabhairt faoi na píobaí uilleann mar uirlis agus ceol na hÉireann a sheinm. Tá duine de na healaíontóirí is tábhachtaí agus is mó clú sa tír i ndiaidh imeacht uainn agus níl léamh, scríobh ná inse béil ar mhéid a oidhreachta agus a d’fhág sé ina dhiaidh.

Thar ceann Na bPíobairí Uilleann agus phobal na píobaireachta maraon ba mhaith liom comhbhrón a dhéanamh lena bhean Rita, a mhic Aonghus agus Pádraig agus a iníon Aedín, leis na ceoltóirí a chaith mórán ama ag seinm leis agus lena chairde iomadúla ar fud an domhain. Leaba i measc na naomh go raibh aige.”

Rugadh Paddy i nDomhnach Cearna sa bhliain 1938. De réir mar a bhí níos mó daoine ag léiriú suime i gceol traidisiúnta na hÉireann chuir Paddy dúil sa cheol céanna. Tharla sé go mbeadh sé ar dhuine de na daoine a chuirfeadh síol an cheoil ag fás i gcré an domhain.

D’fhoghlaim Paddy ón sár-mháistir píobaireachta Leo Rowsome sna 1940í agus bhain sé cáil amach dó féin mar cheoltóir óg cumasach. Ina dhiaidh seo thosaigh sé ag seinm le Ceoltóirí Chualann faoi Sheán Ó Riada agus bhunaigh sé Na Chieftains sa bhliain 1962.

Sheas Paddy chun tosaí i measc cheotóirí ár linne lena chumas cóirithe agus lena thaifeadadh ceoil le The Chieftains. Ag deireadh na 1960í agus na 1970í chuidigh a shaothar mar léiritheoir le Claddagh Records seasamh ealaíonta ar leith a bhaint amach chan amháin in Éirinn ach thar lear fosta.

Bhí Paddy rí-lárnach d’fhuaim The Chieftains lena chuid ceoil ar an phíb uilleann agus ar an fheadóg. Bhí sé ábalta agus cumasach mar ealaíontóir agus, thaire seo, de bharr go raibh sé ina shár-léiritheoir comhoibritheach bhain an grúpa cáil amach ar fud an domhain. Bhí bród orainn uilig go léir astu agus is boichte de thír í Éire inniu.

Go raibh siad beirt leis an buíonn mór ceolteoirí atá imithe uainn sa bhflathas cheana. Nach íontach agus draoíochtúil an ceol a beidh le cloisint ag na naoimh agus ag na haingil go deo!

@Napiobairi #Ceol

7.10.21

Vertical man - Seán Ó Riada.


Tá muid a smaoineamh ar shaol agus ar shaothar agus ar oidhreacht Sheáin Uí Riada sna laethanta seo. Cailleadh é caoga bliain ó shin.

Is maith is cuimhin liom Domhnach a bháis agus an conas a chuaig sé i bhfeidhm orm. Tháinigh na deora chugam! Níor thárla sé sin dom nuiar a fuair éinne eile bás, fiú mo thuismitheoirí féin. Cén fáth?

Ní raibh aithne orm air an bhfear. Sea, chonaic mé é ag coirmeacha cheoil. Ní raibh mé ag an ceann mór sa Gaeity ach bhí mé ag ceann speisialta a bhí aige le Ceoltóirí Chualann ag Ardán Phort an Iarla nuair a bhí an Ollscoil ann. Is cuimhin liom é a bheith ag Club Oireachtais san RDS lena bhean Ruth agus a bheocht agus an meas a bhí ag an gcomhluadar ortha beirt. Is dócha gurb é trén gceol a bhí cineál aithne agam air nó ar an mbrionglóid a bhí ann ina chroí aige. Bhí fhios agam in mo chroí féin go raibh rud éigin luachmhar imithe uainn. Bhí mé ag smaoineamh ar gceol agus an ardú anama sna todhchaí a bheadh ciúinithe do mhuintir na hÉireann.

Bhí na ceirníní go leir ó Ghael Linn agus ceann ó Chladagh Records (le Nomos Uimh 1 - Hercules Dux Ferrariae agus amhráin á chanadh ag Bernidette Greevy faoin dtideal "Vertical Man") agam. Mhothaigh mé rud éigin ina chuid cheoil. Mothaím fós é gach uair a cloisim píosa dá chuid. Tá an obair a rinne sé le ceol tradaisiúnta na tíre thar a bheith tabhachtach agus b'fhéidir go bhfuil níos mó cháil ar sin agus a cheol don Aifreann. Ach tá an ceol clasaiceach an suimiúl chomh maith. Tá samplaí le cloisint at shuiomh an Contempory Music Centre. Éist leo!

Bhí clár ar RTÉ 1 le Blathnaid Ní Cofaigh agus mac Sheáin, Peadar Ó Riada, ag caint. D'inis Peadar an scéal faoi conas a bhí air áit a athair a thógaint ag an harmonium i séipéal Chúil Aodha. Bhí Seán san oispidéal agus d'iarr sé air - stócach 17 mbliain d'aois - an Aifreann "a thógaint" ar an nDomhnach. Cé go raibh amhras ar Pheadar rinne sé é ar an nDomhanch sin é, ach ceithre seachtaine ina dhiadh sin is ag socraid a athar a bhí sé ag seinnt. Bhí brón agus briseadh chroí i bhfreagra Bhlaithnid, "Oh a Pheadair!" agus bhí mé thár n-ais agus ag cloisint an nuacht ar an nDomhnach úd caoga bliain ó shin, fiú deoir nó dhó i mo shúile!

An dá Sheán.
Bhí agallamh le cara mór Sheáin, Seán Ó Sé, ar chlár Tristan Rosenstock ar Raidío na Gaeltachta le déanaí chomh maith. Ba léir an grá a bhí ag an dá Sheán dá chéile agus cheap mé anois is arís nach mbeadh Seán (Ó Sé) i ndán leanúint ar aghaidh leis an agallamh.

Bhí an chlár ar An Saol ó Dheas ar Raidio na Gaeltachta chomh maith ina raibh an seachtar pháiste  ag cuimhneamh ar a dtuismitheoirí agus iad óg. 

Tá oidhreacht Sheáin Uí Riada beo fós agus mairfidh sí go deo. Tá muid go léir faoi chomaoin aige ní hamháin as an ceol a d'fhag sé linn ach as an fhás agus a fhorbairt a tháinig ar an gceol sa tír ó shin.

I measc chóir na nAingeal go raibh sé agus a bhean.

12.8.21

Bricfeasta le scata béir!


Bhí ocras orainn.

Chuamar isteach go luath ar maidin soir go dtí an cathair. Agus an coinne thart cuamara ag lorg le bricfeasta a bheith againn. Thiomáin mé tré Sráid Dominic agus thug mé faoi dearadh na focail "café, boulangerie and pâtisserie," ar fhuinneoig siopa ar thaobh na sráide. Ní raibh aon áit phairceála ansin agus leanamar mar sin ar aghaidh go h-ionad phairceála na Coiribe.


Shiúlamar ansin thíos Sráid an Siopaí le bricfeasta a fháil i McCambridges ach is cosúil nach bhfuil an café ansin ar oscailt go fóill. Leanamar ansin chuig "Le Petit Délice!" ar Shráid an Phríomhgharda. Ach arís, cé go raibh sé ar oscailt bhí an café istigh dúnta. Bhíomar comgarach go leor go Sráid Doiminic agus chinneamar ar an "café, boulangerie and pâtisserie," a thrialadh. (Is ar an sráid céanna a bhí caifé cháiliúl Banana Phoblacht fadó!)

D'aimsíomar an áit - "Rouge" a bhí mar ainm ar an áit agus bhí cáil ar an áit sa ré réamh-choróinvíreas mar bhialann d'árd chaighdeán cócaireachta Fraincíse ach anois is café a osclaíonn go dtí 4.00 sa tráthnóna. Agus bhíomar in ndán ithe istigh.

Ach bhí slua béar ann romhainn a chuir leis an atmaisféar. B'fhéidir gur ceart an focal "milieu" a úsáid mar bhí an áit an chosúil le caifé aon áit sa bhFrainc.

Bhí croisant ag mo bhean agus croque monsieur agamsa. Sílim gur i gCannes na Fraince a bhí mé nuair a bhí croque monsieur agam cheanna. Agus bhí an beatha ioncurtha le h-aon café sa tír sin anseo i gCathair na dTreabh.

Ní fios dom cad a bhí ag na Béir bhíodar fós ann nuair a fhágmar an áit!

Beidh muid thár n-ais.

3.8.21

Tragóid maidne!

Is maith liom mo chéad cupán cáife ar maidin.

I ndairíre is cineál ócáid dheasghnách é bricfeasta dom gach maidin.

Bím-se éirithe roimg gach éinne sa teacha agus ullmhíonn mé cáife ceart iodáileach dom féin. Bainim úsáid as gléas espresso (6 cuipáin) agus líonaim cupán mór - babhla i ndairíre - leis. Ansin déanaim an báinne a cúrú - tá treallmh againn chun é sin a dheanamh go huathoibríoch - agus doirteann ar an gcáife é.

Leath-chluais
Bíonn tósta - arán bán ar ndóigh - ullamhaithe agam cheanna. Agus tá nuachtáin an lae roimhe ós mo chomhair agus Nead na Fuiseoige ar siúl sa chúlra.

Agus tá mé ar mo sháimhín só...

Ach ar maidin loiteadh na deasgnáithe go tobann orm.

Bhí mé leath bhealach tré slisne tósta le sú oráiste air. Thóg mé suas an cupán lán chuig mo bheola nuair a bhris cluas an chupáin. Is beag ná gur báthadh mé agus chuile rud thár timpeall orm. Bhí an tádh liom nach raibh sé ró the - de gnáth níl cáife na hiodálaigh ró the (rud nach dtuigeann an cuid is mó de cáiféanna na hÉireann) agus ní raibh mé ró dhóite ach bhí orm mo chuid éadaí a athrú agus ar ndóigh an praiseach agus an trí-na-chéileachas ar an mbord agus ar an úrlár thár timpeall air.

Ach an rud is mó a chuir isteach orm na cailiúnt an chupáin mhóir cáife ar maidin mar b'shin an t-aon chupán mór a bhí fágtha sa teach... Cad a dheanaimíd feasta gan cupán mór....?

• Féach Deireadh Nós (28/2/2013) agus Ceiliúr éan agus espresso foirfe! (7/3/2016)

31.7.21

Saotharlanna Nuálaíochta oscailte.


D'oscail Heather Humphreys T.D., an tAire Forbartha Tuaithe agus Pobail,an t-ionad saotharlainne nuálaíochta atá forbartha ag Údarás na Gaeltachta i gteic@An Spidéal i nGaeltacht na Gaillimhe. Tá na háiseanna saotharlanna forbartha mar áis nuálaíochta do ghnóthaí atá lonnaithe sa mol digiteach agus a bheadh ag forbairt coincheapa nó i mbun tástála ar tháirgí. D’oscail an tAire an trí saotharlann ina bhfuil dhá chomhlacht éagsúil ag feidhmiú faoi láthair.

Dúirt an tAire, "Tá ríméad orm na saotharlanna seo a oscailt ag gteic@An Spidéal agus a fheiceáil mar atá an mol seo ag úsáid na teicneolaíochta agus na heolaíochta chun an cian oibre a chur chun cinn. Léiríonn an togra seo cumhacht na nascachta chun gnóthaí d’ardchaighdeán a mhealladh chuig ceantair tuaithe cosúil leis An Spidéal i nGaeltacht Chonamara.
"Léiríonn comhlachtaí cosúil le HiTech Health agus Epitheal gur féidir le gnóthaí fás agus forbairt is iad ag obair as moil tuaithe agus nach gá a bheith cóngarach do chathracha nó bailte móra chun rath a bheith ar do ghnó.
"Tá an cian oibre agus tógáil gréasán náisiúnta d’os cionn 400 mol mar chuid lárnach do pholasaí Forbartha Tuaithe an Rialtais, Ár dTodhchaí Tuaithe. Tá muid an-sásta a bheith ag tacú le hÚdarás na Gaeltachta agus iad ag leathnú a ngréasán gteic ar fud na gceantar Gaeltachta sa tír.”

Achar 86 méadar cearnach atá i gceist leis na saotharlanna atá forbartha i gteic@An Spidéal agus á n-úsáid d’fheidhmeanna éagsúla saotharlainne ag cothú éiceachóras fíor fheiliúnach do ghnóthaí atá ag tosú amach. Tá na saotharlanna suiteáilte amach le háiseanna uisce agus doirteal agus binsí oibre le córais aerála sa gcaoi is go mbeidh trealamh sainfheidhmeach ag obair go héifeachtach sa tsaotharlann. Is féidir an caighdeán is airde maidir le hanailís fisiciúil, cheimiceach agus DNA agus réimsí teicniúla gaolmhara a chur i gcrích sna saotharlanna agus cuireann seirbhís den scoth ar riachtanas oibríochtúil na gcomhlachtaí HiTech Health agus Epitheal, atá lonnaithe iontu.

Tógadh gteic@An Spidéal le tacaíocht suntasach maoinithe faoin gCiste um Athghiniúint agus Forbairt Tuaithe le blianta beaga anuas agus fógraíodh an tseachtain seo caite go raibh os cionn €424,000 de mhaoiniú ceadaithe faoi Scéim Connected Hubs na Roinne Forbartha Tuaithe agus Pobail chun uasghrádú a dhéanamh ar 15 ionad gteic maidir le héifeachtacht fuinnimh, bothán rothar, áiseanna físchomhdhála agus teicneolaíocht do dhoirse nua-aoiseacha i measc oibreacha eile. 

 “Tá muid fíor shásta go bhfuil na saotharlanna nuálaíochta atá oscailte go hoifigiúil inniu ag réiteach an bhealaigh d’fhorbairtí nua as ár n-ionaid gteic," a dúirt Príomhfheidhmeannach Údarás na Gaeltachta Mícheál Ó hÉanaigh. "Cuireann na háiseanna seo luach agus deiseanna breise ar fáil do chomhlachtaí ó mhoil gteic. Beidh forbairtí dá léithéid ag cur go mór lenár bpobail, le gnóthaí a fhás agus fostaíocht a bhuanú i gceantair tuaithe na Gaeltachta. Bhí an maoiniú a ceadaíodh don eagraíocht faoin gciste RRDF ríthábhachtach do leathnú gréasán digiteach gteic, gréasán ar bhain daoine leas as le linn na paindéime agus a mbeidh an-tóir air sna blianta atá le theacht.”

@UdarasnaG @HHumphreysFG @DeptRCD @HealthHitech #Sláinte #Saotharlann

24.7.21

"Tá sé ag smaoineamh!"


Bhí sé de nós agam dul chuig na pictiúirí nuair a bhí mé óg sna seascadaí. Is cuimhin liom go raibh scannán faoin tSualainn agus bhí eolas faoi Teach na nAosach ann. Chuir sé isteach orm gur fágadh na seandaoine seo san sean teach - Teach na nEilifeant mar leas ainm. Scríobh mé dáinín beag faoi ag an am agus chuir mé ainm "Swedan, Heaven and Hell..." air. Ait go leor is cosúil gur tár éis tamall a caitheamh sa tSualainn a tháinig an athrú ar dhearcadh Dheasún Fennell ar fhealsúnacht an iarthair - mas féidir fealsúnacht a thabhairt air; Fealsúnacht an saoltaí; Fealsúnacht an dí-eaglaisí.

Deasún Fennell 1929-2021
Roinn mé leabhrán dá chuid ar líne sa bhliain 2016  nuair a fuair mé cead uaidh leabhrán dá chuid (Iarchonnacht Began) a roinnt ar líne. Scríobh mé roinnt faoi conas ar chuir mé aithne air an bhfear tréna chuid scríobhnóireachta faoin gCríostaíocht i bhfoisichán na nDoiminiceach, Doctrine and Life. Taitn a bhí á scríobh aige ansin lion, a dhearcadh ar an gCríostaíocht ag an am sin, díreach tár éis Comhairle na Vatacáine (1962 - 1965).

Bhí dhá rud tabhachtach i mo shaol ag an am sin - an creideamh Chriostaí agus Éire. Tá siad fós tabhachtach. Mar sin nauir a thosaigh sé ag scríobh san Irish Press bhí íontas orm gur as croí lár na Gaeltachta a bhí sé ag scríobh. Scríobh mé chuige agus thug mé cúirt air roinnt mhaith uair ag plé cúrsaí. Bhí fáilte mór ag a bhean Máire Troy romham i gcónaí .

Ba réabhlóidí é gan aon amhras. I cuimhin liom go litrigh sé ainm na háite ina raibh siad lonnaithe, Maoras, caoch súile i dtreo fir an leabhair dhearg!

Chuala mé a iníon Kate Fennell ar an Raidío ag caint faoin a chuid smaoineoireachta - bheadh cuaiteoirí chuig an teach le labhairt leis agus bhí ar Mháire a rá leo, "Tá sé ag smaoineamh!" Bhí píosa deas scríofa ag Seosamh Ó Cuaig ag tús na seachtaing ar "Deasún Fennell, a chara na gcarad!" nach deas sin. Ar na cuairteanna chuig a teach aige bhíodh seiseann ag lorg mo chuid tuairimí b'fhéidir níos mó nár a bhí mise ag lorg a chuid smaointe féin. Bhí mé páirteach sa ghluaisteacht Iarchonnacht 85 agus bhí mé ag fiosrú ar chonas gnó a thosú thiar ag an amm. I ndairíre níor éirigh liom dul siar go dtí 2001 ach is dócha go raibh mé ró shean faoin am sin le rud fiúntacha a dheanamh ann.

Is cuimhin liom é ar chláracha cainte teilifíse leis a phíopa agus a smaointe faoi ionsaí ag cainteoir eile agus ní dhearna sé ach gal ar a phíopa. Bhí sé beasach i gcónaí agus ni labhródh sé nuair a thug an cathaoireleach cead dó. Ach ag an am céanna bhí tuairimí docht aige agus ní raibh sé sásta géilleadh don status quo riamh. Táid ann a deireann gur "Solzhenitsyn na nGael" é! 

Is beag teangabháil a bhí agam leis ó tús na seachtóidí - bhí timpist agam i 1971 i nGaillimh agus thug sé cuairt orm i agus mé san oispidéal ruda narbh gá dó a dheanamh ach ba mhór dom a chuairt.

Chuaigh an saol ar aghaidh ach níor chaill mé an creideamh in an-cuid dá chuid smaointe go mó mór an "Bundessache" - tabhacht dílárú agus an pobal.

Beidh an chomhra aige lena chomh-fealsúnaithe go sioraí.

An rud is truamhéalaí faoi imeacht Deasún Fennell ná nach bhfuil níos mó daoine, intleachtóirí, ag léamh a chuid tuairimí. Tá an iomarca ag sodar nó ar chosa in airde i ndiaidh fhealsúnacht an saoltaí, an dí-eaglaisí, go mór mór ó tíortha eile agus i mBéarla. Má tá duine míshásta le treo náisiún na hÉireann ní fhéadfadh sé níos fhearr na scrúdú ar shaothar an fhir seo. Dúirt Uachtarán na hÉireann: "Níl amhras ar bith orm ach go mbeidh inspioráid le fáil go leanúnach óna oidhreacht agus óna fhiosracht."

Tá súil agam go bhfuil an ceart aige!

ÓMÓS: ‘Tabharfar siar go Maínis thú, áit a gcaoinfear thú go hard’ – slán fágtha le Desmond Fennell, mórsmaointeoir Gaelach (Tuairisc.ie 19/7/2021)

11.7.21

'tuige?

Shuigh mé taobh leis an gcosán agus mé ag siúl ar maidin. 

Cad é seo?
Bhí an lá go deas agus cé go raibh sé scamallach bhí sé meirbh go leor.

Bhí slua bláthanna éagsúla ag mo chosa, cuid a cud a d'aithin mé - seamair, feochadán agus Lus cré talún. Ach bhi an ceannaín beag seo fluairseach ann. Bláth le cúig chinn de pheitil spotaí ortha agus bláthaín beag ina lár.

N'fheadair cad é?

Thosaigh mé ag smaoineamh ansin ar chén fáth a bhfuil a leithéid ann. Tá sé scríofa sa leabhair naofa. "Tá a ionú féin ag gach uile ní agus tá a thráth ann don uile ghnó faoin spéir..." Agus thosaigh mé ag smaoineanamh ar cén fáth a bhfuil a leithead ann ar chor ar bith? 

Creadtear gur cruthaíodh muid ag Dia - ach cén fáth? Fuair mé freagra ó fear a bhí i bhfad níos cliste ná mé tráth: "Is dúinn féin a chruthaigh sé muid dó féin!" 

Cad is brí leis sin?

Nach aisteach na smaointe a thagann chugat agus tú in do shuí ar thaobh chosán i gConmara?

19.6.21

Béile blasta i mBaile na hAbhann!

Tá muid anseo i gceantair Bhaile na hAbhann le beagnach cúig mbliana deag anois. Is beag áit gur féidir dul ann le haghaidh béile a bhí san áit. I ndairíre ní raibh ach siopa Uí Dhurcháin Tígh Dick atá ann leis an blianta agus is féidir rolla bhricfeasta blasta nó a fháil agus suí taobh amuigh ag bínsí ar thaobh an bhóthair.

Thosaigh Aonghus Eoin Garraí Glas ar thalamh a mhuintíre sa cheantair deich mbliain nó mar sin ó shin agus tá togha agus rogha na glasraí le fáil ag a shiopa bheag ann.

Osclaíodh Gastró Pub soir uaidh bliain nó dhó ó shin i dTír na nÓg roimh na paindéime. Ba gnáth teach tabhairne a bhí ann roimhe seo é agus ar ndóigh tá an t-ádh leo go bhfuil raidhse glasraí le fáil ón gcomharsa béal dorais! Tá bacús acu chomh maith.

Inné bhí áit nua ar oscailt dúinn. Is in Ionad Fíbín, ionad Ealaíona, san áit ina mbíodh Tígh Johnny Sheáin fadó atá POTA (@Potacafe ar twitter).  Bhí alt ar Tuairisc.ie ag caint faoin dtógra agus mar sin chinneamar dul soir len é a thriál!

Ar ndóigh de bharr na paindéime ní féidir ach ithe taobh amuigh go fóill. Bhíomar cuíosach déanach, tar éis a dó a chloig, ann. Bhí an bia chlár scríobha ar chlár dubh agus bhí rogha deas ann.

Bhí ceapairí ann sicín, portán nó cáis ghabhair Árainn. Bhí tostaí ann leis cáis nó bagún. Bhí chuile rud le fáil le sailéad séisiúrach ar ndóigh.

Bhí ocras orainn agus mar sin roghnaigh muid an "Tagine Uaineoil Chonamar le Cúscús Luibheach, Iógairt Velvet Cloud agus Collchnónna." Bhí cineal eagla orm mar tá goile beagáinín coimeadach agam agus bíonn eagla orm rudaí nua a thriál. Ní raibh fhios agam cén cineál rud a bhí i dtagine ach ní raibh eagla ar bith ar mo bhean roimhe.

Is dóch gur cineal stobhach atá ann agus buíochas le Dia bhí sé go deas gan an iomarca spíosraí istigh ann. Bhí an uaineoil an bhlasta agus bog le n-ithe agus ní raibh rud a bith fágtha inár ndiaidh.

Agus ansin na milseog! Faraoir bhíomar ró dhéanach don Píog Meireang Liomóide ach bhí mionbhruar Biobóige ann - le huachtair (d'eile?). Uaireanta bíonn biabhóg ró-mhilis agus uaireanta eile bíon sé i bhfad ró ghear ach anseo bhí an "géireacht" díreach ceart dom.

Bhí cupán deas espresso ansin agam mar críoch.

Bhi an áit taobh amuigh go deas agus bhí slua maith ann de gach cineal, "Ladies what lunch Conamara Style;" Daltaí scoile (tá an scoil trasna an bhothair) agus corr réalt teilifíse ó TG4 siar uaidh.

Tríd is trid bhaineamar an taitneamh as ár gcuairt ar Phota. 

Beidh muid thár n-ais.

29.5.21

Uachtarán agus Rí agus consias!

'Se an Dr. George Vella an deichiú uachtarán ar Phoblacht Mhálta (President tar-Repubblika ta ’Malta). Toghagh é mar Uachtarán sa bhliain 2019.

Uachtarán Mhalta
Is dochtúr leighis é a chaith an chuid ama sa polataíocht. Bhí sé mar Aire Gnóthaí Eachtracha é sna nochadaí agus ó 2013 go 2017. Ba bhall den bParlaimint ó 1978 é i bpáirtí an Lucht Oibre.

Le déanaí deineadh iarracht an dlí i leith ginmhilleadh a athrú sa Pharlaimint i Malta. Is cosúil nach bhfuil Lucht Oibre nó an Páirtí Náisiúnta ina bhfabhar. Mar sin féin tá díospóireacht teasaí ar siúl idir iad siúd atá ar a son agus iad atá ina choinne. Sa chomhtheacs sin ag agallamh leis an Uachtarán inar léirigh sé a dhearcadh (ní don chéad uair is cosúil) ina thaobh.

“Ní féidir liom an fheidhmeannas a chosc ó chinneadh a dhéanamh, is é sin an Pharlaimint. Ach tá an t-saoirse agam, mura n-aontaím le bille, éirí as agus dul abhaile agus níl fadhb ar bith agamsa é sin a dhéanamh.
“Ní shíneoidh mé bille go deo lena mbaineann údarú dúnmharaithe.” Dúirt sé go raibh a seasamh ar an ábhar seo an shoiléir i gcónaí.

Ar ndóigh dá mba rud é gur ritheadh acht mar sin bheadh géarchéim bunreachtúil ann sa tír sin. Is cosúil go mbeadh ortha Uachtarán nua a aimsiú!

Rí na mBeilgeach (1951-1993)
Is cuimhin liom go raibh fadhb mar sin sa Bheilg i réimis an Rí Boudewijn. Sa bhliain 1990 ritheadh Bille trén bParlaimint a cheadaigh ginmhilleadh. Dúirt an Rí nach síneodh sé an bille le bheith ina dlí. Chinn an Rialtas nach raibh an Rí i ndán a chuid dualgaisí a chomhlíonadh agus mar sin de réir na Bunreachta na Tíre bhí an comhacht ag an Rialtas féin ina iomláine. Shínigh gach ball den Rialtas an Bhille ansin. An lá dár gcionn (5 Aibreán 1990) chinn an Rialtas go raibh an Rí i ndán a chuid dualgaisí a chomhlíonadh arís.

Tá conspóid i Meiriceá chomh maith ar an ábhar seo. Deirtear go bhfuil an Uachtarán nua ann "ar son ghinmhilleadh." Deintear ionsaithe pearsanta air dá bharr. Tá ionsaithe á dhéanamh ar Uachtarán Mhalta chomh maith. 

Nach ait an rud an coinsias? An ceart do dhuine seasamh leis an ceart mar a feichtear don duine féin nó an ceart seasamh siar agus ligint don rud mícheart dul in uachtair. 

Dá mbeinn im Uachtarán (Dia dár sabháil!) ní bheinn i ndán bille mar sin a shiniú mar creidim gur duine daonna atá in ucht mná. Níor éirigh le héinne mé a chuir ar mhalairt tuairime go dtí seo. D'fhéadfainn a bheith mí cheart ar ndóigh. Ach an féidir éinne é sin a cruthú.

• Feach chomh maith: Dleathach ach mícheart (9/5/2013)

14.5.21

Cá bhfuil do chuid sonraí?

Bhí fadhb againn ar an Ceadaoin. Theip go tobann ar ár gceangail leis an idirlín ar an maidin.

Is i spota dubh ó thaobh an idirlín atá Caorán na gcearc. Tá seirbhís acu leath míle soir uainn agus agus tá seirbhís siar i Ros a'Mhíl acu chomh maith ó na comhluchtaí móra - Éircom, Vodafone, agus comhluchtaí fhóin eile. Mar sin tá mise ag brath ar chóras gan sreang - Airwire "Ag Nascadh Pobail an Iarthair!" Agus tá seirbhís an shásúil uatha i gcónaí.

Chuireadar teachtaireacht i bhfoirm téacs ar an bhfón phóca ag rá go raibh "ionsaí DDoS" ar an líonra acu ag chuir isteach ar chúrsaí ach go rabhadar "ag obair air an fhadhb."

D'éirigh leo gach rud a chuir ina ceart go luath sa tráthnóna (15:00) agus bhí gach rud ceart go leor arís.

Ansin inné is cosúil go raibh fadhb ag tuairisc.ie. Dúradh nach raibh fáil ar a aimsitheoir aonfhoirmeach acmhainne (URL). Chuireadh giolch amach uatha "Tá fadhbanna teicniúla ag óstach tuairisc.ie faoi láthair, rud a fhágann go mb’fhéidir go bhfuil deacrachtaí ag daoine áirithe teacht ar an suíomh faoi láthair." Tár éis cúpla uair a chloig bhí cuile rud i gceart arís.

Níos deanaí bhí giolch ó Tús Áite, clár Fhachtna Uí Dhrisceoil ar 17:00 gach tráthnóna ar Raidío na Gealtachta: "Ár leithscéal ach tá fadhb theicniúil againn leis na podchraoltaí faoi láthair. Tá súil againn go mbeidh siad ar an suíomh amárach ar a dhéanaí." Agus thugadar nasc eile.

Ansin ar maidin chualamar faoin fhadhb ar an gréasán Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS) agus go raibh gá leo an córas a dhúnadh síos ina iomláine ar eagla na heagla. Dúradh gur ionsaí bogearraí éirice a bhí faoi deara. Cuireadar giolch amach ar maidin (i mBéarla ar ndóigh) ag rá go raibh "ionsaí bhogearraí suntasach ar chórais TF FSS." agus "Táimid tar éis an réamhchúram a dhéanamh maidir lenár gcórais TF go léir a dhúnadh..."*

Chuir comhghleacaí i Meiriceá alt suimiúil chugam**.  Dúirt oifigeach sínsearach i Rialtas SAM go raibh méadú as cuimse ar na hionsaithe bogearraí éirice. "Is cinnte nach rud nua é an bhagairt sin ... tá méadú 300% ar an mbliain roimhe sin." Dearbhaigh sé go rabhadar "ag fás níos sofaisticiúla, níos minice agus níos ionsaithí."

"Ní i Meiriceá amháin," mar dúirt an fear eile!

Ní maith liomsa an bealach atá chuile dream, bancanna, coimisinéirí ioncaim agus eile ag brú orainn an tidirlíon a úsáid in gcónaí. "Ní mór duit tú fhéin a chlárú ar líne" a deirtear linn go ró mhinic. Ach cé chomh sabhálta is atá na sonraí a roinneann muid leo? Ní mór dúinn a bheith ar ár n-aire!

Ionsaí mór haiceála ar chóras Fheidhmeannacht na Seirbíse Sláinte  (Nuacht RTÉ 14/5/2021)

** Alt foilsithe ag CNN (Béarla 11/5/2021)

12.5.21

Fás ocht mí bainte!

Bhí an lá go deas agus muid ag dul soir chuig an gcathair inné. Bhí báisteadh geallta ach ní raibh deoir le feiscint. 

Ba léir nach raibh na srianta chomh trom agus a bhí mar bhí an trácht i bhfad níos troime ó Bhearna soir. Bhí sé "thár n-ais" mar a déarfa. Bhí roinnt teachtaireachtaí agus siopdóireacht le deanamh. Bhí borradh sa cathair nach raibh ann ón Nollaig ach bhí an-chuid de na siopaí dúnta go fóill.

Shiúl mé thár siopa barbóra agus ní raibh mórán istigh ann. 

"An bhfuil sibh ag glacadh le custiméirí ón sráid nó an gá dom coinne a dhéanamh?"

"An dá rud!"

"An feidir libh mé a dheanamh anois?"

"Tar ar ais i gcionn leath uair a chloig," a dúradh liom.

Lean mé orm ar ann thíos an sráid agus ceannaigh mé nuachtán. Bhí an ghrian ag taitneamh agus shuigh mé ag an  bhFaiche ag léamh. Bhí sé gaofar ach deas agus geal. Bhí duine anseo is ansiúd ina suí ach ag claí leis an scaradh fisiciúil. 

Nuair a bhí an leathuar thart shiúl mé thár n-ais. Bhí neart daoine istigh sa siopa faoin am seo agus dúradh liom dul chuig cathaoir istigh ann. Bhí triúr nó ceathrar daoine ag obair go chrua ag baint fomhair mór gruaige - luach beagnach sé mhí de - ó gach chloigeann ann.

Bíonn an fhadhb céanna agam gach uair ag an mbarbóir. Chuireann siad an ceist orm, "Cén saghas gearradh atá uait?" Ní bhíonn fhios agam riamh cad is ceart a rá. Nuair a bhí mé óg níor cuireadh an cheist sin ort. Shíodh tú istigh sa cathaoir agus gearradh do chuid gruaige. Rogha ar bith ní raibh ann!

Pé sceal é ba chuma cad a bhí uaim bhí obair chrua roimh an fhear bhocht - fás níos mó na ocht mhí. An uair deireannach a bhí leo bá roimh an dara dhianghlásáil í. Mar a dúirt mé bhí neart gruaige roimhe! 

Ar aghaidh leis mar sin agus taobh istigh de leath uair a chloig bhí sé críochnaithe liom agus bhí me i bhfad níos eadroime.

Ar maidin d'féach mé isteach ar an scathán agus bhí duine nua ag breathnú amach orm!

Anois tá an snaithid faighte agam, (faoi dhó), tá mo chuid grúige in ord agus mé reidh don gcéad chéim eile! 


7.5.21

Victoria agus Paidaí Mhicheáil Airt!

Dúnmharú, Drámaíocht agus Scannal

Ar 6ú Bealtaine 1882 tharla feallmharaithe míchlúiteacha i bPáirc an Fhionnuisce agus crochadh cúigear do na Invincibles dá bharr. Tháinig deireadh dramátúil leis an scéal le marú an bhrathadóir míchlúiteach James Carey ar bhord an SS Melrose ar chósta na hAfraice Theas in 1883. 

Fadscannán drámaíochta-faisnéise é The Queen v Patrick O’Donnell ina dtugtar léargas don chéad uair ar an scáileán ar cheann de na comhchealga dúnmharaithe is suntasaí i stair na hÉireann, scéal lán le foréigean, cleasaíocht cúirte, scéiméireacht pholaitiúil agus rómánsaíocht. 

Faightear tuiscint nua ó chomhad de chuid na Breataine a coinníodh ina rún ar feadh 100 bliain ar scéal beatha agus ar chinniúint an Chonallaigh ciúin a mharaigh feallmharfóir agus brathadóir míchlúiteach ar chósta na hAfraice Theas sa bhliain 1883. 


Céard a thug ar an bhfear Ghaoth Dobhair, Padaí Mhicheáil Airt, nach raibh léamh ná scríobh aige, ceannaire na Invincibles a mharú? Cérbh í an bhean mhistéireach a bhí ina chomhluadar mar bhean chéile? Agus cén fáth gur iarr Uachtarán Mheiriceá agus sár scríbhneoir na Fraince Victor Hugo nach gcrochfaidh é?

Tá an fhoireann chéanna a chuir Murdair Mhám Trasna* in iúil tagtha le chéile arís chun an scéal cumhachtach seo a insint, tar éis taighde fairsing a rinne Seán Ó Cuirreáin do ROSG.

Tá na haisteoirí buaiceacha, Eoghan Mac Giolla Bhríde, Stephen Jones, Brídín Ní Mhaoldomhnaigh agus Sophie Campbell ag glacadh páirt sa bhfadscannán.

Stiúrtha ag Tomás Seoighe, léirithe ag Ciarán Ó Cofaigh, Eilís Ní Cheallaigh & Seán Ó Cuirreáin do ROSG. 

Tá an fadscannán maoinithe ag TG4, Fís Éireann agus an BAI agus beidh sé le feiscint níos deanaí sa bhliain.

*Slua don Eagóir (23/2/2018)

@ROSGtv @TG4TV @ScreenIreland @BAItweets

5.5.21

Alan Titley, Benedict XVI agus an fhírinne!

Is ag caint ar an leagan amach nua ar an stair atá ag Micheál Martin, Taoiseach Éireann, a bhí á plé ag Alan Titley san IT le deanaí. Le tamall, a deireann Alan, tá sé seo le feiceáil i ndearcadh ní h-amháin an Taoisigh ach go forleathan i measc lucht polaitíochta áirithe sa tír. "Claonadh é seo atá ag dul ar aghaidh le tamall fada, an maíomh go bhfuil gach seasamh bailí, gach taobh mar an gcéanna, gach cúis chomh maith le haon chúis eile."

Ní minic a cloistear i measc polaiteoirí áirithe ó dheas "Tá an ceart agam!" "Tá tusa mícheart!" 

An Fhirinne Ghlan?

Is cosúil go gceapann siad go bhfuil siad ag iarraidh cearta firinneachta a thabhairt don taobh eile. Ach mar a deireann an Ollamh Titley, "Tuigimid go maith gur cur i gcéill é seo agus gurb iarracht ar chúla téarmaí é gan aghaidh a thabhairt ar na ceisteanna móra bunreachtúla arb iad cnámh na cúise iad." 

Bhí alt ag Fintan O'Toole sa nuachtán céanna (Béarla - "Earth calling Poots!") agus é ag caint faoi dearcadh cinnte Edwin Poots ar an Máirt.  Agus inniú bhí píosa ag Seosamh Ó Cuaig i dTuairisc inniú leis an gceist "An bhfuil Fianna Fáil ar an dé deiridh?" a léiríonn cé chomh trína chéile is atá Fianna Fáil agus an bogadh nó maolú atá le feiscint sa páirtí. 

Nár cuireadh ceist fadó ag Gobharnóir sa Mhean Oirthear. "Cad is fírinne ann?"

An Fhirinne Ghlan?
Tá cáil ar Benedict XVI faoin ionsaí a rinne sé ar coibhneasaíacht go mór mór san Eaglais ar ndóigh. Mar sin féin nach coibnneasaíocht atá i gceist anseo san alt? Dúirt sé agus é fós ina Cairdinéal Ratzinger, "Ní aithníonn an coibhneasaí aon rud a bheith cinnte agus  gurb é an cuspóir deiridh atá aige ach “mianta a 'Ego' Féin a shásamh.”

Is cuimhin liom duine mór le rá éigin i gCanada ag rá go raibh sé ag maireachtáil de réir a fhirinne féin! Ach i ndairíre an fhirinne a bhí i gceist aige?

Chuile seans nach bhfuil an fhirinne agamsa nó agatsa. 

Sílim a leithéid de rud agus firinne a bheith ann agus nach féidir ach firinne amháin a bheith ann. Már deirtear go bhfuil firinne amháin agatsa bailí agus go bhfuil firinne eile agam-sa. Tá duine amháin againn agus chuile seans go bhfuil  an beirt againn - mícheart.

Nach raibh sainmhiniú deas ar an meon nó an claonadh seo ag Kellyanne Conway i mí Eanáir 2016 nuair a rinne sí tagairt do "Fíricí malartacha?" 

2.5.21

Faighte - cuid a dó!

Tá beagnach 30 lá idir Aoine an Chéasta agus Lá Bealtaine. Agus i rith a tríoca lá sin is beag athrú a tháinig ar chúrsaí dianghlásála.

Deireadh le ráig?
Bhí coinne againn áfach ag leath uair tár éis a haon déag againn sa mháinliacht sa chathair dár ndara phéach snaithide. Bhí cineál eagla go mbeadh scuaine ann mar a bhí ar ár gcéad ionaclú. 

Bhí an lá go hálainn agus bhí am againn beagáinín siopadóireacht a dhéanamh roimh dul chuige.

Rinneamar a carr a phairceáil píosa beag ón ionad agus shúileamar ann. Ní raibh ach scúine an ghearr ann. Ó rud é go raibh coinne cinnte scríofa ar chearta againn agus ag cuile duine bhí cúrsaí i bhfad níos eagraithe an babhta seo.

Chuamar istigh agus taobh istigh de ama an ghearr fuaireamar an snáthaid. Suíomar ansin ar feadh cúig neomad déag agus ansin ligeadh saor muid. Dúradh linn go mbeidh muid faoi chosaint ón ghalar mallaithe i gcionn seachtaine.

An Barrista Bus roimh Chovid!
Shiúlamar thár n-ais chuig an carr. Ar an mbealach thugas faoi dearadh go raibh sean veáin Volkswagen a bhí ath deisithe mar "Barrista Bus" ar thaobh an bhothair. Is cuimhin liom go raibh a leithéad ann ag bóthair na Trá ach cheap mé gur chuir Bárdas na Cathrach deireadh leis. Pé scéal é bhí sé ann inné trasna an bóthar ó Scoil Fhursa. Cheannaig mé caifé iodálach láidir uaidh - espresso foirfe. Bhí mé armtha do gcuid eile de lá! Is aoibhinn liom an braoinín cáifé. 

Agus i gcionn seacht lá beidh mé armtha don saol amach romhainn gan Chovid - le cúnamah Dé. 

Faighte - cuid a h-aon!

#coróinvíreas #COVID19 #coronavirus

24.4.21

Péindlithe?

Bhí alt sna nuachtáin le deanaí ag rá go raibh an cliarlathas le Rialtas na hÉireann a thabhairt chun na cúirte faoi Ionstraim Reachtúil (S.I. No. 171 of 2021) a bhí sínithe ag an tAire Sláinte.

Is cosúil go ndearna an tAire seirbhísí eaglasta (Aifreann sa áireamh) mar gníomhaíocht choiriúil. Níos deanaí bhí giolch láidir curtha ar líne ag Ardeaspag Ard Macha Éamon Martin, ag rá go raibh sé "foilsithe gan comhairliúchán," agus gur chuir sé mearbhall air agus ar an bpobal agus go raibh sé "neamhriachtanach maidir le adhradh poiblí" Ba léir go raibh fearg air go mór mór mar go raibh cruinniú aigea agus ag an trí Ard Easpaig in Éirinn leis an dTaoiseach agus nár luadh go raibh sé i gceist dlí adhradh poiblí a roghnú faoi "penal provision for the purposes of section 31A of the Act of 1947" (Ní docha go bhfuil an Ionstraim le fáil sa Teanga Náisiúnta ar ndóigh ach sin scéal eile).  

Nuair a léigh mé an nuacht sin chuir mé ar boithre na smaointe mé. Cheap mé go raibh deireadh le na péindlithe sa bhliain 1829. An uair deireannach a luadh Aifreann mar gníomhaíocht choiriúil bhí Liam Oráiste ina Rí ar Shasana nuiar a briseadh chonradh Luimní.

Suas go dtí an 12 Aibreán 2021 bhí moladh ón Rialtas gan teacht le chéile ar mhaithe le cúrsaí sláinte. Ó mo thaithí féin bhí na hEaglaisí thar a bheith go maith agus tá na heaglaisí agus séipéil folamh mar finné ar chomh maith is atá siad ag claí leis an moladh sin. Níor chuala mé ach cás amháin go raibh sagart  ag céiliúradh Aifreann go poiblí - agus tá mé ag ceapadh nach stopfadh dlí éigin ó Aire éigin é.

Mar sin is deachair a thuiscint cad a thárla idir Mí Márta 2020 nuair nach ach moladh ón Rialtas a bhí ann agus 12 Aibreáin 2021 go raibh gá le Ionstraim Reachtúil.

Nach mór an trua é?

14.4.21

Cúig nóiméad clú!

Is mé ag breathnú ar an Aimsir Laithreach aréir baineadh geit asam nuair a luaigh Fiona Ní Fhlaithearta m'ainm agus pictiúir de mo chuid a ghlach mé ar an maidin. Chuamar ag siúl chuig an trá ó dheas ó TG4, Fíbín agus Séipéil na Tulaigh.

Bhí an lá go hálainn agus thug mé faoi dearadh go raibh bad amuigh sa bhfarraige - a gliomadóireachta is dócha. Ní raibh duine ar bith eile le feiscint amuigh ann agus thóg mé an fón amach leis an pic a thógaint. Roinn me ar an gcóras giolcaireachta agus fuaireadar ansin é.

Rinne roinnt daoine tagairt don mír sa chlár agus roinneadh é ag TG4 níos deanaí.

Nach íontach an rud é beagáinín clú bainte amach anois is arís!



3.4.21

Faighte - cuid a h-aon!


Tá an dochtúir taighlaigh againne lonnaithe sa chathair anois. Mar a dúirt me ar an nDéardaoin fuair mé an cuireadh dul isteach le haghaidh ionaclaithe ar an Aoine - Aoine an Chéasta.

Is amhlaidh go bhfuir mé cuireadh dhá sheachtain ó shin agus ansin fuir mé teachtaireacht eile ag rá nach raibh an méid stuif a bhíodar ag súil leis a fháil agus go rabhadar ag súil cuireadh eile a chuir chugam aimsir na Cásca. So bhí mé ag súil leis an nglaoch!

Cúpla uair i ndiaidh mo chuireadh fin fuair mo bhean cuireadh chomh maith. Bhíomar beirt le bheith deanta ar an lá céanna!

Bhí an coinne le bheith ar 16.15 agus mar sin chuamar istigh agus neart ama le spáráil againn. Mar sin ag a ceathair a chlog chasamar isteach ar an sráid ina bhuil an máinliacht agus thugamar faoi deara go raibh an trácht cuíosch trom agus muid ag cásadh. Ansin thugamar faoi deara go raibh slua thios taobh amuigh den bhfoirgneamh.

Rinneamar an carr a pháirceáil agus shúileamar ann. Bhí scuaine ann agus iad go léir ag feitheamh le hinstealladh. Bhí amantaí éagsúle acu ach bhí an scuaine ag gluaiseacht sciobtha go leor. Agus bhí an slua go deas gealgáireach. Duine amháin a bhaist ainm nua, "Pfizer Friday" ar an lá. Duine eile a rá nach raibh sé i scuaine ó bhí sé óg ag dul isteach i "matinee" éigin!

Bhíomar istigh ann i leathuair a chloig agus bhí an "jab" déanta ag deich chun a cúig. Míníodh dúinn cad a bhí a thabhairt agus gur beag baol dhrochthoradh a bheadh as. Dúradh linn suí an ar feadh cúig neomad deag agus nuair nach raibh aon tinneas orainn ligeadh amach muid. Beidh orainn dul thár n-ais don dara mír ar lá Bhealtaine - le cúnamh Dé.

Agus muid ag fágáil na h-áite muid ní raibh ach meas agus íontas orainn ar dúthracht lucht na clinice. Bhíodar deas séimh, fiú gealgáireach agus iad "faoi ionsaí" ag na ceadta seanóirí. Ar bhealach is idir dhá thine atá siad: an pobal ag lorg instealladh ar thaobh amháin agus soláthar vacsaíní, idir déantóirí agus lucht dáileacháin ar an dtaobh eile.

Tá siad le moladh!

#coróinvíreas #COVID19 #coronavirus

1.4.21

Feabhas ar an aimsir...

Chuamar ar siúlóid ghearr ar maidin. Ní rabhamar amuigh le seachtain nó mar sin de bharr na h-aimsire ach inniú tháinig feabhas ar chúrsaí.


Bhí an beirt seo an fhiosrach ag iarraidh fháil amach an raibh rud ar bith le nithe dóibh againn. Ní raibh - ach fuaireamar roinnt stuif inné a bhí deanta as bainne agus seacláid. Tá siad i bhfolach go dtí an domhnach. "Ná lig sinn i gcathú!"


Níos faide ar an turas againn thugamar na bláthanna seo faoi deara. Níl mé léanta go leor ach sílim (agus tá súil agam in onóir do na beithigh thuas!) gur Bainne bó bleacht atá ar an mblath seo nó "Béal na bó". Ní dóigh liom gur Sabhaircíní iad cé go bhfuil siad cosúil agus an dath céanna ortha.

Buíochas le Dia tá an samhradh ag teacht - mí amháin earraigh fágtha. Nach deas iad mar comhartha dóchais iad?

Agus ansin nuair a thanamar abhaile fuair mé cuireadh dul isteach le mo chéad snaithid frith-Chóvid a fháil amárach - Aoine an Chéasta.

Buíochas le Dia!


27.3.21

An seachtú aois!


Ta an saol ag éirí casta, nach bhfuil?

Tá sé de nós agam ar an Sathairn dul chuig an siopa leis an nuachtáin a fháil.

Na Seacht nAois - William Mulready *
Bhí mé beagnach amach as a ndoras nuair a mhothaigh mé nach raibh mo chuid fiacla istigh agam. Isteach arís dom instech sa teach agus chuireas ionam iad. Ansin smaoining mé nach raibh an clúdach aghaidhe agam...

Agus mé ar mo bhealach soir smaoinigh mé ar na rudaí go bhfuil gá agam anois agus mé ag dul amach ó teach, fiacla, speaclaí, áiseanna éisteachta agus anois cumhdach aghaidhe.

Chuirfeadh sé deireadh aithisc nó óráide cáiliúla Jaques i ndráma ag Liam Shakespeare...

"... Last scene of all,
That ends this strange eventful history,
Is second childishness and mere oblivion,
Sans teeth, sans eyes, sans taste, sans everything."
Is dócha go bhfuilim ag éirí sean.

* Is Éireannach ó Chontae an Chláir é William Mulready (1786 – 1863). Chuaigh sé lena mhuintir go Londain is é ina leanbh agus glacadh isteach is Scoil an Acadaimh Ríoga agus é 14 bliain d'aois. Bµi cáil air mar ealaíontóir agus tá an chuid dá phictiúirí le feiscint (an ceann seo ina measc) sa Victoria & Albert i Londain. Tá sé curtha i gKensal Green agus leacht breá ar a uaigh.

23.3.21

Teip agus aiséirí!

Teip ar mo fón phóca aréir. 

Bhí fhios agam go raibh sé ar siúl mar bhí solas beag ag splancadh ag rá liom go raibh teachtaireacht dom ann ach nuair a chuimil mé a aghaidh níor tárla tada. Bhí sé chomh dubh le pic. Rinne mé iarracht an fón a mhúcadh ansin ach fós níor thárla aon rud. Agus bhí an solas beag gorm um mhagadh i gcónaí.

Chuir mé uaim é agus ansin thosaigh mé ag éirí imníoch. Tá an méid stuif ar na fónanaí seo anois. Uimhreachs fóin na cáirde - is beag ceann gur féidir liom smaoineamh air anois. Agus pictiúirí, agus cláracha eile. 

Ansin thosaigh mé ag smaoineamh ar chad a dhéanfainn ar maidin. Bheadh orm dul isteach sa chathair chuig siopa fón ann - bhfuil siad ar oscailt fiú? Agus an féidir liom a rá le haon Gharda a stopfadh mé gur turas riachtannach a bhí ann? Agus má théim istigh ann an mbeidh siad i n-ann an fhadhb a aimsiú nó an mbeadh orm ceann nua a fháil agsu an mbeidh siad i n-ann an stuif go léir atá agam a aistriú isteach sa fón nua?

Chuaigh mé a chodladh agus na smaointe ag dul thár timpeall i mo chloigeann. 

Ar maidin d'éirigh mé agus thugas faoi deara go raibh an solas úd imithe. Bhí an cadhnra ídithe ar ndóigh. Cheangal mé leis an luchtaire ansin. Tháinigh an comhartha ar an scáileán ag rá go raibh an cumhacht ag dul isteach ann. Ag tosú le 0% ansin diaidh ar ndiaidh 2% 5% 24% agus mar sin.

Nuair a bhí 80% sriochta aige rinne me iarracht é a chuir ar siúl arís agus buíochas mór le Dia thosaigh sé ar an pointe agus bhí mé arís ceangailte!

Ní raibh gá le turas! Bhí mé ceangailte leis an saol arís.


3.3.21

Focail ar fhocail!

Is cuimhin nuair a bhí sé ag obair ar An Biobla go ndúirt an tAth Pádraig Ó Fiannachta a bhí ina mbun leis na blianta go raibh an chuid focail a bhí níos cruinne a bhféadfadh siad a úsáid ach amháin nach raibh siad a úsáid le fade. Bhíodar imithe as úsáid mar a déarfá.

Tá an chuid focail sa leabhar seo1 atá caillte ó bheola na nGael, fiú iad siúd a úsáideann Gaeilge i gcónaí ina saol féin. 

Is cuimhin liom ar scoil ag foghlaim Gaeilge don gcéad uair agus gurb é an focal "páirc" a bhí againn ar "field" an Bhéarla. Ach sa Ghaeltacht fuair mé amach nach ionann an Ghaeilge a bhí á mhúineadh sa scoil agus an teanga a bhí á labhairt ag muintir na Gaeltachta. Chuir mé le mé stór focail - agus tá mé a shaibhriú i gcónaí. Bhí an t-ádh ag an údar seo, Manchán Magan, cé gur Bleá Cliathach é go raibh seans aige sa samhradh i gceantair Ghaeltachta agus gur thug sé sin dearcadh eile ní amháin ar an teanga ach dearcadh eile ar an saol trén teanga sin.

Fhuair mé an leabhar seo mar brontannas Nollag. Is ar éigin go gceannaíonn é dom féin agus bheadh an saibhreas agus an léargas ar an saol atá istigh ann. Bhí fhios agam ar ndóigh gur teanga ársa í an Ghaeilge - an teanga is sine san Eoraip atá á labhairt agus á scríobh go fóill. Is aisteach an rud é gur féidir linne an Gaeilge a bhí á scríobh san ochtú aois a thuiscint gan mórán stró. 

Bhí mé leath bhealach trén leabhar nuir a thuig mé na seodanna a bhí á nochtadh aige. Tá an leabhar roinnte i gcabaidil ghearr ag caint ar fhocail a bhaineann le abhar cosuíl le páirceanna, lena a tríocha dó focail, bláthanna, síoga, dúlra, déithe, gnéas is beag ábhar nach bhfuil luaite aige. Tá idir eolas, fealsúnacht, spioradáltacht agus draíocht ár sínsir istigh ann. Is linne Gael é seo go léir fiú muna bhfuil aon eolas againn air!

Chuir me an suim i mír amháin ar logainmneacha. Chuir sé i gcuimhne údair eile cosúil le Tim RobinsonRobert McFarlane. Thuigeann sé an tabhacht atá le h-ainmneacha agus an milleadh atá déanta ortha ag daoine nach dtuigeann an tabhachta atá leo mar nasc idir muide atá lonnaithe in áit agus na glúnta síar. Tá neart samplaí againn ar fud na tíre. Tá samplaí den triuiliú atá deanta thar na blianta agus mar sin cailltear eolas nó léas nó radharch isteach i meon ár sínsir. I measc na samplaí atá aige tá "Lough Derreennadavodia" i gCorcaigh. Nach bhfuil sé deacair é sin a fhuaimiú? Ach má úsáidtear an leagan ceart Gaeilge tá sé is bhfad níos símplí "Loch Dhoirín an Dá Bhó Dhéag". Go tobann tuigtear an ainm agus dá bharr tá sé níos simplí é a rá.

Tagann mo shinsir féin ó áit ar a dtugtaí "Tomadilly" agus níl ciall ar bith leis mar ainm ach is cosúil gur "Tuam na Duille" atá ar i gceart. (Ar logainm.ie sa bhlian 1609 tá an áit luaite mar "Tomnedilly.") Tá conaí ormsa anois i gCaorán na gCearc - logainm álainn - ach loitear é ag lucht na mapaí go "Keeraunnagark" nach bhfuil cuma na caoi air. Nach fiú focail Tim Robinson faoi logainmneacha a lua anseo: "Irish placenames dry out when anglicised, like twigs snapped off from the tree"2 .

Is leabhar thar a bheith suimiúil ag lonrú taobh ceilte dár n-oidhreacht saibhir. Is fiú é a bheith i do chnuascah leabhair. 

1 Thirty Two Words for Field - Manchán Magan; 2020; Gill Books; ISBN 978 07171 87973
2 Ileolai caillte!  4/4/2020


Iar nóta: Roinn an scoláire Cormac de Briotún ar an gcóras giolchaireachta a chuid smaointe ar fhoghareolaíocht na Gaeilge ("Phonology" sa Bhéarla) le déanaí. Tá sé seo an shaibhir sa Ghaeilge go mór mór i gcomparáid leis an mBéarla agus is baolach go bhfuil an saibhreas sin á chailiúnt againn chomh maith. Ní h-ionan an focal leabhair agus labhar. Ní fumaítear an "l" nó an "r" san mar an gcéanna san dá fhocal. 

28.2.21

Meath intinne!

Ta alt a scríobh Alex Hijmans i rith na seachtaine i m'aigne ó léigh mé é. Is cuid de srath atá á scríobh aige don nuachtán fíorúil Tuairisc.ie ar a thaithí féin agus é ag dul ar a thuras gan staonadh lena a mháthair agus a sláinte ag dul go neamaiteach in olcas. 

Bhí néaltrú seanaoise ag mo mháthair féin a cailleadh timpleall 10 mbliain ó shin. Cé nár ainmníodh mar ghalar Alzheimer a bhí uirthi is beag an difríocht idir an dá riocht. 

Is cosúil go raibh sí mar sin sular bhfuair m'athair bás cúig mbliain roimpí. Cé go raibh fhios againn go raibh sí beagáinín "dearmadach" ní raibh fhios again go raibh sí chomh dona agus a bhí sí dairíre. D'fhán sí ina cónaí leithí féin ach d'fhán duine de mo dheartháireacha sa teach leithí san oíche ar feadh sé seachtaine nó mar sin. 

Oíche amháin chuir sí ceist ar duine acu. "Cén fáth go stopann duine agaibh liom gach oíche?" 

Bainfeadh geit as mo dhreathair agus d'fhreagair, "Cheapann muid go bhfuil tú uaigneach a Mháthair!" 

"Cinnnte tá mé uaigneach," ar sí, "ach ní mé uaigneach díbh-se!"

Diaidh ar ndiaidh d'éirigh sí níos measa. Mar a deireann Alex "...is de réir a chéile, seachas thar oíche, a thagann an meath..." 

Bhí timpist aici lá. Thit sí agus tógadh go dtí an oispidéal í. Chinneamar nach bhféadfadh sí fanacht leithí féin agus thóg duine de mo dheartháireacha agus a bhean cróga isteach ina dteach féin í. 

Chun sos a thabhairt dóibh thógamar anoir go dtí ár dteach-sa i gConamara chun sos a thabhairt dóibh ó am go chéile. Is léir go raibh sí ag dul níos measa gach uair a tháinig sí.  Agus ar ndóigh an géartheangachas agus an stuacacht. Bhí orainn súil géar a choimead uirthi an t-am ar fad agus smach a coimead ar ár dteangacha agus ar ár méin féin!

Ar deireadh is ar éigin go raibh aithne aicí orainn cé go raibh fhios aici go rabhamar a tabhairt aire di.

Lá amháin chuir sí ceist orm: "Cé thusa?"

"Is mise do mhach a Mháthar!"

"Ní fhéadfadh sé sin a bheith fíor," a dúirt sí go dearfa agus go láidir, "Ní raibh mise pósta riamh!"

Ar deireadh fuair uair sí bás go tobann agus muide thár timpeall orainn. Is cuimhin liom agus í a rothú thuas go dtí an bharda san oispidéal gur raibh greim daingin aici ar mo lámh ach gan focal a rá. 

Bhí an tuismitheoir ina pháiste.

Beannacht Dé le hanamacha na marbh agus go gabhródh sé leo siúd ag tabhairt aire dóibh - go minic gan buíochas.