7.12.18

Solas ó neamh!


Thug mé cuairt istig i Séipéil na Tulaigh le déanaí. Ní minic a deanaim é sin - cuairt gearr a thabhairt ar an Naomhshacraimint - ach bíodh sin mar atá is deas an nos é. Mar a deireann an sean rann Bhéarla:

"Whenever I pass by the Church I pay a little visit,
So on that day I'm carried in the Lord won't say, "Who is it!?"

Bhí se timpeal a dó a chloig sa tráthnón agus bhi an ghrian íseal ag lionrach agus a gealú ballaí binne bana na tithe sa chomharsanacht. Agus mé ann liom féin leis an Tiarna thug mé faoi deara an patrún a bhí á dhéanamh ag an ngriain tré na fuinneoga agus ghlac mé an pictiúr seo.

Nach bhfuil sé go h-álainn?



4.12.18

Thár n-ais chuig an charta ghlas!

Bhfuil na páipéirí cuí agat?

Bhí mé ar scoil nuair a thug mé cuairt ar Bhéal Feirste don gcéad uair. Ar thuras scoile a bhí muid, fós sa bhunscoil, agus chuamar ar an dtraen. Is dócha gur ag deireadh na caogadaí a bhí ann agus ní raibh na "troblóidí" ar siúl ach is dócha go raibh borradh éigin faoi thalamh a pléasc i 1966 agus níos deanaí.

Teorainn chrua!
Ba eachtra é ar ndóigh. Bhí fhios againn gur chuid de Shasana é agus go raibh ar na póilíní gunnaí a bheith acu. Mar sin, dár linn, bhí cineál dainsear ann. Nuair a shroic an traen Port a' Dúnáin tháinig lucht custaim ar bhóird ag lorg pé rud a bhí á importáil go mí dleathach ag na paisinéirí. Bhíomar trasna an teorainn.

Mheasamar go raibh Béal Feiriste aisteach go leor. Taobh amuigh de na póilíní a bheith armtha bhí na busanna dearg ann agus bhí na siopaí difriúl ar chuma éigin ó na siopaí a bhí i mBaile Átha Claith againn. Cheapamar go raibh sé níos saibhre agus i siopa amháin (C&A ar an Ascall Ríoga tá mé ag ceapadh) chonaiceamar staighre beo don gcéad uair. Ní raibh a leithead ó dheas. Chuamar amach chuig Teach na Pairliminte - bhí fhios againn gur "Pairlimint Phrotastúnach don bPobal Phrotastúnach" a bhí ann agus cheap mé go raibh sé aisteach go raibh siad chomh "dílis," más sin an focal, do Shasana agus don Impire. (Ní raibh aon tuiscint againn ar an Ríocht Aontaithe againn. B'Ionann Sasana agus An Bhreatain dúinn agus thuigeamar inár gcroíthe istigh nach i Sasana nó sa Bhreatain a bhí an áit seo.

Bhí rudaí níos saoire ann leis agus bhí milseáin éagsúil. Bhí Mars Bars acu nach raibh le fáil sa bhaile agus Spangles, milseáin a shúití arís nach raibh le fáil ó dheas. Cheannaíomar ár ndóthain den stuif sin.

Ar an turas ó dheas stopadh i nDún Dealgan ag lucht chustaim sinn ach chuireamar ár gcuid cheannacháin agus eagla orainn go nainseofar ár gcuid stóir luachmhar a bhí á smugláil againn.

Níos deanaí chuaigh mé le mo thuismitheoirí i gcarr agus stopadh ag an teorainn ó thuaidh ó Dhún Dealagann muid. Deineadh iniúcadh ar an gcarr agus bhí ar m'athair dul isteach i gcaibín lena a chuid páipéirí a theaspeáint agus rud éigin a shiniú. Níos deanaí fuair mé amach go raibh air páipéar faoi leith a fháil ón gcomhlucht árachais do charr. Glaodh an "Green Card" ar sin. Thárla an rud céanna agus muid ar an dturas thár n-ais.

Pic: Coláiste Bhoston, S.A.M
Diaidh ar ndiadh cuireadh deireadh leis na rialacha go mór mór ó chuamar isteach sa chomhmhargadh le chéile i 1973. Ach ar ndóigh ansin bhí na trioblóidí ann. Nuair a chuireadh deireadh leis an sean córas bhi an "Teorainn Bhog" ach a mháin go raibh arm Shasana ann ina áit. Ach tár éis an sos cogaidh agus teacht an "ré nua" chonaiceamar don chéad uair an teorainn bhog.

Cuireann sé isteach orm nuair atá daoine ag caint faoin teorainn chrua agus gur léir gur ar an teorainn na seicphointí mhíleata atá siad ag caint. I ndairíre leat den am a bhí siad siúd i réim bhí rialacha an Chomh Phobal i réim.

Anois tá an baol ann go dtiochfaidh na seicphointí chustaim agus mál thar n-ais. Má éiríonn an Ríocht Aontaithe as an mbeidh orainn dul thár n-ais chuig an sean-chóras, roimh na troblóidí. An mbeidh orm an cárta glás a fháil le tiomáint thár an droichead ó An Blaic go Beal Cú?

Bhfuil an Carta Glas agat?

17.11.18

Comharsa béal dorais!

Ein hiaith, ein gwlad, ein cenedl!

Is cuimhin liom go maith a chéad uair a thug mé cuairt ar an mBreatain Bheag. Is le dream daoine sa Réalt a bhí mé agus d'fhánamar i mbaile i lár na tíre, Machynlleth. Bhí eaglais de chuid Ord Na Slánaitheoraigh ann agus bhuaileamar leis an sagart a bhí i bhfeighil agus ní déanfidh mé dearmad go deo ar a dúirt sé linn, "The people here are incurably Welsh!" Ar ndóigh Sasanach a bhí ann!

Thóg mé leabhair amach le deanaí. Channaigh mé ag an am sin ach níor léigh mé go dtí anois é. Is leis an tAth. Pádraig Ó Fiannachta "Comharsa Choimhthíoch," leabhair bheag (80 llch nó mar sin) a foilsíogh ag FÁS i 1957 atá ann. Agus é ina shagart óg caith sé seal thoir sa tír sin agus seo cúntas anseo ar a fhoghlaim sé faoin náisiún agus muintir agus ar ndóigh a dteanga.

Tá cuir sos aige ar stair na tíre - an chuid de nach raibh ar eolas agam. Tá béim faoi leith aige ar chúrsaí chreidimh ar ndóigh agus ar na fáthanna nach ionann an creidimh atá acu ansin agus atá ag Sasana. Mar in Éirinn d'fhán an chos mhuintir dílis don sean chreidimh le linn aimsire an Athrú Chreidimh. Bhí líon mairtíreach ann mar againne. Tá duine amháin acu, Risteard Gwynn a maríodh i Wrecsam (15 Deireadh Fomhair 1584) le na focail "Iesu, trurarha wrthyf!" (A Íosa déan trócaire orm) ar a bhéal. Canónaíodh é ag an bPápa Pól VI sa bhlian 1970.

Ar chúiseanna éagsúla a mhníonn sé sa leabhair fágadh na gnáth daoine gan sagairt agus cé go raibh an Eaglais Gallda ann ó Shasana níor raibh ach Bearla acu san. Ní go dtí gur tháinigh na Neamhaontaigh agus na Módhaigh istig ann tháinig borradh chreidimh ann mar do labhair siad i dteanga na daoine agus rinneadar an Bíobla a aistriú. Mar sin scaip eolas ar léitheoireacht i mBreatnais i measc na daoine. Mar aon leis sin spreagadh amhránaíocht agus níos deanaí fás ar ghluaiseachtí eile culturtha. Mhair cuid de na sean nósanna chomh maith - Nosen Lawen (céilithe) agus penellion (Amhránaíochta speisialta dúchasach).

Tá béim ar leith aige ansin ar ath-fhás an Eaglais Caitliceach arís ann mar a bheithfeá ag súil. Bhí tabhacht nach mór ar na hÉireannaigh a tháing ann le hobair sna mianaigh. Thosaigh é seo aimsir an Ghorta Mór agus ina dhiaidh.

Sa caibideal deireannach "É seo agus é siúd!" tógann sé ar thuras ó Eryri (Snowdonia) & Yr Wyddfa, ó tuaidh, an sliabh is airde sa tíre thar timpeall an chósta ó dheas chomh fada le Caerdydd an príomh chathair agus soir uaidh.

Leabhair an spéisiúl é seo mar scríobhad é sular thosaigh an gluaiseacht láidir Scoile Bhreatanachta - ar a bhfuil na Gaelscoileanna in Éirinn bunaithe. Bhí an teanga faoi ionsaí, mar atá fós, agus mar sin bheadh spéis ag na Gael ann mar leabhair.

Ach thár rud ar bith eile tá an manadh "Ein hiaith, ein gwlad, ein cenedl!" le cloisint sna leathannaigh seo. (An teanga, an tír, an pobal!)

Cymru am byth!
Y Ddraig Goch

11.11.18

Síochán agus aontas!

Chuireann Ciaraíoch an cheist i Nós ar maidin, "Cén fáth nach bhfuil tusa ag caitheamh an Phóipín?"
Tá rogha eile ann - Bluet na Fraince!

Ó thárla na toghchán i Meiriceá níos túisce sa seachtain thosaíomar ag breathnú ar an stáisiún CNN sin. Tá sé suimiúil agus an disfriúil ón na stáisiún nuachta ar an taobh seo den Atlantach.

Bleuet-de-France
Ar maidin bhí comóradh an sos cogaidh a chuir deireadh leis an gCogadh Mór 1914-18 ina bhfuair níos mó daoine bás ná in aon chogadh roimhe nó ó shin. Chuireamar an teilfís ar siúl agus ar na Stáisiún Sasanach - Nuacht BBC & Sky News bhí clúdach ar chomóradh sollúnta míleata i Londain agus an phóipín úd le feiscint i ngach áit. Ach ar na stáisiún nach bhfuil bunaithe i Sasana CNN & Euronews is beag póipín a bhí le feiscint. I ndairíre is beag tagairt a bhí á dheanamh ar bith don gcomóradh i Londain. Is ar an gcomóradh i bPáras a bhí a n-aird.

Cheap an breathnóir áirithe seo go raibh an searmanas ag "Cenotaph" na Breatine an chúng. "Ár saighdiúirí a fuair bás ar son an Rí is a dtír." Ar an lámh eile bhi an gcomóradh i bPáras an idirnáisiúnta. Cé gur léir gur sa bhFrainca bhí sé - agus bhí sé an Fhrancach - bhí an béim ar an lá atá inniú ann agus an dualgas atá ar ceannaire ár linne bheith ag troid ar son na síochána. Ní ar son náisiúnachas cúng a thógann ballaí ach ar son grá tíre uileghabhálach síochánta.

Bhí sé simplí a fheiscint go raibh súile an domhain ar Pháras agus an Eoraip agus ní ar an Ríocht Aontaithe. Ceacht do luchr Bhreatimeachta?

Má caitear an Phóipín cad tá á chomóradh? Síochán nó bua?

Páras, 11 Samhain 2018

2.11.18

Michael Davitt, Máire Mhic Róibín agus béile Iodálach ó thuaidh!


Baile ghnóthach atá in Inis Ceithleann. Téann muid ann anois is arís. Tá sé suite are oilean idir an dá Loch Éirne.

Is ansin atá oifig Arlene Foster agus tá ainm aisteach ar an nuachtán áitiúil, The Impartial Reporter (Béarla). Tá sé i lár ceantair feirmeoireachta agus tá sé ag brath go mór ar chuairteoirí ó taobh eile den teorainn. Ní fios cén éifeacht a bheidh ar an gceantair ag an mBreatimeacht.

Bhí ocras orainn agus chinneamar ar dhul chuig proinnteach Iodálach. Franco (Béarla) an tainm a bhí air. Cé gur cheapamar go raibh sé luath go leor - timpeall 7.00 sa tráthnóna - nuair a shriochamar an áit agus bhí cineál eagla orainn nach mbeadh spás ann dúinn nó go mbeadh feitheamh fada romhainn. Ach ní raibh gá le h-imní mar is áit an mhór atá ann agus fuarthas bórd i gcúinne dúinn.

Rinneamar muid fhéin chompórdach ann agus d'órdaíomar ár mbéile. Agus muid ag feithimh ann thug mo bhean faoi deara go raibh dán ag crocadh ar an mballa. Dán le Michael Davitt a bhí ann ag comóradh deireadh théarma Mháire Mhic Róibín mar Uachtarán na hÉireann.

Iarsholas
-ar shroicheadh deireadh a théarma don Uachtarán Máire Mhic Róibín

A Shoilse, is tú 'las
an solas a d'fhógair
fán ar ghorta
an spiorad.

Ar imeacht duit,
go maire níos mó
ná iarsholas
id dhiaidh.

Go maire fuil rábhach
na físe
Is ná déantar di
aisling tuí

a cheansódh
an fiach dúbh
faid a lobhfadh
na prátáí.

Michael Davitt
Ar choimisiún ó Bhórd na Gaeilge 1997

Tá scríofa ansin ina lám fhéin is dócha na focail seo.

"do Bheití
le grá ó
Michael
Nollaig '97"

Chuireamar ceist ar an bhfreastalaí faoi. Níor thuig sí cad a bhí ann agus miníomar dí cén bhrí a bhí leis. "Bhfuil éinne leis an ainm Beití anseo?" Dúradh go raibh agus duine d'úinéirí Franco a bhí inti. Ní raibh sí istigh ar an oíche áirithe sin faraoir. Dúramar leo bheith cinnte gur tugadh an dán úd faoi deara.

Bhí sé deas obair de chuid duine de fhilí "Innti" a fheiscint gan coinne in Inis Ársa Cheithlinn.

Bhí an béile féin go deas ann chomh maith - agus cáife deas ina dhiaidh.

Go ndéanadh Dia trocaire ar na marbh.

18.10.18

Fathach Ros a'Mhíl!


Bhí sé ag breathnú go bagrach orm thar Thóin a'Cnoic siar uainn.

Bhí muid amach ag siúl tráthnóna inné ar an boithrín ó dheas ón teach nuair a thugamar faoi deara é - Fáthach an mhór a chuir scéal H.G.Wells, Cogadh na Reann, i gcuimhne dom.

Bíodh an eagla ort!
An raibh cúis eagla ann? An raibh ionradh réaltrach tosaithe? Tús le cogadh na réaltraí?

“Ní chreidfeadh duine ar bith i mblianta deiridh an naoú céad déag go raibh súil ghéar ghrinn ar imeachtaí an domhain seo ag neacha ar mhó a n-intleacht ná intleacht an duine, ach dá ainneoin sin, a bhí chomh básmhar linn féin… Ach, thar dhuibheagán an spáis, bhí ag breathnú anuas orainn go santach créatúir a raibh an oiread difríochta idir a meabhair agus ár meabhairne agus atá idir meabhair an duine agus meabhair an ainmhí, créatúir a raibh intleacht ábhalmhór fhuar chrua acu, agus bhí siad ag beartú seifteanna go mall lenár mbascadh.” 
Cogadh na Reann, HG Wells 1898 aistrithe Leon Ó Briain 1934
Eagrán 2015, Clúdach: Bog; Foilsitheoir: Evertype ISBN 978-1-78201-099-9

Ach ní raibh ann ach muileann gaoithe. Tá ceann beag in aice leis an monarca éisc i mBaile an tSléibhe níos comhgaraí dúinn ach tá an ceann nua atá suite in Ros a'Mhíl i bhfad níos móire agus níos so-fheithe. Agus táid ann a deireann gur ionradh de short éigin eile atá sna muilte gaoithe céanna!

N'fheadair!

Is féidir an ceann beag a fheiscint sa pic seo. (Beagnach ina lár).

13.10.18

Cluas le h-éisteacht!

Nach minic a dúirt mé "Cad é?" nó "Cád dúirt tú?"

Mar a roinn mé cheanna tá mé beagáinín bodhar. Tá an clann ag chur brú orm le fada rud éigin a dhéanamh faoi!

An bhfeiceann tú é?
Bíonn roinnt cleasanna ag an duine bodhar déileáil leis an saol. Cuirim fothideal ar an teilifís. Bíonn fadhb ar ndóigh mar níl RTÉ sásta fothideal i nGaeilge a úsáid agus nuair atá duine ag caint i mBéarla agus aistríonn sé isteach go Gaeilge ní cuirtear ach "Speaks Irish" thuas ann. Stopann tú ag dul go dtí an amharclnn nó chuig cruinnithe le slua daoine ann. Agus tá mé ag ceapadh nár chuala mé seanmóin ag Aifreann le deich bhliain anuas! In ndáiríre tosnaíonn tú ag cúlú ón ngnath shaol soisialta.

Ar deireadh shocraigh mé dul chuig saineolaí éisteachta - éisteolaí - le fáil amach conas mar a bhí cúrsaí agus an raibh aon leigheas ann dom.

Rinne sé neart tástáil orm le h-aimsiú cé chomh dona is a bhí mé. Mhol sé áis éisteachta dom. Bhí fhios agam go mbeadh costas an ard ar a leithéad, agus tá. Rud nach raibh fhios agam áfach ná go raibh cabhair le fáil ón stáit, agus ar ndóigh cabhair mór a bhí ansin.

Áis éisteachta (Oticon)
Fuair mé dhá ghléas - ceann do gach chluas. Níl siad ró feiceálach agus oibríonn siad. Bhí feabhas an shoiléar le cloisint agus is mór an cabhair iad dom. Níl an éisteacht chomh maith agus a bhí sé nuair a bhíos óg mar tá damáiste doleigheasta áirithe déanta ach mar sin féin tá feabhas thár chuimse ar chúrsaí. Mar sin féin tógann sé beagáinín ama dul i dtaithí ortha - trí nó ceithre seachtaine.

Má tá fadhb éisteachta agat is ceart rud a dhéanamh faoi sul a éiríonn sé níos measa. Is fearr dul chomh luath agus a thugann tú faoi deara go bhuil rud éigin cearr. Bíodh fhios agat go bhfuil sé costasach (ach go bhfuil cabhair le fáil) ach is fiú go mór é chun do shaol a fheabhsú.


11.10.18

Vóta ar cheist simplí nó..? An phobalbhreith eile!


Tá dhá phobalbhreith le bheith ar an 26ú lá den mí seo. Tá Toghchán Uachtarántachta le bheith ann agus tá fhios ag cach faoi seo agus feachtas faoi lán seol. Ach tá ceann eile ann: An Reifreann maidir leis an Diamhasla.

"Ní thugtar míniú ar an diamhasla sa Bhunreacht féin. Tugtar míniú dlíthiúil ar an diamhasla san Acht um Chlúmhilleadh, 2009."
An Coimisiún Reifrinn*
 Féach ar atá ráite sa treoir thuas ón gCoimisiún Reifrinn, "nach bhfuil miniú ar an diamhasla sa Bhunreacht féin." An bhfuil sé seo fíor? Nó an gá miniú a thabhairt? Nach bhfuil an miniú an-shoiléir ón bhfocal féin? "Dia" agus "Masla?"

Níl an miniú ró-shoiléir i mBéarla áfach muna bhfuil Gréigis agat (agus níl agam). Tagann an focal go bunúsach, deirtear liom, ón Sean-Ghréigis βλασφημέω, ó βλάπτω "gortú" and φήμη "ráiteas" nó "mír chainte".  Ar bhealach tá brí an fhocail "blaspheme" i mBéarla i bhfad níos leithne ná an focal sa Teanga Náisiúnta. Ach de réir na Bunrachta féin is ag "an téacs Gaeilge a bheidh an forlámhas!"

Má éiríonn leis an reifreann seo beidh cead ag an Oireachtas, nó agamsa, Dia a mhaslú trén Acht um Chlúmhilleadh 2009 a bheith mí bhunreachtúil.

Nó bhfuil dul amú orm?

* Is féidir an an treoir neamhspleách ar an reifreann maidir le diamhsala a íoslódáil anseo (pdf)

@RefCom_ie

22.9.18

Éist, filíocht saibhir, Bodhaire (Uí Laoire?).


Ní léim irisí go ró mhinic ach gach tri mhí thagann ceann beag istig sa phost chugam. Ó tháinig a eagathóir díograsach Frainc Mac Brádaigh, Íosánach, chuig an paróiste s'aginne agus chuir mé m'ainm síos!

Tháinig eagrán an Fhomhair chugainn sechtain nó trí ó sin ach ní raibh seans agam é a oscailt go dtí inné. Iris beag atá lá de píosaí ghearr suimiúl le léamh inti.

Éagarfhocal.
Chuigh píosa ón éagarfocal i bhfeidhm orm go mór agus sílim gur cóir dúinn go leor smaoineamh air atá á rá aige. "Éist!" a thug sé ar an bpíosa. Deireann sé:
    "Tá mé ar son na beatha, beatha athar, beatha mháthar, beatha pháiste, beatha an bheo sa bhroinn, beatha theaghlaigh, tuiste aonair, lánúin phósta, lánúin aon inscne, beatha an chomhluadair ar fad. An éitfidh muid leo? An gcuirfimíd cuid acu ó dhoras?
    "An bhfuil rud le chiall le rá acu linn? An fiú an tairbhe crá croí na gcomhráití?
    "Tá Íosa ar son na beatha. Tháining sé le go mbeadh beatha againn, agus sin go fial. Bhí air éisteacht agus foghlaim, ar ár nós féin. D'éist, is cuireadh íontas air..."
Táim ag cur ceisteanna aorm fhéin ó shin. An éistim mé fhéin?

File ar lár.
Tá píosa ann in omós don bhfile Liam Ó Muirthile, sliocht as óráid a shocraide ag an Ollamh Louis de Paor. Miníonn sé a leathan is a bhí na foinse as a bhfuair an bhfile a chuid inspioráid. Linn mór leathan Eorpach maraon leis an doimhneacht a bhí le fáil sa Ghaeltacht agus i dtraidisúin ársa Gaelach a thíre féin.
Tá me ag ceapadh go bhfuil cáil ar scríobhnóirí Éireannacha ar fud an domhain ach is litríocht go minic atá bocht go leor i gcomparáid le an dtaisce atá fágtha ag Liam Ó Muirthile. Ar dheis Dé go raibh sé!
Clár na hIrise - Fomhair 2018

Feidhm gan éifeacht!

Tá alt thar a bheith suimiúil ag Dónall Ó Cnáimhsí faoi phleanáil teanga. Bhí spéis faoi leith agam ansin mar le deanaí fógraíodh gur ceapadh ina Oifigeach Pleanála Teanga do Limistéar Pleanála Ghaoth Dobhair. Obair nach bhfuil éasca ata roimhe.
Críochnaíonn sé a alt le focail Dhonncha Mhic Fhionnghaile cúig mbliain ó shin agus é ag caint faoin bproiseas seo "'..gur seo an seans dheireanach don ghaeltacht maireachtáil.'
"Tá díogras agus dúthracht léirithe ag na pobail Ghaeltachta ó thus an phróisis seo. Céard faoin rialtas féin? Feidhm gan éifeacht?" 

Ní é an chéad duine a chuir an cheist áirithe sin. Bhfuil éinne ag éisteacht?

Tá neart píosaí eile le léamh san iris seo agus is fiú é a léamh. Eolas ar conas sintiúis a íoc ar shuíomh An Timire.

15.9.18

"Bhí mé ag súil libh!"


Inniú tá an Pápa sa tSicil. Tá sé ann mar comóradh ar bháis sagart scór is cúig mbliain ó shin. Pino Puglisi, ainm an tsagairt agus maríodh ag an Mafia é. Tá cúis agam é a luadh mar thart ar ocht mhí déag ó shin bhíomar fhéin ag tuama an tsagairt áirithe agus insíodh a sceal dúinn.

Athníodh mar mairtíreach é sa bhliain 2012. Tá sé spéisiúl gur cosúil go bhfuil fás ar mhairtírigh nua atá á bheannú nó á naomhú ag an eaglais le deanaí. Na sagairt seo, Stanley Rother (béarla) , Oscar Romero (Spáinis),  Jacques Hamel (Fraincís) agus eile.

Tuama Pino Puglisi, Ardeaglais Phalermo
B'as clann i gceantair lucht oibre i gcathair Phalermo é an Ath Puglisi a rugadh 15 Meán Fomhair 1937. Gréasaí ab ea a athair agus gúnadar a mháthair. Ní rabadar go maith as ach ní rabhadar bocht ach an oiread. Oirníodh ina shagart é sna seascóidí. Ag an am sin bhí an Mafia an cumhachtach agus bhí an oileán faoi cumhachta na heagraíochta. Bhí eagla ag an bpobal roimhe agus éinne a sheas ina gcoinne bhíodh siad i mbaol éigin, fíu i mbaol bháis.

Deineadh sagart paróiste de i gceantair boch i bPalermo é go luath sna nochaidí. Labhair sé amich go tréan i gcoinne lucht Mhafia agus fiú i gcoinne údaráis na hEaglais fiú a bhí bodhar agus dall sna cúrsaí sin. (Díreach mar léiríodh siad a bheith i gcúrsaí eile sa lá atá inniú ann!).

Sa deireadh ar ndóigh daoradh chun bháis é. Thánaig cnag ag a dhoras. D'oscail sé an doras agus bhí fear ann le gunna. "Bhí mé ag súil libh!" a dúirt sé agus maraíodh le piléar amháin é. Bé a lá breithe é - 15ú lá Meanfomhair 1993.

Dhúsaigh a bháis muintir na hIodáile agus ní bhréag é gur thosaigh meath ar chumhacht an Mafia sa tSicil ón lá sin.

Beannaíodh sa bhliain 2013 é níos lú na dhá mhí tár éis toghachán Prionnsias mar Phápa.

Ta ráiteas amháin uaidh atá suntasach agus cuí sa lá atá inniú ann.

"Is féidir linn, agus ní mór dúinn an eaglais a cáineadh nuair nach bhuil sí chomh maith agus a bheithfeá ag súil mar tá sé ceart i gcónaí feabhas a chuir uirthí. Is ceart dúinn í a cáineadh mar mháthair ach ní mar máthair chéile."

Nach bhféadfadh Prionnsias féin rud mar sin a rá?

• Scríos píosa eile faoin ár dturas go Palermo anuireadh: Bia sráide na bPalermitanach!(6/5/2017)




10.9.18

Smaointe crainnte!

Bhí solas aisteach ann ar maidin aréir. Éirí na gréine agus bhí an solas uaidh ag lasadh beanna bána na tithe sa cheantair. Ach thugas splanc dearg is mé ag breathnú amach ar an saol. Crann Chaorthainn atá ag fás sa ghearraí ó dheas againn atá trom le caora a bhí lasta ag an "úr-ghriain". Bhí sé go h-álainn.

Nuair a bhí mé ar scoil bhí leabhair ag mo dheartháir "Bruíon Chaorthainn' le staidéar air. Déarfainn gur beag staidéar a rinne sé air agus níos lú ná sin an suim a bhí agamsa ag an am i gcúrsaí scoile. Ní raibh fhios agam cé brí a bhí leis an dteideal ag an am. Dúradh liom go raibh an Ghaeilge deachair agus mar sin féin ní raibh mórán spéis agam ann nó mórán iarracht á dhéanamh agam lei mar ábhar. (Sílim gur cúis é sin nach bhfuil staidéar déanta air .i. tionchar tuairime na dtuismitheoirí gur deachair í mar theanga í an Ghaeilge agsu go bhfuil se dofhoghlaimithe). Is leabhair de chuid an Phairsigh de Scéalta Fiannaíochta é is cosúil. Níl sé léite agam agus ní fios an bhfuil se i gcló anois.

Nach aisteach na smaointe a thagan ar dhuine agus é ag breathnú amach an fhuinneoig?

29.8.18

An cuimhne ar strae!


Bhí mé ag léamh alt ag Alex Hijmans i dTuairisc.ie - Fear 43 bhliana d’aois thú agus tá ort sonraí a saol grá féin a chur i gcuimhne do do mháthair… - bíonn alt rialta aige faoin ngalar Alzheimer ann ó fuiar sé amach go raibh sé ag a mháthair. Bhí dearmad déanta ar a saol pósta féin a thug preab d'Alex.

Chuir sé i gcuimhne mo mháthair féin agus í ag dul in aois. Nuair a fuair m'athair bás tobann is ise a fuair é. Níl muid ró chinnte ar cad a thárla go díreach. Bhuail taom chroí air agus is cosúil gur cheap sise go raibh sé ina coladh agus d'fhan leis ar feadh tamall. Ansin chuaigh sí chuig an teach bhéal dorais agus dúirt. "I think my husband is dead.."

Bhí sí ina chónaí leithí féin ar feadh tréimhse ina dhiaidh san ach bhí sé de nós ag duine de mo deartháireacha fanacht lei gach oíche (Tá cónaí ormsa 160 míle siar i gConmara).

Lá amháin chuir sí ceist ar duine acu, "Cén fáth a mbíonn tusa agus do dhreatháir ag fanacht gach oíche liom." Baineadh geit as ar ndóigh agus dúirt rud éigin mar gur cheap sé go raibh uaigneas uirthi.

Dúirt sise mar fhreagra "Yes I am lonely but not for you!" B'shin deireadh leis an nós sin!

Ina dhiaidh sin aon uair a bhí mise i mBaile Átha Cliath bhí leathscéal "inchreidte" ormsa fanacht leithí agus bhí mise i ndán súil a choimead uirthí sna hoícheanta sin agus tuairisc a thabhairt.
Diaidh ar ndiaidh daighnigh greim an ghalair uirthí agus cúaigh chun cónaí le duine de mo dheartháireacha áit ar bhfuair sí bás timpeall deich mbliain ó shin.

Bhí sé soiléir i rith an ama sin gur raibh aithne aicí orainn ach ní raibh sí cinnte cén gaol a bhí eadrainn. Uair amháin chuir sé mé in aithne dá comharsan, "This is my uncle!" Tá neart scéalta greannmhar sa chlann faoin am sin ach cinnte ní raibh sé éasca ar chlann mo dhearthaír - ná orainn ag an am sin. Ní mór an fhoighne a bheith ag éinne atá ag freastail ar duine atá i ngreim an ghalair uafásaigh tubaistigh.

Lá amháin chuir sí ceist orm. "Ce thusa?" Agus nuair a dúirt mé "Is mise do mhac!" dúirt sí amach go borb agus le cinnteacht "I was never married!"

I measc na naomh go raibh sí!


7.8.18

Conamara ar bhruach na canála!

Comóradh 1916 ach gan baint aige le hÉirí amach na Cásca!

Mar a dúirt mé níos túisce bhí muid ó thuaidh i mí Iúl i nGleanta Aontroma. Agus muid ar ár mbealach stomara seal i Iubhair Chinn Trá agus thainig mé ar leacht cuimhneacháin ar bhruach na canálach ar a bhealach isteach go dtí an baile mór.


Ba ag comóradh tubaist a thárla sa bhliain 1916 i Loch Charlainn a bhí sé ach thug mé faoi dearadh an tainm a bhí ar cheann de na loing a bhí ar chean de na longa - an SS Connemara.

Brú ar an bpic. chun é a leamh
Do bhuail dhá long le chéile i stoirm ar an maidin sin. Bhí an Connemara ar a thuras ón Grianfort go Caergybi na Breataine Bige le lastas bheithigh agus paisnéirí ar bhórd. Soitheach guail ab ea a long eile, an Retriever. Bhí sé sin ag dul isteach go Iubhair Chinn Trá ar an maidin sin. Thug lucht thí sholais Haulbowline go raibh an dá long ró chongarach dá chéile agus scaoiladh urchair len a n-aire a thabhairt do baol a bhí ann ach faraoir bhí an stoirm ró ládair agus bhuaileadar a chéile.

Cailleadh chuile duine ar an gConamara agus níor sabháladh ach duine amháin as an long eile - 94 ina iomlán. Beannacht Dé ar na mairbh.

Tá inseacht an scéil anseo ar wikipedia (Béarla)  agus ar shuiomh Tracing your Mourne Routes anseo (Béarla).

Tá comóradh eile, agus ainmnithe iad siúd a cailleadh greannta ar leacht cuimhneacháin cogaidh i Caergybi agus anseo ar líne acu. (Béarla)

3.8.18

Murlach - Mian Ruairí Mhic Easmainn.


Ar an lá seo (3 Lúnasa 1916) crocadh an cheannaire deireannach d'Éirí Amach na Cásca, Ruairí Mac Easmainn,  i bPentonville Sasana. Cuireadh ansin é go dtí na seascaidí nuair a thógadh thár n-ais go hÉireann é (1965). Tá sé curtha i nGlas Naoín (BÁC) ó shin. Is cosúil gur thastaigh uaidh féin a bheith curtha i gCré na Cille i Murlach atá suite ar bhruach Sruth na Maoile ag breathnú amach ar an bhfarraige agus ar Alban soir agus ó thuaidh uaidh.

Thugamar cuairt ar an áit álainn sin i rith na míosa seo caite agus tá crois adhmaid símplí ann. Tógadh an cros fhéin ann sa bhliaon 1903 mar comóradh ar an nGorta Mór is cosúil agus is dócha go ndéantar athnuachan ar ó am go h-am. Tá an cros anois tiomnaithe do Mhac Easmuinn anois agus dóibh siúd a bhí gníomhach i gcúrsaí Gaelach sa cheantair ag tús an chéid sin. Tá pictiúr greamaithe air de thógáil na croise den gcéad uair agus ainmneach na daoine faoi.

Tá dán "In Memoriam - Patrick McCarrick" ag a bun scríofa ag duine faoin ainm "Benmore." Ba poblachtánach ag tús an fichiú aois déag é Patrick McCarrick agus maraíodh é sa bhliain 1921 ag duine de na B-Speisialta.  Ní fios dom cérbh é Benmore an scríobhnóir. Bhfuil fhios ag éinne?

Seo roinnt pictiúirí a togadh ag tús na míosa seo againn.
Dán "Bhenmore!"
 "Take my body back with you and let it lie in the old churchyard in Murlough Bay." - Litir Mhic Easmainn dá cholcheathair Gertrude Bannister  ó Phentonville.


• Féach leis: Ruairí Mac Easmainn - Crann fuinseoige le cur ag an gCeathrú Rua! (Lúnasa 2016)

Foilsíodh píosa suimiúil ag Stair na hÉireann/History of Ireland chomh maith: "Roger Casement's last dying wish!"(3/8/2018)

24.6.18

Lacordiere faoi dhó!

Nuair a chloisim rud éigin i bhfoinse amháin agus ansin cloisim an rud céanna in áit éigin eile - nuiar a thárlíonn rud mar sin chuireann sé ag smaoineamh mé.

Rinne mé thagairt do chomhtharlúint a thárla níos mó ná deich mbliaina ó shin dom anseo sa phíosa "Sé áthas an Tiarna do neart" (21/1/2007). Is dócha go bhfuil sé seo mar an gcéanna.

Ar an nDéardaoin chonaich mé áit éigin ar líne - ní fios dom cén áit - dán nó b'fhéidir gur litir de chuid  Henri-Dominique Lacordaire (Fraincís) ag miniú don sagart an obair agus an phribhléid a ghairm sheirbhíse. Léigh mé é - ní raibh tuairim agam cérbh an duine seo Lacordaire agus cheap mé go raibh píos féin deas agus cuimsitheach.

Ansin ar maidin inné bhí mé ag léamh na haltanna a tá in eagrán reatha "An Timire." (Is fiú go mór é a fháil dála an scéal, tá na haltanna gonta so léite ann agus ní fhéadfá a rá go bhfuil siad go léir cráifeach!). Ar aon nós bhí mé á léamah agus tháinig mé ar alt a bhí scríofa ag Fiontáin Ó Monacháin, Easpag nua ar Chill Dalua faoin sagartóireact agus mar críoch ar a phíosa bhí an dán úd" Seo é:

Le bheith i do chónaí in measc an domhain,
Gan dúil a bheith agat i bpléisiúr an tsaoil seo;
Le bheith id bhall de chuile theallach,Ag an am céanna gan a bheith claonta i dtreo clainne ar bith;
A bheith ag fulaingt in éindí le daoine;
Feiceáil tré rúndiamhra;
Gortaithe a leigheas;
Filleadh ón chine daonna ag Dia;
Maithiúnas agus dóchas a bhreith leat;Do chroí a bheith ag lasadh le carthanacht;
Croí cré-uamha ar son na geanmnaíochta;A bheith i do mhúinteoir agus pardún a thabhairt;
Le Sólas agus beannachtaí a thabhairt i gcónaí;
A Dhia, a leithéid de shaol;
Agus is leats é,
A Shagairt d'íosa Chríost.

Tá neart scéalta cloiste again ar shagairt nach raibh díograsach ag chomlíonadh a ghairm. Is dócha gur féidir le chuile shagart mar Peadair, a rá leis an dTiarna, “Imigh uaim, a Thiarna, mar is peacach mé.” Agus is ceart sin ach nach ceart go tabharfadh sagart iarraidh ar an gcraobh luachmhair a bhaint. Mar a deireann an sean náth "Tá Dia láidir agus Máthair mhaith aige!"

Deineann an Easpag tagairt do méid uaire a thugann an Pápa Prionsias dúshlán don gcéir "boladh na gcaora" a bheith acu. Ach cé go bhfuil an caidreamh leis an bpobal tabhachtach tá níos mó gá le dluthcaidreamh a bheith ag an sagart leis an Tiarna. Cad is sagart ann ach "Alter Christus, Patris Glorificator, Animarum Salvator!"

Sa lá atá inniú ann "Tá rabharta de thaoide inár n-aghaidh ach tá sé tabhachtach gan misneach a challiúint" a deireann an Easpag.

22.6.18

Le taobh an bhóthair.

Inniú an lá is faide sa bhliain - lá ghrianstad an tsamhraidh. Cé nach raibh a lá ró the chuaigh mé amach ag siúl ar an  mbóthar ó dheas den tí. Tá neart bláthanna nó planndaí fiáin le feiscint. An ceannabhál ag luascadh sa leoithne bhog ag séideadh thár an talamh riascach agus bláthanna beag eile nach bhfuil a nainmneacha ar eolas agam.

Shuigh mé ansin ag breathnú ar an loch o bharr an chnocháin, thár fothraigh an tsean bhaile. Bhi chuile rud ciúin. Tá éis tamail bhogas thár n-ais i dtreo an bhaile "nua." Thugas faoi deara sean chara sna sceacha ar thaobh an mbóthar. Rósanna fiáine a bhí faoi bhláth. Ardódh sé do chroí iad a fheiscint agus na datanna álainn ionta.

Ní bhíonn siad faoi bhláth ach ar feadh tréimhse an ghearr i lár an tsamhraidh go bhfios dom. Ach deirtear sna leabhair go mbíonn siad faoi bhláth ó mí Meitheamh go dtí mí Lúnasa. Feirdhris an t-ainm atá air nó Rosa Canina (Béarla) do na luibheoilithe. Tá saghasanna éagsúla ann le dáthanna ó beagnach bán go dtí corcra mar atá an ceann seo.

Nach íontach iad!
An Sean Bhaile, Loch an tSean Bhaile agus Sléibhte na Boirne ar chúl ar fad!

16.6.18

Aos óg agus aos dána!

Caoga bliain ó shin thárla éirí amach in Oirthear na Nigéire agus bunaíodh stáit nua, Biafra. Bá iad na hÉireannaigh abhí mar misinéirí sa cheantair sin.

Ina measc bhí Sagart ó Chumann Phádraig Naofa, An tAth Pádraig Ó Máille. Bhí seisean ag obair i ndeisceart an cheantair in aice le Calabar. Mar aon le an chuid de na misinéirí dibríodh as an tír iad go tobann gan ach fíor bheagán dá ghiuirléidí a bhailigh le deich bhliain. Tár n-ais in Éirinn bhí baint aige le Gluaiseacht Cearta Sibhialta na Gaeltachta agus is ag cruinnithe a bhain leis an ngluaiseacht a bhuail mé leis. Bhí suim agam ina a chuid oibre mar bhí col ceathrar le mo mháthair, Maolmhuire Ó Fiaich, ag obair sa tír chomh maith. (Scríobh mé píosa faoi anseo sa bhlaiin 2015)

Bhí meas agam air mar dhuine agus níos deanaí chonaic mé gur fhoilsigh Sairséal & Dill leabhair dá chuid - Dúdhúchas. Cheannaigh mé é sa bhliain 1972 é. Ach, mar a thárlaíonn dom go minic faraoir, d'fhág mé ar an seilf le leabhair eile é. D'fhán sé ansin leis na blianta. Ansin chuala mé anuireadh go raibh sé imithe ar shlí na firinne. Chuardaigh mé agus fuair mé an leabhair. Thosaigh me á léamh le déanaí.

Tá sé tiomnaithe mar seo aige:

Cé nach léifidh sibh riamh an leabhar seo is daoibhse a thíolacaim é
AOS ÓG AGUS AOS DÁNA NA NIGÉIRE
i gcuimhne na soilse a las sibh i mo shaol

An chéad rud a thug mé faoi dearadh ná ché chomh h-éasca is a bhí sé le léamh. Ní nach ionadh go bhfuair sé duais i gComortas Dhonnacha Uí Laoire sular foilsíodh é.

Chinn sé ar dtús tideal mar Eachtra Misinéara a scríobh ach diaidh ar ndiaidh tháinig crot eile ar fad air agus ní olc san. Bhí cineál eagla orm go mbeadh sé cosúil le na mílte scealta a bhí léite agam sna h-iris misinéara mar an Far EastMissionary Annals ach is obair atá an difriúil ata ann.

Tugann sé léiriú ar chuid dá obair ceart go leor ach tá béim i bhfad níos mó aige ar shaol agus cultúr na daoine lena raibh sé ag obair. Bhí an Nigéir faoi Impireacht na Breataine go dtí na deireadh na caogadaí agus na cleasanna céanna ar siúl acu agus a bhí ar siúl anseo. "I am a little English child..."

Tuigeadh smointe an Phiarsaigh sa Murder Machine sa tír seo.

Tá an chuid pictiúirí d'ealaíon na tíre, dealbhadóireacht don chuid is mó agus tá samplaí den litríocht a bhí láidir roimh éirí amach Bhiafra.

Tá scéalta grinn ann leis. Bhí lá mór eagraithe sa baile mór in aice leis an áit ina raibh sé ag múineadh. Chuaigh cór ón scoil chuig comórtas ann. Ní raibh bua an cheoil aige féin áfach.
An tAth. Pádraig Ó Máille

"..ní aithneoinn fonn amháin ó cheann eile. Ba chuma liom ach iad a bheith beo bríomhar agus feiliúnach don mháirseáil."

Ar an lá seo sheinn a Bhanna Cheoil sa scoil Amhrán Náisiúnta na Nígéire agus ansin fonn eigin eile. Chuir an cheol isteach ar chuid den lucht éisteachta ach ní raibh fhios aige cén fáth. Bhí cruinniú níos déanaí le baill coiste na scoile agus dúradh nach raibh siad sásta leis an fonn maslach a seinneadh.

'"Cén fonn" arsa mise..."Rule Britannia," a dúirt sé. Dúirt mé nach raibh fhios agam agan cén fonn a bhí ann. 'Every English man knows Rule Britannia" a dúirt sé, agus chuaigh sé an-chrua orm a chur ina luí air nár Shasanach mé!"

Bhí poiblíocht mór sa nuachtán áitiúil:

"The students are protesting against the high-handed attitudes of the expatriate, imperialist principal, the Reverend O'Nally!"

Diaidh ar ndiaidh chuaigh an áit agus a mhuitir i bhfeidhm go mór air. Tá léiriú ar dínit na daoine agus ar a nósanna. Ta tagairt ar aigne na heaglaise sna cúrsaí seo ag chur brú ortha fáil réidh leis na sean nósanna agus nósanna Eorpaigh a chothú na n-áit. Thuig sé an damáiste a bhí á dhéanamh ag an dearcadh sin agus mar sin chuir sé fáilte le Comhairle na Vatacáine agus aggiornamento an Phápa Eoin XXIII. Ach níl mórán sa leabhair faoi misinéireachta traidisiúnta - cé mhéid a baistaíodh agus eile.

Fásann a eolas ar litríocht na tíre agus a tabhacht i rith an leabhair. Thuig sé féin ón a gcuid taithí ar mhúineadh na Gaeilge anseo go raibh an nua-litríocht i bhfolach nuair a bhí seisean ag staidéar fiú san olscoil - ní raibh eolas aige ar an Riordánach nó ar an dá Mháirtín, Ó Díreáin & Ó Cadhain.  Bhain an litríocht, dánta agus eile le daoine a bhí marbh.  (Níos deanaí bhí sé páirteach i Misneach agus Cearta Sibhialta na Gaeltachta agus cá bhfios gio bhfuair sé ionsparáid ó fíle óga na Nigéiré!)

Chuir sé an aithne ar duine acu, John Ekwere, a chuigh i bhfeidhm go mór air. Bhí fhios ag an bhfear óg seo go raibh athraithe ag tárliúnt san Aifric. Bhain sé leis an gcóras oideachais a bhí ag imirt an tionchair air féin agus ar a mhuintir. Nach bhfuil macalla fhocail an Phiarsaigh i Mise Éire agus An Chraoibhinn Aoibhinn sa dán seo?

"Now no more the palefaced strangers 
With unhallowed feet
The heritage of our fathers profane;

Now no missioned benevolent despots
Bull-doze an unwilling race;

Now no more the foreign hawks
On alien chickens prey -
but we on us."

Tá áthas orm gur thóg mé an leabhair seo anuas ó seilf. Cuir sé ag smaoineamh mé. Agus tá aithne i bhfad níos mó ar an Athair Pádraig Ó Máille agam agus tuiscint. Is maith an rud é sin.

Ar dheis Dé go raibh sé.

• Tá léiriú ag Aonghus Ó hAlmhain ar an leabhair anseo: Dúdhúchas (3/10/2019)

10.6.18

Eachtrán ar thaobh an mbóthar!


Tá mé ag ceapadh go gairleoig fhiáin atá sa planda aisteach atá anseo agam.

Dár le Wild Flowers Ireland (@zoedev1174), Gairleog Mhuire (Allium vineale) atá ar seo agus tá siad le fáil i ndeisceart na tíre agus san oirther. Ach tá seo ar an gCaorán ar thaobh an bhóthar ós comhair á dteach-sa anseo i gConamara.

Tá boladh láidir gairleoige ón bplanda. Is féidir í a úsáid i gcúrsaí cócaireachta chomh maith. Baineadh úsáid as mar leigheas ar scoilteacha sa sean am.

Nach bfeiceann sé go deas - todhchaíoch  fiú?

29.5.18

Athrú mór!

Chuaigh mé isteach go Gaillimh ar an Luain. Thóg mé an bus - buíochas mór le Charlie as an saor-thaisteal!

Bhí an lá go h-álainn. Bhí na nuachtáin agus cláracha nuachta ar an raidío ag caint faoin léimt mór a bhí tógtha ag muintir na hÉireann ar an Aoine.

Ag dul tre Bhóthar na Trá thug mé faoi deara sean ostán atá an mar áit chónaithe dóibh siúd nárbh fhéidir leo maireachtáil ina dtír féin. Tá se ann le fada go bhfios dom agus tá taighlaigh ina chónaí ann le fada ag feitheamh ar chomhbhá uainne - leis na blianta ar uairibh.

Stop an bus in aice leis an bPóirse Chaoch agus shiúil mé thuas Sráid na Céibhe i dtreó lár na cathrach agus bhí carn beag plúide ar thaobh na sráide. Nó b'fhéidir gur ceart dom dumhach a thabhairt air. Is cosúil gur chaith duine éigin an oíce ina codladh ann.

Nach mór an t-athrú atá tagtha ar Éirinn ón seachtain seo caite?

13.5.18

Bromach nó searrach?

Saol nua ar an gCaorán!

Rugadh an searrach seo i ngarraí in aice linn cupla lá ó shin.  Nó is é sin a glaogh mé féin air ach ansin cuimhnigh go bhfuil oileán beag ó dheas uainn agus Oileán an Bhromaigh atá air.

An bromach é mar sin? Bhfuil aon difríocht idir an dá théarma?

Fannan sé (nó sí?) ina aice lena mháthar i gcónai. Féachann sé beagáinín chiotach nó amscaí anois - míshocair ar a chuid chosa. Tá siad beagáinín ró fhada agus ró thanaí dá chorp. Ar ball ar ndóigh beidh sé chomh maorga le breathnú air lena tuismitheoirí.

9.5.18

Aisghairm agus athrú!

Athrú bhunreachta agus ní aisghairm amháin!

Nuair a chinn mé ar seo a scríobh cheap mé nár scríobh mé ar an ábhar seo ach uair amháin. Ach ní mar a shiltear bítear. Is cosúil gur chuir mé mo chuid smaointe síos, ar seo nó ar chásanna cosúil leis, cúig n-uaire go dtí seo. Mar sin ní bheidh sé seo an-fhada.

Tá na reifreann atá ós ár gcomhair á bplé in an-chuid áiteanna. Ní mór dúinn na focail a scrudú go mionn sular gcaitheann muid, táid le fáil ar shuíomh an Choimisiún Reifrinn. Tá dhá fhocail nach bhfuil i dtideal na ceiste atá ós ár gcomhair. Níl an focal "Aisghairm" (Repeal) nó an focal "Ginmhilleadh" ann. (Táid ann, mé fhéin ina measc, a cheapann nach ionann an focal "Ginmhilleadh" agus an focal "Abortion" an Bhéarla.)

"Reifreann i ndáil le foirceannadh toirchis a rialáil!" atá ar an Reifreann. Deireann siad: "Ar an Aoine, 25 Bealtaine 2018, iarrfar ort vóta a chaitheamh ar thogra chun Bunreacht na hÉireann a athrú. Baineann an t-athrú beartaithe ar an mBunreacht le foirceannadh toirchis a rialáil."

Ní dóigh liom féin gur comhair "Aisghairm" a thabhairt ar seo. Cinnte tá aisghhairm i gceist ach mar aon le sin tá muid ag vótáil le alt nua a chuir ina áit.

Arís deireann an Coimisiún: "Ar an 25 Bealtaine 2018, iarrfar ort cibé acu atá nó nach bhfuil tú ag iarraidh Airteagal 40.3.3 den Bhunreacht mar atá faoi láthair a scriosadh agus Airteagal nua a chur ina áit."

Seo na focail atá i gceist:

Sílim fhéin gur cineál athluaiteachas é na focail nua. Is cosúil go ndúirt na cúirteanna nach bhfuil ceart bunreachtúil ag an "beo gan bhreith" seachas an ceart atá in Alt 40.3.3 mar atá sé. Mar sin má scriostar an alt sin (40.3.3) feadfaí an dlí maidir le foirceannadh toirchis a rialáil ag an Oireachtas. Mar aon leis sin níl srian ar bith luaite san alt nua ar "foirceannadh toirchis!"

Ós rud é nach mbeidh cearta bunreachtúil fágtha ag an "mbeo gan bhreith" ní féidir liom go coinsiasach vótáil ar son an athrú seo. Tá gá le sainmhiniú bunreachtúil ar cad is duine ann agus cad is "Abortion" sa chásanna seo. Níl mé cinnte gur ginmhilleadh é gach "abortion!"

Tá fhios agam nach n-aontaíonn an chuid liom ach tá mé cinnte go bhfuil siad ag cíor agus a cúiteamh agus cuir faoi chaibidil ina n-intinn féin.

Bhí giota beag nuachtlitir sa pharóiste s'againne faoin reifreann agus sílim gur ardmhian maith atá ann. "Go raibh grá Dé ionainn agus muid ag déanamh macnamh ar agus cinneadh faoin Reifrinn."

7.5.18

An Brá Justinian FPM.

Fuair mé amach le déanaí go bhfuair fear bás a bhí tabhachtach domsa agus mé ag fás ó bhuachail isteach so luath-aosacht. Chaith mé seal le Bráthaire na Toirbhirte in gCorcaigh sna seascaidí agus bhí seisean mar ceannaire (Máistir ar na Nóibhisí) ag an am.*

Bhí mé im nóibhíseach tráth
fadó fadó sna manaigh,
Anois is arís i rith mo shaol
smaoiním ar bhrionglóid nár fíoraíodh

Cá bhfuil na nóibhísigh eile?
Ar fhan mórán nó ar fhag
cosúil liomsa,
ag déanamh saol maith nó dona
ar an dtaobh eile den mballa?

I rith na seachtaine thart,
tháinig cuimhne ar an Máistir úd,
a bhí againn fadó,
An bhfuil sé fós ag guibhe leis
sa slí nár thógas féin?

Rinne mé á chuardú -
- éasca le h-uirlis teicneolíochta -
agus fuair mé é.

Píosa faoi ar shuíomh na mBráthaire,
ach, faraoir, nach raibh ach coicís marbh.
Cé fáth ar tháinig sé istigh im aigne?
Cá bfhios?

Agus mé ar bhruaich m'fheargachta
Nach raibh níos mó aithne aige orm
ná a bhí orm féin,
le mé a threoiriú?

"Ní buachail anois thú, is fear!"

Buíochas leis as a chinealtas,
a chríonnacht is a chiall.

I measc na mbraithre atá imithe roimhe,
ag baint sult as torthaí a gcuid neamhleithleachas,
ar dheis Dé go rabhadar go léir.

An Brá. Justinian Collins F.P.M- 1922 - 2018 (Béarla)

1.5.18

Stair na hÉireann ón mbliain 600 go dtí an lá atá inniu ann.


Sheol Uachtarán na hÉireann, Micheál D. Ó hUigínn, The Cambridge History of Ireland aréir, ina bhfuil ceithre imleabhar agus a chlúdaíonn 1500 bliain de stair na hÉireann, ón mbliain 600 go dtí an lá atá inniu ann. Thug sé óráid speisialta i gCaisleán Bhaile Átha Cliath le ceiliúradh a dhéanamh ar an bhfoilseachán stairiúil agus ina theannta bhí eagarthóirí na n-imleabhar, na hOllúna Thomas Bartlett, Brendan Smith, Jane Ohlmeyer agus James Kelly. Cambridge University Press a rinne óstáil ar an imeacht.
Tá níos mó ná 100 príomhstaraí ó Éire agus mórthimpeall an domhain tar éis cur le The Cambridge History of Ireland (Béarla), an stair is cuimsithí agus is údarásaí a scríobhadh riamh maidir le hÉirinn. Iad fuinniúil, cuimsitheach agus inrochtana, clúdaíonn na ceithre imleabhar in Cambridge History of Ireland cúig aois déag de stair na hÉireann. Cuimsíonn an foilseachán an léann is déanaí, ag tabhairt léargais ar stair na hÉireann laistigh de chomhthéacsanna Atlantacha, Eorpacha, impiriúla agus domhanda níos leithne.

Ag labhairt dó ar thábhacht an fhoilseacháin, dúirt an tOllamh Thomas Bartlett, eagarthóir ginearálta agus eagarthóir ar an gceathrú imleabhar:

“Tá na himleabhair á bhfoilsiú le linn Deich mBliana na gCuimhneachán in Éirinn agus le teacht na Breatimeachta. Tá an Bhreatimeacht anois mar chúlra le cuimhneacháin chonspóideacha ar leith: comóradh 20 bliain ar Chomhaontú Aoine an Chéasta; 50 bliain ar na Trioblóidí; agus 100 bliain tar éis críochdheighilt na hÉireann agus briseadh amach an chogaidh chathartha. ”

“Tugann na ceithre imleabhar léargas ar Éire i gcomhthéacsanna Briotanacha, Eorpacha agus impiriúla níos leithne agus déantar measúnú ar an éifeacht a bhí ag Éire ar an domhan agus ag an domhan ar Éire. Léirítear arís agus arís eile a mhéad tionchair agus a bhí ag tíortha eile ar Éire, agus a cumas féin dul i gcion ar an domhan mór.”

Cruthaíonn na caibidlí sna ceithre imleabhar seo dearcthaí nua ar stair pholaitiúil, mhíleata, reiligiúnach, shóisialta, chultúrtha, intleachta, eacnamaíoch agus chomhshaoil na hÉireann idir 600 agus 2016 agus déantar anailís ar ghníomhartha daoine agus na cúiseanna leo sin. Déantar plé ar shaincheisteanna cosúil le ceannas, teanga, féiniúlacht, imirce, foréigean, inscne, eacnamaíocht agus ocras i measc saincheisteanna eile atá chomh suntasach inniu agus a bhí sa Mheánaois.

Is gné dearfach den saothar é creat láidir na scéalaíochta polaitiúla mar aon leis an dúshlán a chuirtear faoi theorainneacha croineolaíocha traidisiúnta sa tslí is go gcruthaítear dearcthaí agus léargais nua.

Déantar scrúdú i ngach imleabhar ar fhorbairt na hÉireann laistigh de thréimhse áirithe, agus tairgtear léargas iomlán cuimsitheach ar shaol na hÉireann, lena n-áirítear taithí uathúil na tíre.

Is as Éire agus tíortha mórthimpeall an domhain do na rannpháirtithe, lena n-áirítear 39 ollscoil agus ionad taighde sa tSín, i SAM, sa Ríocht Aontaithe, san Astráil, sa Nua-Shéalainn agus san Iosrael.

Dúirt an tOllamh Jane Ohlmeyer, eagarthóir an dara imleabhar, mar chríoch: “Is ionann The Cambridge History of Ireland agus ‘tuiscint’ na glúine seo ar an léann le 40 bliain anuas. Is iarracht atá ann sintéis den taighde foilsithe agus neamhfhoilsithe atá déanta ó na 1970aidí ar aghaidh a chur ar fáil. Go gairid, is stair dár n-aois atá anseo; a spreagfaidh breis taighde agus machnaimh amach anseo.”

Céard tá ann!
Imleabhar 1. 600–1550Curtha in eagar ag Brendan Smith, Ollscoil Bristol
Cuireann an chéad imleabhar in The Cambridge History of Ireland an smaointeoireacht is déanaí maidir le phríomhghnéithe de chuid eispéireas meánaoiseach na hÉireann in iúl, agus béim leagtha ar a mhéad is a bhain forbairtí le hÉirinn amháin. Léirítear arís agus arís eile a mhéad tionchair agus a bhí ag tíortha eile ar Éire, chomh maith lena cumas féin dul i gcion ar an domhan mór. Tá cur chuige an leabhair comparáideach agus breathnaíonn sé lasmuigh d’Éire, agus meastar go raibh an tír mar chuid lárnach ach eisceachtúil d’Eoraip Chríostaí na Meánaoise.

Imleabhar 2. 1550–1730
Curtha in eagar ag Jane Ohlmeyer, Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath
Féachann an dara imleabhar ar na blianta bunathraitheacha agus corraitheacha idir 1550 agus 1730, ag tabhairt léargas nua ar stair pholaitiúil, mhíleata, reiligiúnach, shóisialta, chultúrtha, intleachta, eacnamaíoch agus chomhshaoil na hÉireann sa Nua-aois Luath. Ar an gcaoi chéanna leis na himleabhair go léir sa tsraith, cruthaíonn na rannpháirtithe anseo comhthéacsanna domhanda agus comparáideacha dá gcuid plé.

Imleabhar 3. 1730–1880
Curtha in eagar ag James Kelly, Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath
Ba réanna leanúnachais chomh maith le hathraitheacha iad an t-ochtú agus naoú haois déag. Cé go ndéantar léiriú cuí orthu mar Ré ‘na Cinsealachta’, tá dhá chéim i gceist – an t-ochtú haois déag nuair a bhí an buaicphointe sroichte ag an gCinsealacht sin; agus an naoú haois déag nuair a rinne an uasaicme Phrotastúnach cosaint daingean in aghaidh teacht chun cinn an náisiúnachais Chaitlicigh nua-aimseartha. Clúdaíonn an t-imleabhar seo níos mó ná an scéalaíocht pholaitiúil choitianta agus déantar plé ar an eacnamaíocht, an tsochaí, an daonra, an imirce, an reiligiún, an teanga, foirmiú an stáit, an cultúr, an ealaín agus ailtireacht, agus na hÉireannaigh thar lear.

Imleabhar 4. 1880 go dtí an Lá Atá Inniu Ann
Curtha in eagar ag Thomas Bartlett, Ollscoil Aberdeen
Clúdaíonn an t-imleabhar deireanach in The Cambridge History of Ireland an tréimhse ó na 1880aidí go dtí an lá atá inniu ann. Baineann an léamh léirsteanach seo ar theacht chun cinn agus forbairt na hÉireann le linn na mblianta sin ba mhinic a bhí corraitheach úsáid as go leor léaráidí, le gnéithe speisialta ar íomhánna de na ‘Trioblóidí’ agus ar ealaín agus dealbhóireacht na hÉireann sa fichiú aois.

28.4.18

Easpag dallamulógach!


Tá neart sean leabhair nár léigh mé sa leabharlann beag agam. Cheannaigh mé iad le léamh ach ansin níor léigh mé iad ar ábhar amháin nó ar ábhar eile!

Tá an leabhair seo ina measc.* Tá m'ainm agus an dáta taobh istigh den gclúdach - Lúnasa 1975! Ní fios dom cén fáth nó céan áit ar cheannaigh mé é. Phioch mé amach cupla lá ó shin é mar níor léigh mé leabhar le mí anuas.

Scéal an suimiúil atá ann ar thréimhse an chásta in Éirinn. Bhí Éilís I mar bhanríon ar Shasana agus ag brú an creidimh nua ar mhuintir na hÉireann. Ní raibh ag éirí ró mhaith leithí anseo. Cé nach raibh ráth ar a cuid oibre anseo ní hionann sin is a rá go raibh ag éirí chomh maith leis na hÉireannaigh le bheith aontaithe ina coinne.

Is minic a bíonn daoine sa lá atá inniu ann ag caitheamh anuas ar na hEaspaigh agus ag gearán faoin dtionchar atá acu ar chúrsaí polataíochta. Seans nach bhfuil fhios acu cé chomh "lucky" is atáimíd leis an nglúin Easpag atá in Éirinn sa lá atá inniú ann! Ní mór dóibh breathnú ar ar shaol Mhaoilir Mhic Craith, Froinsiasach, a d'iompagh ina Phrotastúnach agus a bhí in a Easpag Caitliceach agus ina Ardeaspaigh Protastúnach ag an am céanna. Is léir nach raibh an córas cumarsáide san laethanta sin ró-mhaith mar thóg sé breis is naoi mbliaina go dtí go fuarathas amach faoi seo sa Róimh. Ach anois is arís sa leabhair tá comharthaí ann go raibh cion éigin don sean Eaglais - níl sé ró shoiléir cé chomh protastúnach is a bhí a bhean Áine agus a chuid páistí.

Bá as cheantair thár timpeall Loc Dearg i ndeisceart Cho. Dún na nGall an lae inniú a rugadh Maoilir. Tá caisleán a mhuintir - nó an méid de atá fágtha de - fós le feiscint ann. Chuaig sé isteach in Ord na bFroinsiasach agus cuireadh sé go dtí chroí lár na Críostaíochta, An Róimh, é le staidéar a dhéanamh. Is sa Róimh a chonaic an fear óg "gné de shaol na heaglaise...an taibhseacht nár shamhlaigh sé riamh."

Oirníodh ina shagart é sa Róimh sa bhliain 1549 agus an bliain dár gcionn toghadh pápa nua Iúl III - fear a raibh "dúil as cuimse aige sa chearbhachas agus i bhfeastaí móra." Is léir ó shaol Mhaoilir as sin amach gur fhoghlaim sé níos mó ó chleachtas chléire a chonaic sé sa Róimh ná a fhoghlaim sé ó na leabhair agus ón scolaíocht a cuireadh chun na Róimhe le foghlaim uatha!

Bhí cúrsaí creidimh, agus polataíochta, in Éirinn agus i Sasana go dona. Bhí Aonraí VIII tár éis bháis agus bhí a mhac óg Eadbhard VI ina Rí ag brú an protustúnachas ar a ghéillsinigh agus ansin ar feadh mí bhí Jane ar an rícathaoir agus ansin Máire I a bhí ina Caitliceach agus thosaigh sise ag brú an Caitleachas ortha ach fuair sise bás sa bhliain 1558 agus ansin bhí Eilís I ina bhanríon ar Shasana. Sa tréimhse tabhachtach sin i stair na hÉireann a chath Maoilir a shaol chasta.

Roghnaíodh ina Easpag ar An Dún & Coinnire ag an bPápa, Pól IV, sa bhliain 1563 agus is léir go raibh caimiléireacht polataíochta sa cheapacháin sin. Lean an nós caimiléarachta sin ar feadh a shaol. Thuig sé go raibh an saibhreas ag lucht na Bainríona agus thosaigh sé ag athrú é féin agus mar thoradh ar an cur i gcéil (a bhí ann ar dtús is dócha) deineadh Ardeaspag ar Chaiseal é ag an Rialtas Shasanacha.

Tá an leabhair lán de chuntaisí ar féastaí, sealgaireacht, uisce faoi thalamh agus cogaidh. Is deachair dúinne sa lá atá inniu ann, a chreidiúnt gur Easpag Chríostaí a bhí páirteach sna cursaí sin. Ach is duine daonna gach easpag agus is dócha go mbíonn "peacaí" eile ag easpaig an lae inniú!

Fuair sé bás ina leaba féin sa bhliain 1622 agus é beagnach céad bliain d'aois. Tá focal sa tseanchas gur iompaigh sé ina Chaitliceach arís sular básaíodh é agus gur Frionsiasach a ghlach isteach san eaglais é más fíor! Tá a thuama fós le feiscint i bhfothrach na Ardeaglaise ar Charraig Chaisil.

An cuid den leabhair a thaitin is mó liomsa ná an cúntas ar an cogadh brónach Naoi mBliana a chuir deireadh leis "ancien regime" na Ghael ag Cath Cionn tSáile 1601. I bhfocail an údair, "choinnigh sid greim scornaí ar na Sasanaigh go ceann coicíse agus ansi, in imeacht aon oíche amháin, théaltaigh na bua uatha agus scaipeadh an dóchas ortha faoi mar a ghlanfaí an drúcht le céad solas na maidine. Níorbh é arm na nIarlaí amháin a treascraíodh ag Cionn tSáile ach an saol Éireannach agus an cultúr Gaelach dar diobh iad. Shíothlaigh fuinneamh na nGael agus chaolaigh siad leo go slítheánta siar sna cnoic agus sna criathraigh."

Ach thár aon rud eile tá beatha an Ardeaspaigh tugtha don saint agus don phléisiúr léirithe go smior ann. Bhí íonadh orm cé chomh iontaobhach is a bhí Rialtas Shasana as agus chomh aineolach is a bhí sia, mar aon le Eaglas na Róimhe, ar chúrsaí na hÉireann.

An féidir a rá go bhfuil mórán athrú ar an scéal san 21ú aois?

* Rógaire Easpaig - Odhrán Ó Duáin, O.F.M., Foilseacháin Náisiúnta Tta 1945.
Bhain an leabhair duais i gComórtas Cuimhneacháin Phiarais Bhéaslaí faoi choimirce Oireachtas 1973