Thár n-ais chuig an charta ghlas!

Bhfuil na páipéirí cuí agat?

Bhí mé ar scoil nuair a thug mé cuairt ar Bhéal Feirste don gcéad uair. Ar thuras scoile a bhí muid, fós sa bhunscoil, agus chuamar ar an dtraen. Is dócha gur ag deireadh na caogadaí a bhí ann agus ní raibh na "troblóidí" ar siúl ach is dócha go raibh borradh éigin faoi thalamh a pléasc i 1966 agus níos deanaí.

Teorainn chrua!

Ba eachtra é ar ndóigh. Bhí fhios againn gur chuid de Shasana é agus go raibh ar na póilíní gunnaí a bheith acu. Mar sin, dár linn, bhí cineál dainsear ann. Nuair a shroic an traen Port a' Dúnáin tháinig lucht custaim ar bhóird ag lorg pé rud a bhí á importáil go mí dleathach ag na paisinéirí. Bhíomar trasna an teorainn.

Mheasamar go raibh Béal Feiriste aisteach go leor. Taobh amuigh de na póilíní a bheith armtha bhí na busanna dearg ann agus bhí na siopaí difriúl ar chuma éigin ó na siopaí a bhí i mBaile Átha Claith againn. Cheapamar go raibh sé níos saibhre agus i siopa amháin (C&A ar an Ascall Ríoga tá mé ag ceapadh) chonaiceamar staighre beo don gcéad uair. Ní raibh a leithead ó dheas. Chuamar amach chuig Teach na Pairliminte - bhí fhios againn gur "Pairlimint Phrotastúnach don bPobal Phrotastúnach" a bhí ann agus cheap mé go raibh sé aisteach go raibh siad chomh "dílis," más sin an focal, do Shasana agus don Impire. (Ní raibh aon tuiscint againn ar an Ríocht Aontaithe againn. B'Ionann Sasana agus An Bhreatain dúinn agus thuigeamar inár gcroíthe istigh nach i Sasana nó sa Bhreatain a bhí an áit seo.

Bhí rudaí níos saoire ann leis agus bhí milseáin éagsúil. Bhí Mars Bars acu nach raibh le fáil sa bhaile agus Spangles, milseáin a shúití arís nach raibh le fáil ó dheas. Cheannaíomar ár ndóthain den stuif sin.

Ar an turas ó dheas stopadh i nDún Dealgan ag lucht chustaim sinn ach chuireamar ár gcuid cheannacháin agus eagla orainn go nainseofar ár gcuid stóir luachmhar a bhí á smugláil againn.

Níos deanaí chuaigh mé le mo thuismitheoirí i gcarr agus stopadh ag an teorainn ó thuaidh ó Dhún Dealagann muid. Deineadh iniúcadh ar an gcarr agus bhí ar m'athair dul isteach i gcaibín lena a chuid páipéirí a theaspeáint agus rud éigin a shiniú. Níos deanaí fuair mé amach go raibh air páipéar faoi leith a fháil ón gcomhlucht árachais do charr. Glaodh an "Green Card" ar sin. Thárla an rud céanna agus muid ar an dturas thár n-ais.

Pic: Coláiste Bhoston, S.A.M

Diaidh ar ndiadh cuireadh deireadh leis na rialacha go mór mór ó chuamar isteach sa chomhmhargadh le chéile i 1973. Ach ar ndóigh ansin bhí na trioblóidí ann. Nuair a chuireadh deireadh leis an sean córas bhi an "Teorainn Bhog" ach a mháin go raibh arm Shasana ann ina áit. Ach tár éis an sos cogaidh agus teacht an "ré nua" chonaiceamar don chéad uair an teorainn bhog.

Cuireann sé isteach orm nuair atá daoine ag caint faoin teorainn chrua agus gur léir gur ar an teorainn na seicphointí mhíleata atá siad ag caint. I ndairíre leat den am a bhí siad siúd i réim bhí rialacha an Chomh Phobal i réim.

Anois tá an baol ann go dtiochfaidh na seicphointí chustaim agus mál thar n-ais. Má éiríonn an Ríocht Aontaithe as an mbeidh orainn dul thár n-ais chuig an sean-chóras, roimh na troblóidí. An mbeidh orm an cárta glás a fháil le tiomáint thár an droichead ó An Blaic go Beal Cú?

Bhfuil an Carta Glas agat?

Scéal na blaoisce - léiriú ar mhór-imircí isteach go hÉirinn!

Seiceamhú déanta den chéad uair ag eolaithe ar Ghéanóim ó Dhaoine as Éirinn Ársa

Tá seiceamhú déanta den chéad uair ag foireann géineolaithe as Coláiste na Tríonóide Baile Átha Cliath agus ag seandálaithe ó Ollscoil na Banríona Béal Feirste ar ghéanóim ó Éireannaigh ársa. Tugann an fhaisnéis ó na géanóim freagra ar cheisteanna ríthábhachtacha maidir le bunús mhuintir na hÉireann agus a gcultúr. 

Blaoisc Bhallynahatty

Fuarthas an bhlaoisc (cloigeann) seo i dochaltán in aice le Béal Feiriste sa bhliain 1855. Bhí sí faoin gcré le 5000 bliain agus anois tá sí in Olscoil na Ríona ann. (Daniel Bradley, Trinity College Dublin).

Athdhéanamha ar an mblaoisc le hÉlizabeth Black. Tá fhios óna cuid géinte go raibh gruaig dubh uirthi agus súile donn aicí. (Pic: Barrie Hartwell)

Rinne an fhoireann seiceamhú ar ghéanóm ó bhean ón ré luathfheirmeoireachta a chónaigh gar do Bhéal Feirste thart ar 5,200 bliain ó shin agus ar ghéanóim ó thriúr fear a mhair i ré níos déanaí, thart ar 4,000 bliain ó shin sa Chré-umhaois, tráth a raibh miotalóireacht ar bun. Déanfar torthaí an staidéir a fhoilsiú inniu san irisleabhar idirnáisiúnta Proceedings of the National Academy of Sciences, USA (Béarla)

Tá géinitic mhuintir na hÉireann fíor-spéisiúil.  Tá ceangal ag géinitic mhuintir na hÉireann le go leor grádán géiniteach san Eoraip agus inti tá an líon is airde ar domhan de na hathraithigh is cúis le hacmhainn lachtóis, an crómasóm den chineál Y ón Eoraip thiar chomh maith le roinnt galar géiniteach tábhachtach lena n-áirítear haemacrómatóis, a bhaineann leis an iomarca iarainn a bheith coinnithe sa chorp. 

Níl a fhios, áfach, cén bunús atá leis an oidhreacht seo.  An t-aon bhealach le heolas a chur ar ár stair ghéiniteach ná géanóim ó dhaoine ársa a sheicheamhú agus dul ar thuras ama géiniteach, más maith leat.

Is ábhar díospóireachta í an imirce i gcúrsaí seandálaíochta le fada an lá.   Níltear ar aon intinn an nósanna nua a glacadh go háitiúil nó an tionchar ó mhór-imircí isteach ba chúis leis na mór-athruithe in Éirinn agus sa Bhreatain Mhór inar imíodh ó bhealach saoil a mbítí ag fiach agus ag cnuasach go dtí slí mhaireachtála bunaithe ar thalmhaíocht agus níos déanaí an t-athrú ó úsáid cloiche go húsáid miotail.  

Léiríonn na géanóim ó na hÉireannaigh ársa seo gur tharla imirce ollmhór isteach sa tír. Is as an Meánoirthear, san áit ar thosaigh talmhaíocht, a tháinig formhór shinsear an luathfheirmeora. Tá na géanóim ón gCré-umhaois éagsúil arís. Is ó Steip na Mara Duibhe thart ar aon trian do shinsear na bhfear. 

Dúirt Dan Bradley, Ollamh le Géinitic Daonra i gColáiste na Tríonóide Baile Átha Cliath, a bhí i gceannas ar an staidéar, gur tháinig athrú mór ar ghéanóim san Eoraip sa Chré-umhaois mar thoradh ar imirce ó cheantar ó thuaidh den Mhuir Dhubh chun na hEorpa agus go raibh a shliocht fiú ar an oileán is faide siar san Eoraip. Dúirt sé freisin go mb’fhéidir gur tharla athruithe gaolmhara eile dá bharr agus go mb'fhéidir gur ar theanga a tháinig isteach atá na teangacha Ceilteacha bunaithe. 

Dúirt an Dr Eileen Murphy, Léachtóir Sinsearach le Seandálaíocht Chnámh in Ollscoil na Banríona Béal Feirste, go léiríonn an tionscadal seo an tábhacht atá le hanailís ar DNA ársa chun freagraí a thabhairt ar na ceisteanna ar ábhar spéise iad don lucht acadúil le fada, maidir le bunús na nÉireannach.

Gruaig dhubh a bhí ar an luathfheirmeoir agus bhí súile donna inti agus bhí sí níos cosúla le daoine ó dheisceart na hEorpa ach ba é a bhí sna hathraithigh ghéiniteacha sa triúr fear ón gCré-umhaois as Reachlainn ná crómasóm den chineál Y, an ceann is coitianta in Éireannaigh, ailléilí súl gorm agus an t-athraitheach is tábhachtaí maidir leis an ngalar géiniteach  haemacrómatóis. 

Tá an sóchán C282Y sin chomh coitianta i ndaoine de bhunadh na hÉireann gur 'an galar Ceilteach' a thugtar air uaireanta. Seo é an chéad uair ar sainaithníodh athraitheach tábhachtach galair sa réamhstair.

Dúirt Lara Cassidy, Taighdeoir PhD sa Ghéinitic i gColáiste na Tríonóide gur cosúla géanóim mhuintir na hÉireann, na hAlban agus na Breataine Bige an lae inniu le géanóim na bhfear ón gCré-umhaois rud a thugann le tuiscint gur thart ar 4,000 bliain ó shin a tháinig tréithe lárnacha an ghéanóim Cheiltigh oileánda chun cinn.

Dáta don dialann! Más in mBÁC nó Béalfeirste thú!

Bí ag faire amach d’Aisteoirí Bulfin Bhaile Átha Cliath ag tús mhí na Nollag, nuair a chuirfidh siad an seó is déanaí acu, ceoldráma nuascríofa '1915' le hAodh Ó Domhnaill, 1915, ar stáitse i mBaile Átha Cliath agus i mBéal Feirste.

“Roghnaigh siad an bhliain mhícheart.
Roghnaigh siad an Oifig-an-Phoist mhícheart.
Ach bhain a n‑éirí amach (agus a gcuid amhrán) crathadh as Impireacht Shasana!”

Díoladh iomlán na dticéad don seó Nollag deireanach a léirigh Aisteoirí Bulfin, Laraedó (2013). Moltar, mar sin, ticéad a chur in áirithe le haghaidh 1915 go luath! Tá rátaí grúpa ar fáil chomh maith i mbliana. Gach eolas thíos.

• Ionad 1: Amharclann Smock Alley, Sráid an Mhalartáin Íochtarach, Barra an Teampaill, Baile Átha Cliath 8: Dátaí: 2, 3, 4 & 5 Nollaig
Am: 8 pm Áirithintí: (01) 677 0014 agus
Ticéid do na léirithe i Smock Alley: €15 (mic léinn agus pinsinéirí €12; lascainí do ghrúpaí 8 nó níos mó le fáil ach glaoch ar (01) 677 0014 – ráta grúpa €10)

• Ionad 2: Cultúrlann McAdam Ó Fiaich, 216 Bóthar na bhFál, Béal Feirste, Dátaí: 12 Nollaig
Am: 8 pm Áirithintí: (028) 9096 4180

Alt faoin léiriú seo san Irish Times: Dráma nua le hAisteoirí Bulfin, 1915, le stáitsiú thuaidh agus theas. (28/10/2015)