Is cuimhin nuair a bhí sé ag obair ar An Biobla go ndúirt an tAth Pádraig Ó Fiannachta a bhí ina mbun leis na blianta go raibh an chuid focail a bhí níos cruinne a bhféadfadh siad a úsáid ach amháin nach raibh siad a úsáid le fade. Bhíodar imithe as úsáid mar a déarfá.
Is cuimhin liom ar scoil ag foghlaim Gaeilge don gcéad uair agus gurb é an focal "páirc" a bhí againn ar "field" an Bhéarla. Ach sa Ghaeltacht fuair mé amach nach ionann an Ghaeilge a bhí á mhúineadh sa scoil agus an teanga a bhí á labhairt ag muintir na Gaeltachta. Chuir mé le mé stór focail - agus tá mé a shaibhriú i gcónaí. Bhí an t-ádh ag an údar seo, Manchán Magan, cé gur Bleá Cliathach é go raibh seans aige sa samhradh i gceantair Ghaeltachta agus gur thug sé sin dearcadh eile ní amháin ar an teanga ach dearcadh eile ar an saol trén teanga sin.
Fhuair mé an leabhar seo mar brontannas Nollag. Is ar éigin go gceannaíonn é dom féin agus bheadh an saibhreas agus an léargas ar an saol atá istigh ann. Bhí fhios agam ar ndóigh gur teanga ársa í an Ghaeilge - an teanga is sine san Eoraip atá á labhairt agus á scríobh go fóill. Is aisteach an rud é gur féidir linne an Gaeilge a bhí á scríobh san ochtú aois a thuiscint gan mórán stró.
Bhí mé leath bhealach trén leabhar nuir a thuig mé na seodanna a bhí á nochtadh aige. Tá an leabhar roinnte i gcabaidil ghearr ag caint ar fhocail a bhaineann le abhar cosuíl le páirceanna, lena a tríocha dó focail, bláthanna, síoga, dúlra, déithe, gnéas is beag ábhar nach bhfuil luaite aige. Tá idir eolas, fealsúnacht, spioradáltacht agus draíocht ár sínsir istigh ann. Is linne Gael é seo go léir fiú muna bhfuil aon eolas againn air!
Chuir me an suim i mír amháin ar logainmneacha. Chuir sé i gcuimhne údair eile cosúil le Tim Robinson nó Robert McFarlane. Thuigeann sé an tabhacht atá le h-ainmneacha agus an milleadh atá déanta ortha ag daoine nach dtuigeann an tabhachta atá leo mar nasc idir muide atá lonnaithe in áit agus na glúnta síar. Tá neart samplaí againn ar fud na tíre. Tá samplaí den triuiliú atá deanta thar na blianta agus mar sin cailltear eolas nó léas nó radharch isteach i meon ár sínsir. I measc na samplaí atá aige tá "Lough Derreennadavodia" i gCorcaigh. Nach bhfuil sé deacair é sin a fhuaimiú? Ach má úsáidtear an leagan ceart Gaeilge tá sé is bhfad níos símplí "Loch Dhoirín an Dá Bhó Dhéag". Go tobann tuigtear an ainm agus dá bharr tá sé níos simplí é a rá.
Tagann mo shinsir féin ó áit ar a dtugtaí "Tomadilly" agus níl ciall ar bith leis mar ainm ach is cosúil gur "Tuam na Duille" atá ar i gceart. (Ar logainm.ie sa bhlian 1609 tá an áit luaite mar "Tomnedilly.") Tá conaí ormsa anois i gCaorán na gCearc - logainm álainn - ach loitear é ag lucht na mapaí go "Keeraunnagark" nach bhfuil cuma na caoi air. Nach fiú focail Tim Robinson faoi logainmneacha a lua anseo: "Irish placenames dry out when anglicised, like twigs snapped off from the tree"2 .
Is leabhar thar a bheith suimiúil ag lonrú taobh ceilte dár n-oidhreacht saibhir. Is fiú é a bheith i do chnuascah leabhair.
1 Thirty Two Words for Field - Manchán Magan; 2020; Gill Books; ISBN 978 07171 87973
2 Ileolai caillte! 4/4/2020
Iar nóta: Roinn an scoláire Cormac de Briotún ar an gcóras giolchaireachta a chuid smaointe ar fhoghareolaíocht na Gaeilge ("Phonology" sa Bhéarla) le déanaí. Tá sé seo an shaibhir sa Ghaeilge go mór mór i gcomparáid leis an mBéarla agus is baolach go bhfuil an saibhreas sin á chailiúnt againn chomh maith. Ní h-ionan an focal leabhair agus labhar. Ní fumaítear an "l" nó an "r" san mar an gcéanna san dá fhocal.
No comments:
Post a Comment