Briathar, beart & oidhreacht.

Is cuimhin liom agus mé óg go raibh iomhá agam den bPiarsach mar naomh de short éigin. Idéalaí cumasach nach ndearna rud ar bith nach ar son na hÉireann is ar son na nGael é. Agus seans go raibh an ceart agam. Is cuimhin liom an chéad uair a bheith i gConamara mar a dúirt mé cheanna, bhí orm dul 'ar oilthreacht' go Ros Muc , chuig a theach ann - scrín náisiúnta an Ghaelachas. Áit naofa.

Is áit naofa é níos mó dom-sa anois ná riamh. Ní hamháin mar ba leis an fear féin é agus gur scríobh sé roinnt dá gcuid scéalta agus oireádaí ann (aitheasc Uí Dhonabháin Rosa ina measc) ach toisc go bhfuil daoine, cosúil liom fhéin caoga bliain ó shin, a thug chuairt ar an dteach le bheith páirteach sa mbrionglóid...

"O wise men, riddle me this: what if the dream come true?
What if the dream come true? and if millions unborn shall dwell
In the house that I shaped in my heart, the noble house of my thought? ..."

Ach ar bhealach ní raibh mórán eolas agam faoin bhfear féin. I rith na bliana seo caite bhí srath léachta ar an Raidío faoin bPiarsach bunaithe ar a chuid scríobhnóireachta, léachtaí agus eile. Níos deanaí foilsíodh leabhair bunaithe ortha. Bé an Ollamh Gearóid Ó Tuathaigh a bhí mar eagarthóir ar an mbailiúchán snasta seo: An Piarsach - Briathar, beart agus oidhreacht. (Cló Iar-Chonnacht, RTÉ Raidió na Gaeltachta).

Léigh mé é le déanaí.

Tá dhá aistí déag ann agus d'fhoghlaim mé roint rudaí nach raibh ar eolas agam faoin bhfear féin. Sa chéad cheann tá Roisín Ní Ghairbhí ag tagairt ar é ag fás aníos i mBaile Átha Cliath. Gur thosaigh sé ar bheathfhaisnéis a scriobh ina déanann sé cuir síos ar féin mar "the strange thing that I am."

Níl mé chun dul tré gach aiste ach tógadh mé na píosaí a thug mise suim faoi leith ionta. Bhí an-phíosa ag Ciarán Ó Coigligh ar an bPiarsach agus a chuid tuairimí ar chursaí oideachas. Bhí spéis faoi leith agam ach go h-áirithe ina dtuairimí ar dhá-theangachas. Bhí polasaithe oideachas faoi leith molta aige cenn don Ghaeltacht agus ceann eile don chuid eile den tír. Agus bhí tuairimí aige faoil na ceantreacha dhá theangach chomh maith. Nach trua nár chlaoi an Roinn Oideachas len a dhearcadh ó 1922 i leith!

Chuir aiste Sheosaimh Uí Chuaigh ag gáirí ós ard mé leis an bpíosa seo. D'fhiafraigh sé de dhuine dá ghaolta an bhfaca sé aon duine de mhuintir an Phiarsaigh thart ariamh.
"'Thug mé na malaí istech chuig an teach do bheirt deirfiúr leis uair amháin,' a dúirt sé. 'Cen sort beirt a bhí iontu,' arse mise. 'Diabhal mórán slaicht a bhí ortha feictear dhom,' ar seiseann - is é sin nach raibh siad ródhathúil. Bhí, agus tá, caighdeán ard ag fir Ros Muc sna cúrsaí sin,' a deireann Seosamh! Tá cuimhní eile scríofa ag Seosamh anuireadh i dTuairisc.ie (Eanáir 2016)

Tá Úna Ní Bhroiméil ag scríobh faoina thuras go Meiriceá. Bhí sé le hairgead a bhailiú do scoil. (Má bhí aon laige i bpairseantacht an Phiarsaigh ba i gcúrsaí airgeadais a bhí sé!).  Níor éirigh go ró mhaith ann é ach an rud a thug mise faoi dearadh ná na litreacha chuige óna dheartáir Liam (Willie) - "You had best do anything you can (and stay on) to get money...." "...Money is the thing. More and more I am coming to believe that it is the only fault with this whole business..." Is maith liom Liam! (Leabhair eile éinne?)

Tá an dá aiste ag an deireadh thár a bheith go maith. Joe Lee ar an athrú meoin a tháinig ar an bPiarsach ó thaobh cúrsaí míleata. Déanann sé pointe maith. Cé nach raibh i ndán don Éirí Amach ach teip de bharr a thárla do Casement agus na hairm agus ordú Eoghan Mhic Néil, "ní mar sin a 'ceapadh" é ag cinnairí na comhcheilige." Agus tugann sé foláireamh dúinn chomh maith agus muid ag lorg eolais faoin "duine casta" seo, Pádraig Mac Piarais. "Ní mór a chuid scríbhinní a léamh ina iomláine (gan sleachta a bhaint as comhthéacs), agus ní mór a raibh ar bun aige (agus an fhianaise shabhir atá ar fáil ina chomhfhreagras) a chur san áireamhagus na ráiteas (an reitric) apacailipteacha á meas againn."

Ag an deireadh tá léarmheas agus cúntas ar cháil an Phiarsaigh i ndiadh a bháis scríofa dúinn ag Gearóid Ó Tuathaigh. Bhí sin an suimiúil mar théann sé tré an ré-naomhsheanchais suas go dtí tús na seascaidí. Ansin bhí meath agus fiú dí-mheas, aimsir na trioblóidí ó thuaidh a chuir eagla agus míchompóird ar scoláirí áirithe agus lucht polataíochta - ach mar a deireann sé níor "tugadh droim láimhe ar fad don bPiarsach. Lean an nós i measc náisiúnaithe áirithe (Gaeilgeoirí go háirithe) scoileanna, cumainn, clubanna agus a leithéid a ainmniú i gcuimhne air." Anois tá "fuaraigeantacht le tabhairt faoi dear níos mó agus níos mó" sa scríobhnóireacht faoi. Ach ag an deireadh an foláireamh, mar a dúirt Joe Lee,  an taifead staire a iniúcadh go cúramach. "Ní ceart aon chuid de a fhágaint ar lár."

Ma tá éinne ag iarraidh teacht ar mheoin agus ar phearsain an Phiarsaigh a thuiscint cabhródh an bailiúcháin seo leis nó leithi gan aon amhras.